گفت‌وگوی منطقه‌ای، تنها راه ترکیه

احسان هوشمند پژوهشگر مسایل اقوام

مواضع ترکیه در برابر «داعش» در حال تبدیل‌شدن این موضوع به یکی از چالش‌های اصلی سیاست خارجی این کشور است. بحران سوریه و عراق موجب شد تا ترکیه با اتخاذ سیاست‌های ناپخته و متفاوت با سیاست‌های چنددهه‌ای این کشور، راه را برای فعالیت گروه‌های تکفیری و سلفی در منطقه هموار کند و به‌این‌ترتیب امیدوار باشد از این راه، احتمال سقوط نظام حاکم بر سوریه افزایش می‌یابد. همچنین سیاست‌های ترکیه در رابطه با دولت عراق و نیز بی‌اعتنایی این دولت در برابر هجوم داعش به اقلیم‌کردستان عراق نشان داد که جریان‌های سلفی و داعش در سیاست خارجی ترکیه نقش بااهمیتی یافته‌اند.  این وضعیت موجب شده تا جامعه جهانی و نیز متحدان ترکیه و به ویژه ناتو و کشورهای غربی فشار زیادی بر ترکیه وارد کنند. در هفته‌های گذشته و به‌دنبال تشدید حملات داعش به منطقه «کوبانی» (عین‌العرب) در سوریه و بی‌اعتنایی ترکیه به این موضوع نیز بر بار سنگین فشار‌ها بر ترکیه افزوده است. بازتاب گسترده وضعیت «کوبانی» و نیز نظاره‌گری صرف دولت ترکیه به این اتفاقات – آن‌هم در چندصدمتری نوار مرزی ترکیه- موج انتقادات بیشتری را علیه سیاست‌های ترکیه در منطقه و جهان برانگیخته است. بی‌گمان این وضعیت موجب شد تا با وجود تلاش ترکیه برای کسب کرسی نمایندگی غیردایم در شورای امنیت در هفته‌های گذشته با شکست روبه‌رو شود. آنگونه که مقامات ترکیه‌ای اذعان کرده‌اند در لابی‌گری‌ها و رایزنی‌های پیش از رای‌گیری، آنها توانسته بودند موافقت 140کشور را برای این منظور کسب کنند اما نتایج رای‌گیری، شکست سنگین تلاش‌های ترکیه را به تصویر کشید. تغییر لحن سیاستمداران بلندپایه آمریکایی درباره مواضع ترکیه نیز یکی دیگر از پیامدهای شرایط تازه برای ترکیه است.

ترکیه در ماه‌های گذشته بر آن بود تا رودررویی با «داعش» را مشروط بر ایجاد منطقه امن هوایی در درون سوریه و در کنار مرزهای سوریه، تلاش بیشتر جامعه جهانی برای سرنگونی دولت بشار اسد و مقابله با تهدیدهای ناشی از حضور متحد اقماری «پ‌ک‌ک» در سوریه یعنی حزب اتحادیه دموکراتیک کند؛ تلاشی که چندان قرین موفقیت نبود. اینک ترکیه در تلاش است تا از اهرم دیگری برای اثر‌گذاری بر معادلات سوریه استفاده کند و با اجازه به گذر نیروهای پیشمرگه اقلیم کردستان عراق برای همراهی با نیروهای کرد محلی در کوبانی به دنبال آن است تا شاید از این رهگذر بر سیطره بی‌چون‌وچرای حزب اتحادیه دموکراتیک کردستان سوریه به رهبری «صالح مسلم» در کنار مرزهای خویش پایان دهد. این سیاست جدید ترکیه البته می‌تواند پیامد‌های پیش‌بینی‌شده و پیش‌بینی‌نشده دیگری به‌دنبال داشته باشد. در شرایط بغرنج و پیچیده سوریه، یکی از مسیرهای کم‌هزینه و اثر‌گذار برای ترکیه، تغییر جهت سیاست‌های این کشور به سمت گفت‌وگوهای منطقه‌ای است. شرایط مخاطره‌انگیز کشورهای همسایه ترکیه یعنی سوریه و عراق، پیامدهایی برای امنیت داخلی ترکیه دارد.

حالا این وضعیت ایجاب می‌کند تا این کشور در روش‌های سه‌سال گذشته خود در منطقه تجدیدنظر کند و به سیاست‌های سنجیده گذشته مبنی بر پرهیز از مداخلات سیاسی در مسایل داخلی دیگر کشورها بازگردد. آغاز رایزنی با کشورهای اثر‌گذار منطقه‌ای همچون ایران و تلاش برای یافتن راه‌حل‌های منطقه‌ای، کلید حل مشکلات بغرنجی است که سیاست خارجی ترکیه در این‌روزها با آن مواجه است. استمرار روندهای سه‌سال گذشته هم می‌تواند تروریسم «سلفی» را به درون مرزهای ترکیه بکشاند هم این توان را دارد که تلاش‌های ترکیه برای حل‌وفصل مشکلات مناطق کردنشین این کشور را با شکست روبه‌رو کند. تجارب گذشته نشان می‌دهد موثرترین روش برای مهار تروریسم مهارگسیخته، روی‌آوری به گفت‌وگوها و توافقات منطقه‌ای است؛ واقعیتی که در سال‌های گذشته از سوی دولت «آک‌پارتی» جدی گرفته نشده است.