حوادث سریالی جرثقیل‌های غول پیکر پایتخت

در پژوهشی که در خصوص جرثقیل های برجی در پایتخت شده مشخص شده برخی از این تاور کرین ها مربوط به دهه ۶۰ میلادی هستند و یکی از عوامل اصلی حوادث فرسودگی این جرثقیل ها است.

آسمان تهران پر از جرثقیل های غول پیکری است که نمی توان چندان به ایمنی آنان اطمینان داشت. سال ۹۳ بود که طوفان بی سابقه تهران هشداری شد تا تصمیم گیران شهر به یاد نا ایمن بودن این جرثقیل های غول پیکر بی افتند.این هفته نیز جرثقیل های برجی عامل چند حادثه پی در پی در تهران بودند، حادثه بزرگراه ارتش -میدان ارج آخرین حادثه ای بود که گزارش شد.

در این حادثه بازوی جلویی جرثقیل به دلایل نامعلوم دچار شکستگی می‌شود اما جدا نشده و به زمین سقوط نکرده بود اما بازوی جلویی به گونه‌ای به سمت جلو خم شده بود که بازوی عقبی جرثقیل به زمین برخورد کرده بود.پس از این اتفاق مسئولان آتش نشانی یادآوری کردند که ‌ این حادثه طی چند روز گذشته چندمین حادثه جرثقیل تاورکرین است و نشان دهنده این است که نیازمند بازنگری اساسی در کارکرد این گونه وسایل در کارگاه‌های ساختمانی هستیم.

جلال ملکی سخنگوی سازمان آتش نشانی درخصوص حوادث جرثقیل های برجی می گوید: این حوادث در مقایسه با سایرحوادثی که در تهران رخ می دهد به اندازه ای نیست که برای آن ردیف آماری در نظر گرفته شود. اما این هفته چند حادثه که خوشبختانه ختم به خیر شد باعث ایجاد حساسیت در این رابطه شد.

او به عمر این جرثقیل ها اشاره می کند ومی گوید : برخی از این جرثقیل ها عمر مفید خود را در کشورهای دیگر طی کرده اند و کارگاه هایی که از این جرثقیل ها استفاده می کنند باید ازایمنی آن اطمینان پیدا کنند.

آمارهای منتشر شده در خصوص حوادث تاورکرین ها نیز سخنان سخنگوی آتش نشانی را تایید می کند، بر اساس این آمارها مهمترین عوامل ایجاد حادثه در جرثقیل های برجی فعال در شهر تهران و دیگر نقاط کشور فرسودگی دستگاه و اتمام عمر مفید آن را نشان می دهد.


ملکی آموزش اپراتورهای این جرثقیل ها را برای ایمنی بیشتر ضروری عنوان می کند و می گوید: برخی از این اپراتورها آموزشی در این رابطه ندیده و تجربی کار با این جرثقیل ها را آموخته اند. استفاده از این تاورکرین ها تخصصی است و باید گواهینامه استفاده از آن از سوی متولیان امر صادر شود و کسانی که این گواهی نامه را نداشته باشند امکان استفاده از آن را ندارند.

او بر نظارت دوره ای ایمنی این جرثقیل ها تاکید می کند و می گوید: برخی از این جرثقیل ها به شکل غیر ایمن تعمیر شده که یکی از عوامل حادثه ساز همین موضوع است که با جوشکاری بخشی از این جرثقیل ها را تعمیر کرده اند.

به گفته ملکی فرسودگی برای این جرثقیل ها آسیب پذیر بودن آنها را افزایش می دهد.

به گفته کارشناسان، یکی از خطراتی که این جرثقیل ها ممکن است ایجاد کنند حرکت بوم آن هنگام جابجایی مصالح و یا چرخیدن بوم بزرگ آن به اطراف است که در صورت سقوط ممکن است بر روی ساختمان های اطراف و خودروها و یا رهگذران بیفتد، در این صورت واضح است که این اتفاق موجب تحمیل چه میزان خسارات به شهروندان می شود.

