با تذکر رهبری چگونه باید برخورد کرد؟

 نگرانی‌های مقام معظم رهبری درباره‌ی وضعیت زبان فارسی، روسای صداوسیما و همچنین وزارت ارشاد را به واکنش واداشت. آنها به سرعت با ابلاغ دستورات و بخش‌نامه‌های جدید سعی کردند این دستور رهبری را لبیک بگویند، اما آنچه در این میان جای سوال و تأمل دارد، این است که برغم وجود دستگاه‌های نظارتی در هر دو نهاد فرهنگی، چرا پیشتر این مهم آن‌طور که باید و شاید جدی گرفته نشده است؟ و اینکه چرا به جای پناه بردن به بخش‌نامه‌ها و دستورات مکتوب، اقدامات عملی عاجل برای رفع کاستی انجام نمی‌شود؟

 پس از ابراز نگرانی مقام معظم رهبری درباره فرسایش زبان فارسی و گله‌مندی ایشان از ترویج زبان بی‌هویت در صداوسیما، وظایفی جدید برای شورای تخصصی مجریان و همچنین دفتر موسیقی و سرود تعریف می‌شود.

عبدالعلی علی‌عسکری دستوری را به این شرح صادر می‌کند: «علاوه بر مرکز نظارت و ارزیابی سازمان که پیش از این مقرر شده بود به صورت روزانه گزارشی از عملکرد مجریان در رعایت زبان فارسی تدوین و به مسئولان شبکه‌ها ابلاغ کند. شورای تخصصی مجریان باید بر مبنای این گزارش نظام تشویقی و تنبیهی دقیقی برای مجریان در این زمینه طراحی و به فوریت آن را اجرا کند.»

رئیس صدا و سیما با اشاره به سخنان رهبری و انتقاد از برخی شعرهایی که در موسیقی پایانی بعضی سریال‌ها استفاده می‌شود، خطاب به دفتر موسیقی و سرود دستور می‌دهد تا با تشکیل شورای جدیدی، شعرهای پیشنهادی در این زمینه را علاوه بر بررسی معمول، یک‌بار دیگر با حساسیت و سختگیری بیشتر بررسی کند و آن را با اصول زبان و ادبیات فارسی اصیل تطبیق دهد.

علی‌عسکری در این دستور به دفتر موسیقی و سرود تاکید می‌کند: «برغم اینکه پیش از این اشعار ارائه شده برای تولید موسیقی پایانی مجموعه‌های تلویزیونی در آن دفتر بررسی می‌شده است، اما با توجه به بیانات اخیر رهبر انقلاب، ضروری است با بازمهندسی نظام بررسی این اشعار، شورای جدیدی تشکیل دهید و با نظارتی ویژه، شعر و ادب فارسی را پاس بدارید.»

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در پیامی در حساب کاربری توئیتر خود با تاکید برپاسداشت زبان فارسی، چنین می‌نویسد: معاونت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف شدند از شوراهای نظارت بر کتاب، موسیقی، فیلم، مطبوعات، چاپ، تبلیغات و نمایش در مورد پاسداشت زبان فارسی دستورالعمل اجرایی دریافت کنند.

سید عباس صالحی در این نوشته ضمن تاکید برپاسداشت زبان فارسی در حوزه های مختلف فرهنگی کشور تصریح می‌کند که تا یک ماه آینده این ضوابط منتشر خواهد شد و می‌افزاید: باید همه معاونت‌های وزارت ارشاد برای پاسداشت زبان فارسی برنامه و دستورالعمل اجرایی داشته باشند.

انتقاد از یک رویه غلط

اما نایب رییس مجلس شورای اسلامی با انتقاد از رویه غلط برخی مسوولان در قبال تذکرهایی از این دست، تاکید می‌کند که پس از تذکر رهبری درباره یک موضوع مدیران به جای صدور بخشنامه، اقدامات عملی عاجل برای رفع آن کاستی انجام دهند.

