بعد از اشغال مهران که توسط رژیم بعث عراق و منافقین اشغال شده بود، بنا به تأکید و دستور بنیانگذار جمهوری اسلامی مبنی بر آزاد سازی مهران، نیروی هوایی هم‌پا و همراه دیگر بخش‌های دفاعی کشور وارد عمل شد. واحدهای مختلف نیروی هوایی از جمله عملیات و پدافند نیروی هوایی ارتش به نقش‌آفرینی پرداختند.
شهید ستاری، خدماتی متفاوت و ماندگار را در طول دوران دفاع مقدس فعالیت‌هایی مبتکرانه صورت دادند که اثرگذار هم بود. اما ابتکار شهید ستاری، که در عملیات آزادسازی مهران نقشی مهم ایفا کرد چه بود؟مناطق غربی کشور در طول دوران دفاع مقدس، با توجه به هم‌جواری با عراق و نزدیکی نیروهای دشمن، همواره آماج حمله‌ها و تعرض‌های دشمن بعثی بود. یکی از این شهرهای مرزی، مهران بود. شهر مهران مرکز شهرستان مهران در ۱۰۰ کیلومتری جنوب غربی ایلام و در مسیر ایلام - دهلران واقع شده و از غرب با عراق هم مرز است و در فاصله ۱۵۷ کیلومتری بغداد و ۲۹۰ کیلومتری کربلا قرار دارد.
راهبرد دفاع متحرک دشمن
عملیات والفجر۸ دستاوردها و تجربیاتی را به ارمغان آورد و بر همین اساس، یکی از موفقیت‌ترین و طولانی‌ترین عملیات‌های دوران دفاع مقدس به شمار می‌رود. غرب به دنبال فتح فاو و درهم شکسته شدن دیواره دفاعی عراق و صدمات بسیاری که با اجرای عملیات والفجر ۸ بر ارتش عراق وارد شد از پیروزی جمهوری اسلامی در جنگ احساس خطر کرد، پس برای جلوگیری از استمرار این وضعیت و گسترش احتمالی پیروزی‌های ایران، فشارهای جدیدی را در میدان جنگ و اقتصاد، با هدف به استیصال کشانیدن جمهوری اسلامی در دستور کار خود و رژیم عراق قرار داد.
پس از تصرف فاو به دست رزمندگان اسلام در عملیات والفجر ۸، که به تغییر موازنه سیاسی - نظامی به نفع جمهوری اسلامی منجر شد، ارتش عراق با انتخاب شیوه‌ای جدید در صدد برآمد از لاک دفاعی بیرون بیاید و شیوه‌ای هجومی در پیش بگیرد. قبل از این، پس از عملیات خیبر، دشمن یک بار دیگر چنین شیوه‌ای را با وسعت بسیار محدودتری در هورالهویزه به کار برده بود اما این بار دفاع فعال عراق از دامنه وسیع‌تر و ابعاد جدیدتری برخوردار بود.
فشارهای همه جانبه دشمن در آن مقطع خاص که به طور هماهنگ و در ابعاد گوناگون انجام می‌گرفت، بیش از هرچیز برای تحت الشعاع قرار دادن فتح فاو و ممانعت از تداوم برتری موقعیت ایران بود. در این میان رهبری انقلاب در اوج پیروزی‌های حاصل از فتح فاو و قبل از تهاجمات زمینی دشمن، اقدام به بسیج همگانی مردم نمود. از آنجا که پیش بینی می‌شد دشمن در مقابل شکست دهشتناکی که بر او تحمیل شده آرام نخواهد نشست، این اقدام فرماندهی کل قوا که در آن هنگام برای بسیاری از افراد غیر منتظره بود در واقع مقدمات پیشگیری‌های لازم را فراهم ساخت.
تصرف مهران
قبل از هجوم سراسری ارتش عراق به کشورمان، از فروردین ۱۳۵۹ به طور متناوب شهر مهران و حومه آن با خمپاره و توپخانه هدف حمله قرار می‌گرفت. در آن هنگام شهر مهران و ۱۵ روستای اطراف آن حدود ۱۷۶ هزار نفر جمعیت داشت، اما پس از مداومت و شدت نسبی حملات دشمن، از اردیبهشت ۱۳۵۹ تخلیه شهر به تدریج شروع شد.
در آخرین مرحله از این سلسله تهاجمات، عراق در تاریخ ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۶۵ در منطقه مهران دست به حمله زد و این شهر و حومه آن و برخی ارتفاعات منطقه را تصرف کرد. در مجموع دشمن در طول ۱۰ روز جنگ و پیشروی، ۹ تیپ پیاده، زرهی و مکانیزه و یک گردان کماندویی را وارد عمل کرد و با پشت سر گذاشتن شهر مهران و تصرف ارتفاعات قلاویزان و تپه‌های غلامی و باغ کشاورزی تا پشت جاده کمربندی مهران یعنی بیش از ۲۰ کیلومتری عمق خاک ایران پیشروی کرد و مستقر شد. این حمله عراق با اشغال مهران به اوج خود رسید و متوقف شد.