۴ نهادنظارتی بر جرثقیل های برجی
اما چه نهادهایی وظیفه نظارت بر تاورکرین ها را دارند؟ به گفته یک کارشناس ارشد عمران چهار سازمان درگیر این موضوع هستند که یکی از این سازمان‌ها، سازمان ملی استاندارد است که باید قوانین و استانداردهای لازم در خصوص ایمنی این جرثقیل‌های ساختمانی را تهیه و تدوین کنند. ناظر پروژه و سازمان نظام مهندسی نیز دو نهاد دیگری هستند که مسئولیت اعمال قوانین و نظارت بر آن را دارند. همچنین معاونت معماری شهرسازی و سازمان آتش‌نشانی نیز مسئولیت کنترل ایمنی این جرثقیل‌های برجی را بر عهده دارند.

وی با بیان اینکه وظیفه ناظر فنی پروژه این است که تمامی این موارد را از لحاظ فنی مراعات کند، می گوید: باید فردی که این جرثقیل‌ها را نصب می‌کند، دارای صلاحیت و مهارت‌های لازم باشد، زیرا سوار و مستقر کردن این نوع جرثقیل‌ها نیاز به مهارت ویژه‌ای دارد. همچنین فردی که از این جرثقیل استفاده می‌کند، باید فردی ماهر باشد تا شاهد حوادث کمتری در این حوزه باشیم.

اغلب پیمانکاران به دلیل نبود قوانین محکم و بازدانده حتی تمایلی به انجام بازرسی های لازم و کافی ندارند که این موضوع در نهایت منجر به ایجاد حوادث زیادی می‌شود. مشکل اصلی بروز چنین حادثه هایی را می توان در تعجیل پیمانکاران تاورها برای رسیدن به پروژه های جدید و به روز نکردن تجهیزات، عدم مهارت نیروی انسانی و خطای آنها و از همه مهمتر عدم نظارت و بازرسی دستگاههای نظارتی و مسئول جستجو کرد.

مسئولیت کنترل گواهینامه سلامت تاورها متوجه مهندسان ناظر در کارگاههای عمرانی است. در بسیاری از کشورها ایمنی جرثقیل های برجی با توجه به گستره استفاده از آنها در ساخت و سازهای مختلف یکی از دغدغه های اصلی سازمان مرتبط با امور ساخت و ساز است.

بیشتر این کشورها دستورالعملی هایی برای نظارت بر ایمنی استفاده از جرثقیل های برجی تهیه کردند یا با استفاده از چک لیست های منتشر شده توسط سازمانهای بین المللی، نظارت بر ایمنی استفاده از چرثقیل های برجی را انجام می دهند.

در پژوهشی که مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در خصوص جرثقیل های برجی انجام داده به بررسی حوادث این جرثقیل ها پرداخته شده و آمده است: به طور کلی حوادث جرثقیل های برجی در ۴ حالت نصب، در حالت برچیدن، افزایش ارتفاع و عرض جرثقیل برجی و باد اتفاق افتاده است. بررسی های آماری نشان می دهد که بیشتر حوادث و خرابی جرثقیل های برجی حین بهره برداری رخ داده که مقایسه مدت زمان بهره برداری با سایر موارد امری طبیعی به نظر می رسد و اهمیت تست و بازرسی جرثقیل های برجی را به صورت ادواری یادآوری می کند. عوامل اساسی دیگری که در ایجاد این نوع حوادث می توان به آن اشاره کرد عدم آموزش صحیح و کافی، ساعت کاری طولانی نصاب ها، برنامه ریزی نامناسب، تجهیزات خراب، عدم توجه به دستورالعمل های سازنده جرثقیل برجی، تعمیرات و نگهداری ضعیف، مشکل طراحی فوندانسیون، عدم استفاده از تجهیزات ایمنی توسط نصاب ها و عدم توجه به شعاع کاری و ظرفیت و جدول بار جرثقیل جستجو کرد که باید نسبت به برطرف کردن این نواقص، اقدامات کافی انجام پذیرد.

بر اساس داده های آماری این پژوهش از سال ۷۹ تا ۹۰ جرثقیل های برجی در جهان هزار و ۱۲۵ حادثه داشته است که نتیجه آن بیش از ۷۸۰ کشته و بیشمار زخمی بوده است. این در حالی است که بسیاری از این حوادث هرگز گزارش نشده اند. بنابراین این ارقام می تواند دو برابر شود.

