۶ گزینه‌ ایران برای گام سوم؛ تهران این دفعه چه اقدام هسته ای خواهد کرد؟

 با نزدیک شدن به روز اعلام گام سوم ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای، گمانه زنی‌ها درباره کم و کیف این مرحله افزایش یافته است. با توجه به لزوم جدی‌تر بودن گام سوم نسبت به دو گام قبلی، به نظر می‌رسد فردو یکی از مناسب‌ترین گزینه‌ها برای اجرای گام سوم باشد.

مهلت ایران به کشورهای اروپایی به منظور جبران تعهدات برجامی روز جمعه به پایان می‌رسد. البته رئیس جمهوری امروز اعلام کرد که اروپایی‌ها تا روز پنجشنبه فرصت دارند تا اقدام کنند، در غیر اینصورت ایران گام سوم در کاهش تعهدات برجامی را بر می‌دارد.

مقامات ایرانی از جمله سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران بدون اشاره به جزئیات گام سوم گفته است که این گام محکم‌تر از گام‌های اول و دوم خواهد بود. اما مخرج مشترک اظهارات مقامات ایرانی این بوده است که اگر طرف مقابل به تعهدات خود در برجام عمل کند، ایران می‌تواند به تعهدات قبلی خود بازگردد و این روندی برگشت‌پذیر، ما مشروط به پایبندی اروپا به تعهدات است.

با نزدیک شدن به پایان هفته جاری، دو سوال مطرح می‌شود، اول اینکه آیا ایران، در سایه مذاکرات با فرانسه به منظور احیای برجام، گام سوم در کاهش تعهدات را خواهد برداشت یا نه. پاسخ به این سوال بر اساس اظهارات مقامات کشورمان تقریبا مشخص است. بعید به نظر می‌رسد، اروپا اقدام مشخص و عملی را بر اساس پیشنهاد فرانسوی‌ها تا پایان هفته جاری انجام دهد. بنابراین انتظار می‌رود که گام سوم برداشته شود و این موضوع به قطعیت نزدیک شده است. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی هم این موضوع را تایید کرده و گفته است که اجرای گام سوم طی روزهای آینده اعلام خواهد شد.

بر اساس پیشنهاد فرانسه، قرار است طرف مقابل خط اعتباری 15 میلیارد دلاری برای پیش خرید نفت ایران اختصاص دهد. علی مطهری، نماینده مجلس در گفتگویی، ضمن بیان خبر خط اعتباری 15 میلیارد دلاری، گفته است که طرف مقابل انتظار دارد که ایران گام سوم را برندارد و احتمالا گام‌های اول و دوم را نیز به عقب برگرداند.

با توجه به اینکه مذاکرات هنوز در جریان است و در گفتگوهای 10 ساعته روز گذشته در پاریس به سرپرستی سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران مقرر شد گفتگوها بین ایران و فرانسه و از جمله با طرف‌های دیگر ادامه یابد. بنابراین در چنین شرایطی برداشتن گام سوم ایران قطعی به نظر می‌رسد.

حال سوال دوم این است که گام سوم ایران شامل چه اقداماتی خواهد بود. در این میان گزینه‌هایی محتمل است که طی روزهای آینده احتمالا یک یا چند مورد از آنها اعلام شود یا مواردی مشابه آنها باشد.

یکی از گزینه‌ها مربوط به غنی‌سازی در مرکزی غیر از نطنز است. فردو یکی از مراکزی است که می‌توان در آنجا غنی‌سازی کرد. به فرض اگر چنین تصمیمی باشد باید دید که با چه تعداد و کیفیتی این کار می‌تواند انجام بگیرد. اما یکی از گزینه‌های در دسترس ایران می‌تواند توسعه مراکز غنی سازی از جمله از سرگیری آن در فردو باشد.

یکی از مواردی که ایران در برجام پذیرفته مربوط به محدودیت تعداد سانتریفیوژهاست که به 5060 عدد محدود شده است. بنابراین یکی از گزینه‌های می‌تواند افزایش تعداد سانتریفیوژها برای غنی سازی در سطح فعلی، یعنی تا 4.5 درصد، باشد.

ایران فعلا با سانتریفیوژهای IR-1 غنی سازی می‌کند که هر کدام تقریبا در حد یک سو غنی سازی می‌کند. این در شرایطی است که ایران سانتریفیوژهایی از نسل‌های دیگر دارد که با سو بالاتری غنی‌سازی می‌کنند. اگر بنا بر کاهش تعهدات هسته‌ای باشد، ایران می‌تواند استفاده از سانتریفیوژهای نسل متفاوتی برای غنی سازی استفاده کند. بنابراین تغییر به یا افزودن نسل متفاوتی از سانتریفیوژها از مواردی است که می‌توان آن را در لیست احتمالی اقدامات ایران قرار داد.

تحقیق و توسعه از جمله مواردی است که در برجام محدودیت‌هایی را دریافت کرده است. بنابراین رفع برخی محدودیت‌ها در زمینه تحقیق و توسعه را می‌توان از جمله گزینه‌هایی دانست که در اختیار ایران است. کار کردن و توسعه نسل‌های جدید سانتریفیوژها یا انجام تست‌های مربوطه از جمله مواردی هستند که قابل بررسی هستند.

ایران بر اساس برجام تا 3.67 درصد اورانیوم را غنی‌سازی می‌کرد. اما در گام دوم ایران این سطح را افزایش داد که تا 4.5 درصد رسید. اما با توجه به اینکه ایران در دوران ماقبل برجام غنی‌سازی 20 درصدی را تجربه کرده است، افزایش سطح غنی‌سازی به بالاتر از سطح فعلی (4.5 درصد) از مواردی است که می‌تواند برای ایران ممکن باشد و در لیست احتمالی اقدامات برای گام سوم باشد.

بر اساس گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی، میزان ذخایر اورانیوم 235 غنی‌شده تا سطح 3.67 درصد 241.6 کیلوگرم بوده است. در همین حال، بر اساس همین گزارش، میزان اورانیوم غنی شده تا 4.5 درصد از اورانیوم 235 به بیش از 25 کیلوگرم رسیده است. افزایش سرعت غنی‌سازی یا تدارک اقداماتی که می‌تواند ذخایر اورانیوم ایران در این سطح (تا 4.5 درصد) را با نسبت بیشتری افزایش دهد از گزینه‌های دیگر ایران است. به بیانی ساده‌تر افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده در سطح موجود گزینه ممکن دیگر است. حال اینکه این کار با افزایش سرعت یا تغییرات فنی شامل تغییر نسل سانتریفیوژها باشد، مواردی است که قابل بررسی است.

گزینه‌های فوق نه همه، بلکه از گزینه‌های محتملی است که ایران احتمالا طی روزهای آینده بخواهد اقداماتی از جنس آنها را در گام سوم اتخاذ کند. جدای از اینکه این گام دقیقا کدام یک از گزینه‌ها باشد، مهم این است که به اندازه‌ای محکم باشد که بتواند معادله توازن تعهدات بین ایران و طرف مقابل را برقرار کند و منافع کشور برآورده شود.