چراغ‌های خاموش زندگی شبانه شهرها

  روزهای گرم سال آغاز شده‌اند. شکی نیست که چه سرمای زیاد و چه گرمای شدید، بر شیوه زندگی انسان تاثیرگذارند. از پوشش تا ساعت ترجیحی برای فعالیت در فصول مختلف سال تغییر می‌کند. وقتی نوبت به گرما برسد، اگر حساب تفریحات تابستانی را جدا کنیم، هیچ‏کس دوست ندارد زیر نور آفتاب داغ بیرون باشد. در نتیجه فعال‌ترشدن زندگی شبانه دو مسیری هستند که انسان برای تطبیق خود با گرمای هوا آن را ترجیح می‌دهد.

در مناطق گرم‏تر ایران همچون جنوب کشور که اغلب در فصول گرم سال، گرمای بالای 45 درجه سانتیگراد را هم تجربه می‌کنند، برخی تغییرات در سبک زندگی عادی شده است. خیابان‌های شهرهایی مثل اهواز، بوشهر و بندرعباس تازه از هنگام غروب دیرهنگام خورشید در نیمه اول سال جان می‌گیرند و تا نیمه‏شب همچنان فعالند. این در حالی است که مقررات انتظامی، اجازه فعالیت به مراکز صنفی بیش از ساعت یک بامداد را به جز در موارد خاص نمی‌دهد. از سوی دیگر، تغییر ساعت کار ادارات و مراکز دولتی در برخی از این مناطق گرمسیر و شروع زودتر فعالیت در صبح، در تضاد با این تمایل به زندگی شبانه، برای کاهش مصرف برق و استفاده از ساعات کمتر گرم ابتدای روز، از تصمیم‌های هر ساله هستند.

با این که سال‌هاست راه‌های گوناگونی برای تطبیق بیشتر و بهتر شرایط زندگی در فصول گرم سال مطرح می‌شود، اما به نظر می‌رسد تکرار تصمیم‌های موقتی، بخشی‌نگر و ارائه وعده برای بررسی ایجاد شرایط لازم در این زمینه، باعث به تاخیر افتادن همیشگی اتخاذ سازوکارهای مناسب شده است.

شاید جدی‌ترین تجربه زندگی شبانه برای ایرانی‌ها، ایام ماه رمضان باشد. به‏ویژه در سال‌های اخیر که ماه رمضان با ماه‌های گرم سال همزمان شده است، از یک سو مردم ترجیح می‌دهند طول روز را بیرون از فضاهای خنک داخلی نگذرانند و در عین حال برای جلوگیری از آسیب به کسب و کار رستوران‌ها، فست‌فودها و کافه‌ها، تمهیداتی برای فعالیت آن‌ها از ساعت افطار تا سحر در نظر گرفته شده است. باز بودن این مراکز و البته طرح‌های افطار تا سحر سینماها در این سال‌ها باعث شده است که زندگی شبانه در طول ماه رمضان رنگ و بوی دیگری به خود بگیرد. اتفاقی که در بسیاری از کشورهای مسلمان نیز شاهد آن هستیم و ماه رمضان عملا فستیوالی شبانه برای مردم به شمار می‌رود.

با این حال، آن چه برای حیات شبانه شهرها متصور می‌شود، فراتر از تنها یک ماه از سال است. حیات شبانه فواید و مزایای بسیار دارد. به عنوان مثال، زندگی شبانه از افسردگی شهر و مردمش جلوگیری می‌کند، فرصت تفریح برای شاغلان را بیشتر می‌کند، بر شرایط اقتصادی کاسبان تاثیر مثبت دارد و جایگاه‌های شغلی جدیدی ایجاد می‌کند. در فصول گرم سال، مزیت استفاده از ساعات خنک‌تر شب هم به این مزایا اضافه می‌شود. این در حالی است که در کنار این مزیت‌ها، باید برای آسیب‌های احتمالی در حوزه امنیت شهروندان، آلودگی صوتی در شب و خدمات شهری مناسب در این زمان فکری کرد.

