چرا ظریف از فهرست تحریم ترامپ خارج شد؟

خبرگزاری رویترز روز پنج‌شنبه به نقل از دو منبع مطلع گزارش داد که واشنگتن «فعلا» قصد ندارد محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران را تحریم کند. این خبر‌گزاری همچنین اضافه کرده که پیام این اقدام، «باز نگه داشتن مسیر دیپلماسی با ایران» است. سوم تیر‌ماه، استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری ایالات‌متحده، در یک نشست خبری اعلام کرد که واشنگتن، ظریف را در فهرست تحریم‌های اقتصادی آمریکا قرار خواهد داد.

با گذشت بیش از دو هفته از اعلام تصمیم واشنگتن برای «تحریم» محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران، اکنون خبرگزاری رویترز به نقل از دو منبع آگاه خبر داده که آمریکا «فعلا» وزیرخارجه ایران را تحریم نخواهد کرد. درحالی‌که استیون منوچین، وزیرخزانه‌داری آمریکا روز دوشنبه(سوم تیرماه) مدعی شده بود که محمدجواد ظریف قرار است طی همان هفته، در لیست تحریم‌های واشنگتن قرار بگیرد اما روز پنج‌شنبه ۲۰ تیر خبرگزاری رویترز از عقب‌نشینی آمریکا از این تصمیم خبر داد. وزارت خزانه‌داری آمریکا سوم تیرماه در اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، نهاد مقام معظم رهبری را هم تحریم کرد و اعلام کرد که محمدجواد ظریف را نیز تحریم خواهد کرد. در گزارش رویترز آمده است که احتمالا چنین تصمیمی می‌تواند راه را برای «دیپلماسی» در قبال ایران بازنگهدارد. این گزارش ادامه می‌دهد که روشن نیست طرح تحریم محمدجواد ظریف در آن هنگام با چه انگیزه‌ای مطرح شده بود. خبرنگار رویترز در ارزیابی خود سیاست تجدیدنظر در تحریم وزیر امورخارجه ایران را اعلام آمادگی آمریکا برای پیشبرد گفت‌وگو و مذاکره تلقی کرده است. این دو منبع مطلع توضیح بیشتری درخصوص دلایل انصراف آمریکا از تحریم محمدجواد ظریف ارائه نکرده‌اند.

عقب‌نشینی موقت یا دائمی

همچنین بلومبرگ نیز در رابطه با عقب‌نشینی آمریکا از تحریم ظریف نوشته، هنوز مشخص نیست که علت تصمیم دولت آمریکا برای تحریم نکردن ظریف چیست و آیا در آینده نزدیک تحریمی اعمال خواهد شد یا نه. ترامپ پس از خروج یک‌جانبه از برجام تحریم‌های پیشین علیه ایران را بازگرداند و طی ماه‌های گذشته تحریم‌های دیگری وضع کرد. همچنین طی دو ماه اخیر تنش بین ایران و آمریکا به‌طور کم‌سابقه تشدید شده است. به‌دنبال حمله به ۶ نفتکش در خلیج‌فارس و دریای عمان، یک پهپاد آمریکایی نیز در ۳۰ خرداد توسط ایران سرنگون شد. به گزارش «ایرنا» به نقل از بلومبرگ، ترامپ اخیرا در ادامه جریان‌سازی رسانه‌ای برای خروج از بن‌بستی که آن را خود با خروج از برجام ایجاد کرد، به بهانه تلافی سرنگونی پهپاد آمریکایی در حریم هوایی ایران، تحریم‌هایی که پیش از این اعلام شده بود را به شیوه دیگری تکرار و تلاش کرد چنین فضایی را ترسیم کند که سخت‌ترین تحریم‌ها را علیه تهران در پیش گرفته است.در همین حال جان بولتون، مشاور امنیت ملی ایالات‌متحده نیز روز دوم تیر تهدید کرده بود که تهران نباید ملاحظه‌ای که رئیس‌جمهوری آمریکا در لغو حمله تلافی‌جویانه علیه ایران به‌خرج داده را با ضعف اشتباه بگیرد.