آغاز عملیات و نقش نیروی هوایی
بعد از اشغال مهران که توسط رژیم بعث عراق و منافقین اشغال شده بود، بنا به تأکید و دستور بنیانگذار جمهوری اسلامی مبنی بر آزاد سازی مهران، نیروی هوایی هم‌پا و همراه دیگر بخش‌های دفاعی کشور وارد عمل شد. واحدهای مختلف نیروی هوایی از جمله عملیات و پدافند نیروی هوایی ارتش به نقش‌آفرینی پرداختند.
۹ تیرماه ۱۳۶۵، سرآغاز عملیات کربلای ۱ بود. نیروها از خط خودی به طرف دشمن حرکت کردند. در همین زمان یگان‌های پدافندی و عملیاتی نیروی هوایی در پایگاه هوایی دزفول و همدان و همچنین در منطقه ایلام مستقر شده بود.
منطقه مهران که عمدتاً کوهستانی است و گرمای هوا و محدودیت‌های مربوط به دسترسی و رفت و آمد، مشکلات زیادی را برای حضور در آن منطقه ایجاد کرده بود. در کل این منطقه تنها یک جاده وجود داشت که کار را برای عملیات دشوار می‌ساخت چراکه از یک سو به دلیل باریک و کوهستانی بودن، مسدود می‌شد و از سوی دیگر اشراف عراق بر منطقه، خطراتی را برای عبور و مرور به همراه داشت.
اما یکی دیگر از مشکلات جدی این منطقه، کامل نبودن میدان تسلط رادارهای نیروی هوایی و اشراف کامل بر آسمان این منطقه بود چراکه با توجه به این که در منطقه ایلام رادار وجود نداشت رادار دهلران هم در آغاز جنگ توسط عراق مورد اصابت دشمن واقع شده بود. همچنین سایت راداری منطقه «کرند» مشرف بر غرب هم که توانایی دیدن منطقه را داشت، نصب نشده بود.
ابتکار ماندگار شهید ستاری در کربلای ۱
تجربه‌های ارزشمند نیروی هوایی و ابتکاری که شهید ستاری در عملیات چابک‌سازی و سبک ساختن سامانه راداری هاگ انجام داده بود به کمک حل مشکل نبود اشراف راداری آمد. از ابتکارات شهید ستاری در عملیات والفجر ۸ (عملیات فاو) سبک سازی سامانه‌های پدافند هوایی برای افزایش سرعت استفاده از سامانه و افزایش چالاکی و قابلیت جابجایی سامانه پدافند هوایی بود. این ابتکار منجر به افزایش کارآرایی و بهره‌وری سامانه‌های پدافند هوایی شد. در این عملیات، با توجه به گسترده بودن و سنگینی بالای سامانه هاگ، دشمن با شناسایی مناطق استقرار هاگ این سایت‌ها را مورد هدف قرار می‌داد. با وجود محدودیت‌های بسیار زیاد در تأمین این سامانه‌ها، شهید ستاری ابتکاری مطرح کرد مبنی بر این که بخش‌های سنگین و غیر ضروری‌تر سایت هاگ، جدا شود تا جابه‌جایی به سهولت انجام شود. با این کار و همچنین ایجاد سایت‌های پدافندی فریب دهنده دشمن، و جابه‌جایی سریع سایت، دشمن در شناسایی و هدف قرار دادن سایت پدافندی سردرگم شده بود.
شهید ستاری با توجه به کاستی‌های منطقه ایلام در عملیات کربلای ۱، نبود رادار و عدم پوشش مناسب آسمان، ابتکاری به خرج داد که از ذهن نوآور و خلاق این شهید والامقام بر می‌آمد و بعدها نیز به عنوان الگویی در حل مشکلات به مدد خلاقیت ماندگار شد.
شهید ستاری در کربلای ۱ چه کرد؟
شهید منصور ستاری فرمانده نیروی هوای ارتش جمهوری اسلامی ایران، برای انجام به اتفاق دیگر فرماندهان قرارگاه رعد نیروی هوایی، از نخستین لحظات وارد سایت رادار شنود «نخجیر» نیروی هوایی در ایلام، حضور یافتند و با این استقرار، زمینه را برای اقدامات همه‌جانبه علیه دشمن فراهم کردند. سایت نخجیر که به عراق اشراف داشت، برای شنود راداری بر عراق ایجاد شده بود.
در جلسه‌ای با حضور ارکان راهبردی نیروی هوایی برگزار شد، شهید ستاری محورهای عملیات و پشتیبانی کارهای هر گروه را با اجماع نظر و جمع بندی ابلاغ کردند.
اما سایت پدافندی هاگ دارای بخش‌های گوناگونی است که رادار محلی زمینی PAR یکی از همین بخش‌ها است. در عملیات والفجر ۸ نیز این رادار، حتی در سبک سازی و چابک‌سازی ها از سامانه هاگ جدا نشده بود. شهید ستاری دستور داد این رادارها، از سامانه هاگ جدا شود و به عنوان یک رادار زمینی منطقه‌ای نقش آفرینی کند.