به طور خاص، در پایتخت مدیران شهری سال‌هاست از بررسی شرایط برای تصمیم‌گیری درباره زندگی شبانه تهران سخن می‌گویند. در مقاطعی نیز تصمیم‌هایی برای اجرای پایلوت این تصمیم‌ها مطرح شده است. مثلا قرار بود که در اردیبهشت‏ماه امسال، طرح زندگی شبانه در برخی مناطق تهران اجرا شود. این در حالی است که برخورد نشدن با برخی پاتوق‌های دستفروشان مواد غذایی که در ساعات پایانی شب فعال می‌شوند و مورد استقبال مردم هم قرار گرفته‌اند، نشان می‌دهد که پالس‌های مثبتی در این زمینه وجود دارد. با این حال به نظر می‌رسد حل چالش‌های موجود برای حیات شبانه، بیش از هر چیز، درگیر مسئله‌ای به نام «بودجه» است. نمی‌توان نادیده گرفت که عمل دستگاه‌های مسئول در حوزه امنیت یا خدمات شهری، نیازمند نیروی انسانی، تجهیزات، اضافه‌کاری و مانند آن است و همه این موارد به بودجه نیاز دارد. این در حالی است که بودجه، در شرایط اقتصادی امروز ایران، همواره چالشی جدی برای اجرای طرح‌ها محسوب می‌شود.

سوی دیگر ماجرا، هماهنگی دستگاه‌های مسئول با این موضوع است. در حالی که هر یک از این دستگاه‌ها به طور جداگانه از آغاز حیات شبانه پایتخت اعلام استقبال می‌کنند، اما به نظر می‌رسد نبود طرح جامع که تمام ابعاد زندگی شبانه تهران را در نظر بگیرد و در عین حال بین این دستگاه‌ها ایجاد هماهنگی کند، مانع اصلی این کار شده است.

به عنوان مثال سردار حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران بزرگ دیروز در گفت‏وگو با ایسنا، درباره ادامه طرح حیات شبانه تهران پس از پایان ماه مبارک رمضان اظهار کرد: در ماه رمضان برخی از صنوف تا هنگام سحر و قبل از اذان صبح فعالیت داشتند اما با پایان ماه رمضان ساعت کار اصناف به حالت عادی بازگشته است. وی درباره اینکه بنا بود پیش از این طرح حیات شبانه پس از پایان ماه رمضان نیز در تهران ادامه داشته باشد، خاطرنشان کرد: ما در جلسات مربوط به حیات شبانه حضور داشتیم و اعلام کردیم که اگر قرار است اقدامی در این زمینه انجام شود باید سه امر مهم مورد توجه قرار بگیرد و در همین راستا اعلام کردیم که باید تمهیداتی برای امنیت فروشندگان و مردم در نظر گرفته شود. فرمانده انتظامی تهران بزرگ با تاکید بر اینکه باید پیوست انتظامی، ترافیکی و امنیتی برای این طرح تعریف کنیم، تصریح کرد: تاکنون این اتفاق رخ نداده است و چنین پیوستی ارائه نشده است، اما اگر این به شروط و مسائل توجه شود پلیس مخالفتی با این طرح نخواهد داشت. رحیمی درباره اینکه آیا ساعت کار فعلی صنوف تا ساعت یک بامداد است، گفت: برخی از صنوف که کاربریشان اجازه فعالیت تا ساعت یک بامداد را به آنان می‌دهد می‌توانند تا این ساعت فعالیت کنند، اما لازم است که قبل از آن هماهنگی‌های لازم را با صنف مربوطه و پلیس انجام دهند و مجوزهای لازم را دریافت کنند.

به نظر می‌رسد در این زمینه بیش از هر چیز توپ در زمین شورای شهر و شهرداری تهران است. شاید اگر عزم جدی در مجموعه مدیریت شهری برای احیای حیات شبانه پایتخت وجود داشته باشد و مسئولان آن از مسئولیت چالش‌های احتمالی به‏ویژه در ابتدای اجرای آن نهراسند و البته برای اجرای آن طرح و برنامه فکر و حساب شده‌ای آماده باشد، شهروندان تهرانی بتوانند زندگی شبانه را همراه با احساس امنیت و آسایش و بدون ایجاد مزاحمت برای دیگرانی که این زندگی را ترجیح نمی‌دهند، تجربه کنند. تا آن وقت به نظر می‌رسد این تابستان هم از دست رفته است و شاید جز حرکات خودجوش و همان تصمیم‌گیری‌های بخشی و موقتی خبری از حیات شبانه شهر نباشد.