ازن (O۳) گازی به شدت واکنشی است که مولکول‌های آن از سه اتم اکسیژن تشکیل شده است. به طور طبیعی غلظت آن در اتمسفر نوسان دارد که به دو عامل فصل و ارتفاع بستگی دارد اما به طور کلی از زمان شروع اندازه‌گیری‌های جهانی در سال ۱۹۵۷ ثابت بوده است. هرچند تحقیقات انجام شده در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ حاکی از وجود مشکلاتی در این رابطه بوده است.
در مدت ۳۰ سال گذشته بشر در فرآیند متوقف کردن تخریب لایه ازن به پیشرفت‌هایی دست پیدا کرده که از آن جمله می‌توان به کنترل استفاده از برخی ترکیب‌های شیمیایی اشاره کرد.با این حال اقدامات دیگری همچنان باقیست که باید برای حفاظت و ترمیم این سپر جوی که در فاصله ۱۵ تا ۳۰ کیلومتری از سطح زمین قرار دارد، انجام شود. فعالیت بشر لایه حفاظتی استراتوسفر را تخریب کرده و درحالیکه وضعیت لایه ازن بهبود پیدا کرده همچنان اقدامات بسیاری مانده که انجام نشده است.
ازن جوی، اشعه فرابنفش (UV) خورشید به ویژه اشعه مضر نوع UVB را جذب می‌کند. قرار گرفتن در معرض اشعه UVB با افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست و آب مروارید و همچنین آسیب دیدن اکوسیستم گیاهی و دریایی مرتبط است. ازن جوی که گاهی اوقات به دلیل نقش حفاظتی‌اش "ازن خوب" نامیده می‌شود، نباید با ازن تروپوسفریک (ازن سطح زمین) یا "ازن بد" و عامل کلیدی آلودگی هوا که با بیماری تنفسی مرتبط است، اشتباه گرفته شود.
ازن (O۳) گازی به شدت واکنشی است که مولکول‌های آن از سه اتم اکسیژن تشکیل شده است. به طور طبیعی غلظت آن در اتمسفر نوسان دارد که به دو عامل فصل و ارتفاع بستگی دارد اما به طور کلی از زمان شروع اندازه‌گیری‌های جهانی در سال ۱۹۵۷ ثابت بوده است. هرچند تحقیقات انجام شده در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ حاکی از وجود مشکلاتی در این رابطه بوده است.
در سال ۱۹۷۴ دو محقق آمریکایی در مقاله‌ای به بررسی جزئیات تهدیدهایی پرداختند که به دلیل وارد شدن گازهای کلروفلوئوروکربن (CFC) به جو، لایه ازن با آنها روبرو می‌شود. در آن زمان، این نوع گاز در اسپری آئروسل و به عنوان ماده خنک‌کننده در بسیاری از یخچال‌ها کاربرد داشته است.
زمانیکه این گازها به لایه استراتوسفر می‌رسند اشعه فرابنفش خورشید گازهای کلروفلوئوروکربن را به موادی از جمله کلر تجزیه می‌کند. یک اتم کلر می‌تواند بیش از ۱۰۰ هزار مولکول ازن را از بین ببرد و ازن را سریع‌تر از آنچه بتواند جایگزین شود ریشه‌کن کند. در سال ۱۹۸۵ نیز یک تیم از محققان انگلیسی در منطقه جنوبگان، شکافی در لایه ازن پیدا کردند که بعدها ارتباط آن با گاز (CFC) تایید شد. در حقیقت، این شکاف در ناحیه‌ای از استراتوسفر با غلظت شدیدا کمی از ازن مشاهده شده که هر سال و با شروع فصل بهار در نیمکره شمالی شکل‌گیری آن مجدد تکرار می‌شود. فصل بهار با نور خورشید همراه است که کلر را در ابرهای استراتوسفر منتشر می‌کند.
وضعیت امروز لایه اوزون
تشخیص و تایید تاثیرات مضر گاز CFC و دیگر ترکیب‌های از بین برنده ازن به پروتکل مونترال در مورد مواد کاهنده لایه ازن در سال ۱۹۸۷ منجر شد. بر اساس این توافق مهم تمامی ۱۹۷ کشور عضو سازمان ملل بر سر مقابله با این مواد به توافق رسیدند. بدون این توافق آمریکا با ۲۸۰ میلیون مورد بیشتر ابتلا به سرطان پوست مواجه و جهان حداقل ۲۵ درصد گرم‌تر می‌شد.
با گذشت بیش از ۳۰ سال از تصویب پروتکل مونترال، محققان ناسا به اولین شواهد از بهبود وضعیت لایه ازن در منطقه جنوبگان دست پیدا کردند که به دلیل کاهش گازهای کلروفلوئوروکربن بوده است. میزان تخریب لایه ازن در این منطقه از سال ۲۰۰۵ حدود ۲۰ درصد کاهش داشته و سازمان ملل در پایان سال ۲۰۱۸ تایید کرد که وضعیت لایه ازن رو به بهبود است و پیش بینی کرد که وضعیت آن تا دهه ۲۰۳۰ در نیمکره شمالی تا دهه ۲۰۵۰ در نیکره جنوبی و تا سال ۲۰۶۰ در منطقه قطب بهبود پیدا می‌کند.
به گزارش ایسنا به نقل از نشریه تخصصی نشنال جئوگرافیک، جهان در رابطه با گازهای مضر ناشی از خنک‌کننده‌ها به وضعیت شفافی دست پیدا نکرده است. برخی از هیدروکلروفلوئوروکربن‌ها (HCFC)، جایگزین‌های انتقالی که کمتر آسیب زننده هستند اما همچنان برای ازن مضر به حساب می‌آیند، کاربرد دارند. کشورهای در حال توسعه به بودجه صندوق سرمایه چند جانبه پروتکل مونترال برای حذف پرکاربردترین این گازها نیاز دارند. نسل بعدی خنک‌کننده‌ها، هیدروکلروفلوئوروکربن‌ها ازن را از بین نمی‌برد اما همچنان از گازهای گلخانه‌ای به حساب می‌آیند که گرما را محبوس کرده و به تشدید اثرات پدیده تغییرات اقلیمی کمک می‌کنند.
آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل در این رابطه اظهار کرده است: درحالیکه تمامی انرژی خود را بر مقابله با تغییرات اقلیمی متمرکز کرده‌ایم باید هوشیار باشیم که از لایه ازن غفلت نشود و نسبت به استفاده غیرقانونی گازهای از بین برنده ازن دقت داشته باشیم.
منبع: ایسنا
ارسال نظر