شهید ستاری به واحد مهندسی پدافند هوایی ارتش ابلاغ کرد که حداقل ۴ نقطه برای قرار گرفتن رادار PAR به صورت انحصاری مکان یابی دقیقی با نظارت خود ایشان انجام شود. با مکان‌یابی که خود فرمانده نیروی هوایی بر آن نظارت داشت، رادارهای PAR که پیش از این صرفاً به عنوان بخشی از سامانه هاگ استفاده می‌شد در این نقاط استقرار یافت. با انجام آزمایش‌ها و پرواز بر فراز منطقه، این کار مهندسی عملکرد خود را نشان داد.
این کار برای نخستین بار در طول دوران دفاع مقدس و تاریخ فعالیت سایت هاگ انجام شد. با ابتکار شهید ستاری، یک رادار پدافند، به عنوان یک رادار محلی و منطقه‌ای نقش آفرین شد و بخشی مهمی از نیاز منطقه را پوشش داد. این نوآوری خلاقانه فرمانده نیروی هوایی نقطه عطفی برای عملیات بعدی و گامی به سوی شکستن مرزها و خلاقیت‌های تازه در اوج محدودیت‌ها بود. به طوری‌که این طرح در بندرلنگه پیاده سازی شد و شرایط آن به خوبی توسط شهید ستاری نظارت شد و به خوبی هم نتیجه داد.
همچنین، در جنگ خلیج فارس، بحثی مبنی بر این که اگر آمریکا یا هر کشور متخاصم دیگری رادارهای اصلی را هدف قرار دهد، راهکارها برای فائق آمدن بر این مشکلات با وجود کاستی‌ها، چه کاری باید انجام گیرد. شهید ستاری طرحی را ارائه کرد که بر اساس آن تعداد نقاط محدودی برای رادارهای کوچک و محلی تخصیص داده شد تا در صورت بروز مشکلاتی، به منطقه اشراف کافی وجود داشته باشد. دستاوردها و نتایج و تجربه‌هایی که از عملیات کربلای ۱ به دست آمد، با نوآوری‌های شهید ستاری کمک کرد این طرح‌ها برای کمک به رفع مشکلات نیرو در زمانی که محدودیت‌ها به طور جدی دفاع هوایی را دچار چالش ساخته بود، اثربخش شود.
نقش ستاری و نیروی هوایی در عملیات مهران (کربلای ۱)
عملیات کربلای ۱ از دو جنبه حائز اهمیت بود نخست این که تأکید امام خمینی (ره) مبنی بر آزادسازی این منطقه از دست منافقین کوردل را داشت و همچنین منافقین بر روی اشغال این منطقه مانور تبلیغاتی و رسانه‌ای داشت.
علاوه براین که پایگاه‌های هوایی دزفول و همدان بر آسمان منطقه و دفاع هوایی تسلط کافی داشتند، هواپیماهای شکاری از این پایگاه‌ها بر می‌خاستند و حملات دشمن را پاسخ می‌گفتند.
تأکید شهید ستاری فرمانده نیروی هوایی بر این بود که با توجه به شرایط ویژه آن منطقه، از ترددهای اضافی جلوگیری شود چراکه عراق به طور دائم، جاده ایلام و منطقه را مورد هدف قرار می‌داد. بر همین اساس، شهید ستاری بر استقرار جنگ‌افزارها، از جمله مکان یابی و سرعت و کیفیت انجام کار و نیز نصب سامانه‌های راپیر، هاگ و … نظارتی مستمر داشت.
فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بر چند نکته تأکید داشت، نخست این که محل استقرار مقرها به دلیل کوهستانی و صعب‌العبور بودن مسیرها، طوری جایابی و مستقر شود که ترددها به کم‌ترین حد ممکن برسد. همچنین با توجه به دید عراقی‌ها بر منطقه، جابه‌جایی‌ها عمدتاً در شب انجام شود.
حمل مجروحین از فرودگاه ایلام توسط هواپیماهای سی -۱۳۰ بخشی از وظایف نیروی هوایی در طول دوران این عملیات بود. از آن‌جایی‌که به لحاظ سیاسی، امنیتی و نظامی این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار بود، تلاش بسیاری در این عملیات صورت گرفت. در همان سال و مصادف با ولادت حضرت امام رضا (ع)، تعدادی از کارکنان نیروی هوایی به محضر امام رسیدند و مورد تفقد ایشان قرار گرفتند.
امیر سرلشکر منصور ستاری در ۱۵ دی ۱۳۷۳ در سانحه سقوط هواپیما در نزدیکی فرودگاه اصفهان به همراه تعدادی از افسران بلندپایه نیروی هوایی و همرزمان اش به درجه رفیع شهادت نائل آمد.
منبع: ایسنا
ارسال نظر