علی مطهری در یادداشتی با عنوان «رویه غلط برخی مسئولان نظام» نوشته است:

«مشاهده می‌کنیم که همواره پس از تذکر مقام رهبری به یک سازمان یا نهاد حکومتی، رئیس آن سازمان یا نهاد حکومتی بخشنامه غِلاظ و شِداد صادر می‌کند که از امروز باید چنین و چنان شود. گویی خود این رؤسا عقلشان به آن موضوع تذکر نمی‌رسیده و تا رهبر انقلاب بیان کرده‌اند متوجه موضوع شده‌اند. این رویه یادآور رفتار مقامات رژیم گذشته است که تا دستور از بالا می‌رسید همه جان‌نثار می‌شدند و آماده اجرای فرمان، گویی تا قبل از صدور دستور، وظیفه‌ای نداشته‌اند.

تذکر اخیر رهبر انقلاب به صداوسیما درباره پاسداری از زبان فارسی در اشعار سرودها و ترانه‌ها و پرهیز از بکارگیری کلمات لاتین در برنامه‌های مختلف و توسط مجریان که تذکر بجا و لازمی بود، به همین سرنوشت دچار شد. رئیس سازمان صداوسیما بخشنامه صادر کرد که از امروز نظارت بر این موضوع در اجرای مجریان و اشعار سرودها و ترانه‌ها شدت پیدا می‌کند. گویی جناب علی‌عسکری خودشان ضرورت این کار را درک نمی‌کرده‌اند، در حالی که دیدن چند برنامه تلویزیون یا شنیدن چند سرود یا ترانه رادیو، به سرعت انسان را به این موضوع منتقل می‌کند. اینکه در برنامه‌های ورزشی می‌شنویم که فلان تیم کامبک کرد یا فلان بازیکن هت‌تریک کرد و یا فلان دروازه‌بان کلین شیت کرد و یا در ترانه‌های رادیو فقط وصف چشم و ابرو با رویکرد غنائی و عشقی و محتوایی سخیف و کوچه بازاری می‌شنویم، به راحتی انسان را متوجه ضرورت اصلاح این وضع می‌کند و رئیس سازمان نباید منتظر تذکر مقام رهبری بماند، ضمن اینکه امثال بنده بارها این تذکر را به صدا و سیما و وزارت ارشاد داده‌ایم اما دریغ از درک اهمیت موضوع و احساس مسئولیت نسبت به آن توسط مسئولان این دو نهاد.

مضمون برخی ترانه‌های قبل از انقلاب بهتر از برخی ترانه‌هایی است که امروز از صدای جمهوری اسلامی پخش می‌شود. اما ریشه هر دو پدیده یعنی استفاده از کلمات لاتین در برنامه‌ها و نیز مضامین سخیف در برخی سرودها و ترانه‌ها، خودباختگی فرهنگی و احساس خود کم‌بینی نسبت به فرهنگ غربی است. برخی افراد با بکار بردن الفاظ انگلیسی در کلام خود احساس شخصیت می‌کنند همان طور که برخی صاحبان فروشگاه‌ها و مدیران شرکت‌ها از اینکه نام فرنگی روی فروشگاه یا شرکت خود بگذارند و حتی از کلمه OFF به جای «تخفیف» یا از کلمه SALE به جای «فروش ویژه» یا «حراج» استفاده کنند احساس شخصیت می‌کنند و حتی معتقدند که به این وسیله فروش ما بالا می‌رود، یعنی ضمناً مردم را هم به این خودباختگی متهم می‌کنند و البته خیالشان از واکنش وزارت ارشاد هم کاملاً آسوده است!»

مطهری سپس تاکید می‌کند که «به هر حال باید مدیران ما دست از این رویه بردارند که بلافاصله بعد از تذکر مقام رهبری درباره یک موضوع مربوط به آنها، بخشنامه صادر می‌کنند که باید چنین و چنان شود و در نتیجه بوی تملق و چاپلوسی به مشام‌ها می‌رسد، بلکه روش درست این است که مدیر مربوط اقدامات عملی عاجل برای رفع آن کاستی انجام دهد و پس از چند ماه اعلام کند که ما آن کاستی مورد تذکر مقام رهبری را رفع کردیم.»