مخالفت پمپئو

از سوی دیگر در شرایطی که وزیرخزانه‌داری آمریکا برای تحریم ظریف بسیار مصر است اما ظاهرا مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا با این تصمیم مخالف است.

یکی از منابع مطلع که خواست نامش فاش نشود به رویترز گفت: «ما این اقدام را لزوما مفید نمی‌دیدیم و وزیر امورخارجه ایالات‌متحده مایک‌پمپئو درحال‌حاضر مخالف قرار دادن نام ظریف در (فهرست تحریمی) است.» یکی از مسوولان دولت آمریکا به خبرنگار رویترز گفته است که ما در این مورد «خویشتن‌داری پیشه کردیم.» او گفته است که تحریم وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران کمکی برای حل مناقشه و کاهش تنش نبود. این منبع گفته است که به این دلیل، مایک پمپئو، وزیر امورخارجه آمریکا از اجرای سیاست تحریم ظریف خودداری کرده است. رویترز می‌گوید، موضوع تحریم محمدجواد ظریف تا آنجا پیش رفته بود که حتی وزارت خزانه‌داری آمریکا پیش‌نویس بیانیه مطبوعاتی آن را توزیع کرده بود. این گزارش می‌افزاید، انتظار می‌رود وزیر امورخارجه ایران هفته آینده در نشست سازمان ملل درخصوص توسعه پایدار که هدف آن مبارزه با گرسنگی، برابری جنسیتی و تغییرات اقلیمی تا سال ۲۰۳۰ است، شرکت کند. طبق این گزارش، ایالات‌متحده احتمالا برای محمدجواد ظریف ویزا صادر خواهد کرد و این نشانه دیگری است که واشنگتن فعلا به دنبال تحریم وی نیست. البته بعضی از رسانه‌های ایران به نقل از وزیرخارجه ایران نوشته‌اند که هنوز روادید سفر وی صادر نشده است. وزیرخارجه ایران درباره سفرش به سازمان ملل گفت: «هنوز ویزای من صادر نشده، اما این سفر برای شرکت در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل است.»

پدیده‌ نامتعارف

تحریم وزیر امورخارجه ایران یک اقدام کم‌سابقه دیپلماتیک ارزیابی می‌شود. رویترز می‌گوید، تحریم وزیر امورخارجه ایران می‌توانست اقدامی غیر معمول باشد چرا که عملا راه را برای اقدامات دیپلماتیک آمریکا برای کاهش تنش با ایران بر سر برنامه هسته‌ای و موشکی و همچنین فعالیت‌های منطقه‌ای این کشور می‌بست. خبرگزاری رویترز تحریم دیپلمات‌های ارشد و به‌ویژه وزیر امورخارجه یک کشور را پدیده‌ای نامتعارف ارزیابی کرده است.

ظریف: اموالی در آمریکا ندارم

وزیرخارجه ایران هفته گذشته گفته بود که نگرانی شخصی بابت تحریم‌های ایالات‌متحده علیه خود ندارد و تنها تاثیر این اقدام واشنگتن محدود ساختن امکان ارتباطاتی و دیپلماسی اوست که نمی‌تواند به درد هیچ کسی بخورد. محمدجواد ظریف در ایمیلی به پرسش‌های گزارشگران نیویورک‌تایمز در این باره پاسخ داده و نوشته بود: «هر کسی که مرا می‌شناسد می‌داند من یا خانواده‌ام هیچ ملک و املاکی خارج از ایران نداریم.» وزیرخارجه ایران می‌گوید: «شخصا حتی یک حساب بانکی هم خارج از ایران ندارم.»

پیش‌تر و همزمان با اعلام خبر تحریم نهاد مقام معظم رهبری و وزیرخارجه ایران، سیدعباس موسوی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، در صفحه توییتر خود نوشت: «تحریم بی‌حاصل رهبری ایران و نیز فرمانده دیپلماسی کشور یعنی بسته شدن همیشگی راه دیپلماسی با دولت مستاصل آمریکا. دولت ترامپ درحال نابودی همه سازوکارهای جا افتاده بین‌المللی برای حفظ صلح و امنیت جهانی است.»