در برخی از این پژوهش جزئیاتی از حوادث جرثقیل های برجی در جهان مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن نشان می دهد درصد بالایی از حوادث در قسمت فونداسیون و پایه تثبیت جرثقیل برجی رخ داده است. همچنین مهمترین مشکلاتی که این گونه حوادث به خصوص در پروژه های ساختمانی و عمرانی ایجاد میکنند زیان های جانی وارده است که معمولا جبران ناپذیر است، خسارت های مستقیم وارده به تجهیزات پروژه، اماکن اطراف و ... و خسارت های غیرمستقیم مالی ناشی از تاخیرپروژه، تعهدات پیمانکار در این خصوص است.

مقایسه وضعیت ایمنی جرثقیل های برجی در تهران با سایر شهرهای بزرگ دنیا
سقوط متعدد جرثقیل های برجی غول پیکر در چند سال اخیر افزایش داشته که برخی از این حوادث خسارت جانی و مالی را به همراه داشته است. سخنان مسئولان شهرداری حاکی از ان است که درصد کمی از تاورکرین های موجود در تهران گواهی کیفیت فنی لازم را دارند و عمده این جرثقیل ها حتی کمربند استاندارد هم ندارند.

همچنین آمار نشان می دهد درصد اندکی از این جرثقیل های فعال به دهه ۶۰ میلادی بر می گردند. در میان آمارهای اعلام شده در این پژوهش ۲۱ درصد تاورکرین ها به دهه ۷۰، ۴۷ درصد به دهه ۸۰ و ۱۹ درصد به دهه ۹۰ و تنها ۹ درصد به دهه اول قرن حاضر متعلق هستند.

بنابراین یکی از مهمترین عوامل ایجاد حادثه در جرثقیل های برجی فعال در تهران فرسودگی دستگاه و اتمام عمر مفید آنهاست.

معمولا پس از اتمام عمر مفید دستگاه جواب بازرسی های دوره ای مناسب نخواهد بود و پیمانکاران نیز به علت مشکلات مالی و تحریم های اخیر سعی می کنند از همان جرثقیل های فرسوده به دفعات متعدد استفاده کنند. اغلب پیمانکاران به دلیل نبود قوانین محکم و بازدارنده حتی تمایل به انجام بازرسی های لازم و کافی نیز ندارند و در نهایت منجر به ایجاد حوادث زیادی خواهند شد.

طبق استانداردهای بین المللی هر یکی از این جرثقیل ها برای هر پروژه جدیدی پلاک جدید می گیرند و مکلف هستند برای هر پروژه زنجیره کامل تجهیزات و سازه فلزی و همه بخش های مربوط به تعادل دستگاه را بازرسی و آسیب شناسی کنند. این در حالی است که در شهر تهران و در سایر نقاط کشور این بررسی که باید دستگاه متولی آن شهرداری و نظام مهندسی باشد انجام نمی گیرد همچنین بیمه ها کنترل وسختگیری خاصی در این مورد ندارند.

این پژوهش روش هایی نیز برای افزایش ایمنی جرثقیل های برجی مطرح کرده. از جمله کنترل و بازرسی های دوره ای توسط افراد دارای صلاحیت و باسابقه و تعیین یک نهاد مشخص جهت تعیین استاندارده و الزامات بازرسی و نظارت و ایمنی کار با جرثقیل های برجی، تعیین افراد و شرکت های دارای صلاحیت جهت کنترل بازرسی نظارت و اعطای گواهینامه های سلامت و ایمنی به پیمانکاران جرثقیل برجی و دستگاههای آنها و ...

به طور خلاصه در مقایسه با وضعیت کشورهای پیشرفته فقدان اطلاعات و آموزش کافی و خطای انسانی مشکلات فنی در قطعات اصلی دستگاهها و فقدان تجهیزات کنترلی و حفاظتی باعث شده ایمنی جرثقیل های برجی در ایران نسبت به سایر کشورها پایین تر باشد. همچنین با کنترل سلامت قطعات اصلی، کنترل قطعات سازه ای و پایداری، کنترل قطعات کنترل کننده و کنترل مسائل مربوط به ایمن می توان به بهبود وضعیت موجود کمک کرد.