امیدواریم این قصه به این آفت منجر نشود

خبرنگار ایسنا در این زمینه گفت‌وگویی با مجتبی آقایی - مدرس دانشکده هنر - داشته است. او که رئیس اسبق اداره کل تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم بوده است، درباره وظایف اداره کل تبلیغات وزارت ارشاد اسلامی در پاسداری از زبان فارسی؟ اظهار کرد: وظیفه پاسداشت از زبان فارسی بیشتر بر عهده فرهنگستان زبان و ادب فارسی و پاسداشت از زبان فارسی از مأموریت‌های این فرهنگستان بوده است. البته به اداره کل تبلیغات نیز وظایفی در این خصوص محول شده است که بیشتر در حوزه نظارت بر تابلوهای تبلیغاتی بوده است که یک آئین‌نامه داشته و ممنوعیت استفاده از واژگان بیگانه بوده است.

او ادامه داد: زبان فارسی زبان ادبیات عامه است و به هر حوزه‌ای ارتباط دارد. از نظام آموزشی گرفته تا حوزه تبلیغات و حتی به ویژه مواردی که اثرگذاری‌اش بیشتر است. مثل صدا و سیما، سریال‌ها و فیلم‌ها که به هر حال جملاتی که استفاده می‌شود در عالم فرهنگ و هنر، زود رخنه می‌کند و رسانه‌های قدرتمندی مثل صدا و سیما در این زمینه خیلی موثرترند. طبیعتاً تبلیغات محیطی هم تأثیرگذار است. منتها تبلیغات محیطی بیشتر تک واژه‌اند و در حد جمله و عبارت اثرگذار نیستند.

این مدرس دانشکده هنر در ادامه یادآور شد: واقعیت این است که زبان و ادبیات فارسی از رسم الخط گرفته تا عبارت‌ها همیشه در طول تاریخ دچار دگرگونی شده است. بحث تبادل فرهنگی همواره مطرح بوده است. ما ادبیات قرن هفتم و هشتم را می‌بینیم که تا به امروز استحاله شده است. این اتفاق در همه زبان‌ها است. وقتی زبان و ادبیات فارسی را مقایسه می‌کنیم، زبان دری را خیلی نزدیکتر به اصالت فارسی می‌دانیم تا زبان و ادبیات فارسی که امروزه صحبت می‌کنیم. ولی همین بحث از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی واژه‌گزینی می‌شود و شاید این تذکر باعث شود که این کار کمی ساختارمند شود؛ به ویژه در کتب درسی.

آقایی در ادامه بیان کرد: زبان محاوره دستخوش تغییرات زیادی بوده است و فکر می‌کنم بیشتر تأکیدات رهبری بر زبان رسمی بوده است که متأسفانه گاهی با رویکردها و روش‌هایی، مقدار زیادی از این زبان به هجو می‌رود.

این مدرس دانشگاه سپس با اشاره به ساز و کار اداره کل تبلیغات وزارت ارشاد در زمینه پاسداشت زبان فارسی اظهار کرد: مأموریت اداره کل تبلیغات بیشتر نظارت بر روی تبلیغات بوده است. تبلیغات شامل تبلیغات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی است که بر تبلیغات سیاسی در خود وزارت کشور و تبلیغات بازرگانی هم بخش کوچکی است که در اداره کل تبلیغات نظارت می‌شوند. شاید بیشترین و مؤثرترین بخش، مربوط به موسیقی‌ها و آثار صداوسیما باشد که جایگاه مهمی در این زمینه دارند. اگر مراکزی چون وزارت ارشاد و صدا و سیما در نظارت و حفظ این موسیقی‌ها و اشعار تاکید بیشتری داشته باشند، تکیه‌کلام‌ها و عبارت‌هایی که به گونه‌ای خارج از اقلیم است، شعرهای بی‌محتوا و مفاهیمی که خیلی پرت است را کمتر شاهد خواهیم بود.

آقایی در پایان گفت‌وگوی خود درباره صیانت از زبان فارسی گفت: این پدیده چند وجهی است. همه باید از هر حوزه‌ای از زبان فارسی صیانت کنند. ابراز نگرانی رهبری مفهومی فراسازمانی دارد. وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، صدا و سیما و … باید از این بخش صیانت کنند. امیدوارم که این ماجرا به تشریفات و ایجاد اداره و بسیج شدن سازمان‌های اداری منجر نشود. متأسفانه تجربیات این چنینی را هم داریم زمانی که بحث اسلامی شدن دانشگاه‌ها مطرح شد در نهایت منجر به افتتاح یک دفتر با چند نفر مسئول شد. امیدواریم این قصه به این آفت منجر نشود.