نگرانی آمریکا از افکار عمومی

نوذر شفیعی، کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» درباره دلایل عقب‌نشینی آمریکا از این تصمیم می‌‌گوید: «نتیجه اقدام آمریکا این است که اگر آقای ظریف تحریم نشود راه برای دیپلماسی باز خواهد شد. اما آنچه مهم‌تر و مانع از تحریم‌ وزیرخارجه ایران شده «افکار عمومی بین‌المللی» است. یعنی اگر ظریف تحریم شود برای افکار عمومی بین‌المللی این سوال مطرح می‌شود که اگر آمریکا دم از مذاکره می‌زند این مذاکره باید توسط چه افرادی و از طریق چه کانال‌هایی صورت بگیرد؟!» وی ادامه داد: «در این صورت اگر ظریف تحریم شود به این مفهوم است که آمریکا اصلا به‌دنبال مذاکره نیست. به نظر من این عامل موجب شده که آمریکایی‌ها از تحریم‌ کردن وزیرخارجه ایران صرف‌نظر کنند.» وی در پاسخ به این سوال که با توجه به تلاش وزیرخزانه‌داری آمریکا برای تحریم دکتر ظریف و مخالفت وزیرخارجه این کشور با این مساله آیا می‌توان گفت که نوعی سردرگمی و چندصدایی در ایالات‌متحده درخصوص مسائل مربوط به ایران وجود دارد یا خیر، پاسخ داد: «این ادبیات چندصدایی و تک‌صدایی فقط در ایران و آمریکا و در رابطه با همدیگر مطرح می‌شود.» شفیعی با اشاره به اینکه در آمریکا یا هر جای دیگر مدل‌های بوروکراتیک تصمیم‌گیری وجود دارد و ممکن است یک وزارتخانه یا یک مسوول موافق یک مساله باشد و یک وزارتخانه یا مسوول دیگر مخالف آن، تاکید کرد: «در نهایت دیدگاهی غالب می‌شود که بتواند طرف‌های دیگر را با ادله خود قانع کند. بنابراین این مباحث خیلی نشان‌دهنده چندگانگی در سیاست خارجی یا دستگاه تصمیم‌گیری آمریکا نیست. چراکه در نهایت یک نتیجه خارج می‌شود و محصول این چانه‌زنی‌ها و رایزنی‌های بوروکراتیک یک چیز خواهد بود. درواقع این مساله که اکنون آقای ظریف نباید تحریم شود نیز برآیند کلیه تفکرات سیاسی یا تصمیم‌سازان ایالات‌متحده آمریکا بوده است.»

ابتکار عمل دیپلماتیک

همچنین رحمان قهرمان‌پور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل در این رابطه گفت: «بعد از سفر مشاور سیاسی امانوئل مکرون به ایران و اعلام طرح «فریز در برابر فریز»، آمریکایی‌ها به این نتیجه رسیدند که اگر دکتر ظریف تحریم شود چنین فرمول و چنین ابتکارعملی از هم اکنون مرده محسوب می‌شود و هیچ نتیجه‌ای دربر نخواهد داشت. این رویکرد شاید بیانگر آن باشد که آمریکا تاحدودی نرم‌تر شده و بخش‌هایی از کاخ سفید به این جمع‌بندی رسیده‌اند که این سرعت بالا در اعمال تحریم‌ها علیه ایران عملا نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت.» به گفته قهرمان‌پور، طی دو هفته گذشته مقالات و تحلیل‌های بسیاری نیز در این رابطه نوشته شد که سیاست تحریم یا فشار حداکثری دولت آمریکا به نتیجه نخواهد رسید. بنابراین این اقدام شاید بیانگر آن باشد که واشنگتن می‌خواهد از سیاست‌ فعلی‌اش تاحدی عقب‌نشینی کند و فضا را برای نوعی ابتکارعمل دیپلماتیک یا پیشنهاد «فریز در برابر فریز» فراهم کنند.