حوادث سریالی اخیر دوباره مدیران شهری را نسبت به این جرثقیل ها حساس کرده است.مهدی صالحی مدیرکل معماری و ساختمان با اشاره به حادثه اخیر سقوط جرثقیل ساختمانی در پایتخت می گوید: با توجه به پروژه‌های عمرانی و ساخت سازهای موجود در پایتخت، کارگاه‌های ساختمانی بسیاری نیز در این زمینه فعال هستند که مدیریت شهری به منظور ساماندهی و ایمن‌سازی این کارگاه‌ها طرح نگهداشت شهر را به مرحله اجرا درآورده است و با توجه به تأکید معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، بازبینی و نظارت دوره‌ای بر جرثقیل‌های برجی (تاورکرین) در دستورکار قرار گرفته است.

وی با اشاره به نزدیک شدن فصل پاییز و همچنین آغاز فصل بارش و وزش بادهای فصلی ادامه می دهد : در طرح ساماندهی و ارتقای ایمنی کارگاه‌های ساختمانی علاوه بر بازبینی از جرثقیل‌های برجی، داربست‌های خارجی محوطه‌های کارگاهی ساختمانی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

وی بازرسی فنی و بررسی گواهینامه‌های بازرسی فنی جرثقیل‌های برجی و همچنین گواهینامه صلاحیت حرفه‌ای اپراتورها را ازجمله اقدامات ضروری و لازم می داند و می گوید: با توجه به برنامه‌ریزی صورت گرفته از سوی این معاونت، حوزه‌های شهرسازی و معماری مناطق و نواحی موظف هستند با مراجعه حضوری به کارگاه‌های ساختمانی ضمن رویت اصل گواهینامه‌های مربوطه، در خصوص تطبیق اسناد با نوع فعالیت، سال ساخت، ظرفیت، مکان، تاریخ اعتبار و همچنین تکمیل چک‌لیست‌های نظارتی مربوطه اقدام کنند.

وی تأکید می کند: برنامه منظم و مداوم بازرسی و تعمیر و نگهداری برای هر جرثقیل طبق توصیه سازنده باید مدنظر کارفرمایان قرار گیرد و اگر در بازبینی‌های صورت گرفته مواردی مغایر با اسناد و استانداردهای فنی و ایمنی مشاهده شود با صدور اخطاریه و با رعایت ضوابط و مقرارت از فعالیت کارگاه‌ها جلوگیری به عمل خواهد آمد و سایر دستگاه‌های متولی نیز باید به وظایف خود عمل کنند.

به گفته صالحی بانک اطلاعات جامع از جرثقیل‌های برجی پایتخت بر اساس بازرسی‌های فنی و ایمنی تهیه می شود.

باید بازبینی‌ها و نظارت مستمر به صورت میدانی و با در نظرگرفتن مسائل ایمنی وحرفه‌ای صورت گیرد و چک لیست مربوطه نیز تهیه و موارد ایمنی به کار فرمایان اعلام شود تا از وقوع احتمالی حوادث در این زمینه کاسته شود.

او درباره حوادث هفته گذشته توضیح می دهد موضوعات در دست بررسی کارشناسی قرار گرفته است تا ضمن مشخص شدن کم کاری‌ها، از حوادث احتمالی آتی جلوگیری به عمل آید.

با وجود این که برخی از کارشناسان ضعف قانونی در نظارت بر این جرثقیل ها را مطرح می کنند، برخی نیز معتقدند قوانین زیادی در این زمینه وجود دارد و اگر نقصی دیده می شود ناشی از عدم اجرایی شدن این قوانین و ضوابط است.به گفته آنها بالاترین قانونی که در این زمینه وجود دارد؛ مقررات ملی ساختمان است که بحث مسئولیت ایمنی ساختمان را صراحتا بر عهده سازنده و پیمانکار گذاشته است.صدور گواهینامه استاندارد در مراکز تست تاورکرین ها از سال ۸۵ به بعد در ایران انجام می شود که با دریافت گواهی سلامت این جرثقیل ها می توان از بسیاری از حوادث جلوگیری کرد.