صداوسیما از این پس مسولیت‌پذیر می‌شود؟

حمید ابراهیمی - مدیر گروه فرهنگ و ادب شبکه چهار سیما - نیز در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه تذکرات رهبری درباره زبان فارسی در ارتباط با بعضی برنامه‌ها و شبکه‌ها بوده است که رعایت نمی‌شده و کمتر حساسیت نسبت به بکارگیری صحیح زبان فارسی وجود داشته است، یادآور شد: حتماً صداوسیما یک شورای نظارتی داشته است و در دوره‌ای هم سمینارهایی در این زمینه برگزار کرد. شبکه چهار سیما از جمله شبکه‌هایی است که کمترین مشکل برای زبان فارسی را دارد و تلاش می شود زبان معیار در آن بیان شود. در برنامه‌های ما تلاش می‌شود، کمترین غلط در گفتار برنامه‌ها دیده شود.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا پیش‌تر این مهم آن‌طور که باید و شاید در صداوسیما جدی گرفته نشده است؟ اظهار کرد: باید بگویم ما مجریانی که جزو اساتید زبان فارسی هستند در صدا و سیما زیاد داریم که جزو مفاخر هستند و زبان درست و معیار را صحبت می‌کنند تلاش هایی می شود که این اتفاق بیفتد منتها به نظرم حساسیت کمتر بوده و از این پس مسئولیت پذیری نیز باید بیشتر شود.

مدیر گروه فرهنگ و ادب شبکه چهار سیما ادامه داد: تا جایی که من یادم است، برای مجریان کلاس‌های زیادی در ارتباط با زبان فارسی هر ساله برگزار می شود. ضمن اینکه بر اینکه حتی تمام تهیه کنندگان باید امتحان زبان فارسی بدهند تا رتبه و ترفیع بگیرند. بنابراین صدا و سیما از جهت آموزشی خوب کار کرده است تا این اتفاقات نیفتد. به نظرم تذکر رهبری در ارتباط با بعضی برنامه ها و شبکه هایی بوده است که رعایت نمی شده و کمتر حساسیت در آن وجود داشته است.

ابراهیمی با اشاره به برخی برنامه‌های علمی و ورزشی تلویزیون که حساسیت‌های زبان فارسی کمتر در آن رعایت می‌شود، گفت: این برنامه‌ها را باید جدی گرفت؛ چراکه از اصطلاحات انگلیسی زیاد استفاده می‌کنند کلماتی مثل کُرنر، هت تریک، گُلر و… خیلی از کلمات دیگر ما به‌ ازای فارسی هم دارند. امیدواریم این حساسیت‌ها از این پس بیشتر شود و ما کمتر شاهد این اصطلاحات باشیم. به هرحال صداوسیما به عنوان سازمانی که متولی توسعه زبان معیار در جامعه است و زبان فارسی را تثبیت می‌کند، باید بیشتر حساسیت نشان دهد. اشکالات زیادی وجود دارد. باید کمی بیشتر حساس بود، از انتخاب مجریان گرفته تا سواد آنها و استفاده از کلمات و اصطلاحاتی که باید برای آنها دوره‌های ویژه‌ای برگزار شود.

وی افزود: به نظر می‌آید در زبان فارسی غیر از اینکه باید مراقب باشیم از کلمات بیگانه استفاده نشود، باید مراقب درست حرف زدن هم باشیم. دوره‌های آموزشی برای درست حرف زدن باید بیشتر گذاشته شود.

مدیر گروه فرهنگ و ادب شبکه چهار سیما با بیان اینکه تلویزیون کارش استفاده کردن از سوپراستارها نیست، گفت: البته برخی از همین سوپراستارها ابتدا کارشان را از تلویزیون شروع کردند شاید این اتفاق بیفتد که تعدادی بروند و تعدادی بمانند و تبدیل به مجری برند شوند اما سمت سلبریتی رفتن روش غلطی است و به نظر می‌رسد کمی جلو این اتفاق در تلویزیون گرفته شده است.

ابراهیمی در پایان یادآور شد: امیدوارم تذکرات رهبری کمک کند تلویزیون زبان معیار درستی داشته باشد.