زیبای مرگبار؛قانون نانوشته برای جوانان

 تحقیقات علمی نشان داده که اینستاگرام بر سلامت روان بازدیدکنندگانش تأثیر منفی دارد. آمار به‏ دست ‏آمده از تحقیق روی ۱۵۰۰ جوان بین ۱۴ تا ۲۴ سال نشان داده است که اینستاگرام نه تن‌ها روی روح و روان آنها آثاری جدی دارد، بلکه کیفیت خواب آنها را نیز تحت‏ تأثیر قرار می‌دهد.

 روزنامه سازندگی نوشت: «این روزها بحث اینستاگرام و حضور داشتن در آن به یک قانون نانوشته میان جوانان و نوجوانان سراسر دنیا تبدیل شده است. کافی است یک گوشی تلفن همراه هوشمند داشته باشید تا بتوانید با وصل شدن به اینترنت و دانلود نرم‌افزار اینستاگرام یک حساب کاربری برای خود بسازید و به جمع میلیون‌ها عضو اینستاگرام در سراسر دنیا بپیوندید و بله! شما به دنیای اعتیاد تصویری قدم گذاشته‌اید. به همین راحتی خواهید دید که روزانه بیش از یک ساعت از وقت مفید خود را صرف گشت‌زدن در پست‌های متنوع دوستان و صفحات تبلیغاتی خواهید کرد. اگر دغدغه پست‌گذاشتن آن هم از نوع پست‌های خاص با عکس‌های زیبا و متن‌های جذاب و عمیق داشته باشید که دیگر هیچ، این زمان صرف شده در اینستاگرام به ۳ ساعت و بالاتر هم خواهد رسید. به همین راحتی چک کردن لایک‌ها و کامنت‌ها و تعامل با مخاطبانتان وقت زیادی از شما خواهید گرفت و بدون این که متوجه شوید غرق این دنیای مجازی خوش آب و رنگ خواهید شد. در پایان روز هم بسته به پاسخی که از این فعالیت‌تان گرفته باشید حالتان خوب یا بد خواهد بود. حتی اگر فعالیتی هم نداشته باشید، ساعاتی از روز را به گشت‌وگذار در صفحات چشم‌نواز تبلیغاتی لباس، جواهرات، غذا، سفر و هزاران موضوع دیگر خواهید کرد و از آنجایی که توان به دست آوردن تمام آن چیزهای لوکس و زیبا را ندارید، دلزده و مغموم صفحات را خواهید بست. این حال بد و ناراحتی پس از ناکامی گشتن در اینستاگرام موضوع مطلب امروز ماست. با ما همراه باشید.

تصور کنید که ساعات اولیه روز است. تنها چند دقیقه پیش از خواب بیدار شده‌اید و می‌خواهید کار روزانه هر روز خود را انجام دهید. گوشی موبایل را بر می‌دارید و شروع به تماشای پست‌های افرادی می‌کنید که درInstagram آنها را فالو کرده‌اید. در همین لحظه است که متوجه موضوع مهمی می‌شوید: مردم، اکثراً خوشحال‌تر از شما به نظر می‌رسند. مشاهده می‌کنید که یکی از دوستان‌تان به سفری دلنشین رفته است؛ دوستی دیگر به تازگی ازدواج کرده؛ فرد دیگری به تازگی از سفر خود برگشته؛ دوست دیگری اخیراً شرکت نوپایی را در یکی از شهرها تأسیس کرده؛ در همین حین شما با خود فکر می‌کنید که آیا شیر موجود در یخچال‌تان هنوز قابل‌خوردن است یا اگر آن را به همراه غلات صبحانه‌تان بخورید، دل‌درد می‌گیرید و مریض می‌شوید. اشتباه نکنید! اینجا قرار نیست صرفاً به یک‌سری یاوه‌سرایی درباره شبکه‌های اجتماعی، اثرات مخرب پیشرفت سرسام‌آور فناوری و تغییرات حاصل‌شده در زندگی ما انسان‌ها بپردازیم. نه‌تنها روانشناسان بلکه قطعاً عده زیاد دیگری از مردم معتقد هستند که فناوری الزاماً خوب یا الزاماً بد نیست. این به خود ما بستگی دارد که به چه نحوی از آن بهره بگیریم. اما اجازه دهید به موضوع مهمی مثل اثرات مخرب اینستاگرام، یک نگاه علمی کوتاه داشته باشیم.

نگاه علمی

پیش از هر چیزی، موضوع مهمی را باید بدانید: اینستاگرام، اسنپ‌چت، فیسبوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی، همه و همه توسط افرادی طراحی و توسعه داده شده‌اند که روزها تلاش کرده‌اند تا بالاخره بتوانند به راهی دست پیدا کنند تا با اتکاء به آن، کاری کنند که شما نخواهید اپلیکیشن آنها را ببندید. در واقع هدف آنها این است که شما از اپلیکیشن‌شان همواره استفاده کنید.

مدتی پیش مقاله جالبی در هافینگتون‌پست درباره آثار مخرب شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام روی اعتماد به نفس و سلامت روانی افراد منتشر شد که واکنش‌های متعددی را به دنبال داشت. آن مقاله، یوتیوب را بهترین و اینستاگرام را بدترین شبکه‌ی اجتماعی برای سلامت روانی افراد جوان معرفی می‌کرد. نویسنده هافینگتون پست نوشته بود: «شبکه‌های اجتماعی که طبق بررسی‌های صورت‌گرفته، اعتیادآورتر از سیگار و الکل هستند، هم‌اکنون به‌شدت درون زندگی جوانان نفوذ کرده‌اند؛ به حدی که هنگام صحبت درباره سلامت روانی جوانان، نمی‌توان از آثار مهم شبکه‌های اجتماعی روی این مقوله چشم‌پوشی کرد.»

این یعنی شبکه‌های اجتماعی اگر به شکلی درست مورد استفاده قرار نگیرند، می‌توانند همان آثاری را روی ما داشته باشند که الکل و حتی مواد مخدر روی مصرف‌کنندگان‌شان دارند. هر موقع کسی پست‌های ما را لایک می‌کند یا زیر آنها کامنت می‌گذارد، در بدن‌مان دوپامین ترشح می‌شود و احساس لذت می‌کنیم. دوپامین در واقع ترکیبی آلی است که نقشی حیاتی در بدن و مغز دارد؛ تحقیقات علمی زیادی، ارتباط بین اجتماعی بودن و میزان ترشح دوپامین در بدن را اثبات کرده‌اند. دوپامین همچنین نقش پر رنگی در اضطراب اجتماعی دارد. همین لذت ناشی از دوپامین می‌تواند وابستگی ایجاد کند و حالتی اعتیادآور به خود بگیرد.

نکته حائز اهمیت اینجاست که هیچ‌کس به ما نشان نداده است که چگونه به درستی از شبکه‌ای اجتماعی نظیر اینستاگرام استفاده کنیم. احتمالاً بسیاری از شما حتی تا زمان خواندن این مقاله، چیزی درباره دوپامین و اثرات آن در بدن نمی‌دانستید. بنابراین به طور عادی هیچ نگرانی خاصی درباره استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی نداشته‌اید.

نگارنده این مقاله که پیش‌تر به اسنپ‌چت علاقه داشته، می‌گوید که حالا بیشتر درگیر اینستاگرام شده است. وی می‌گوید یکی از اصلی‌ترین دلایلش برای علاقه به اینستاگرام این است که می‌توان به سادگی در هر زمان و هر مکان لحظه‌های کوتاهی از زندگی را با دیگران به اشتراک گذاشت.

اما تصور کنید که ساعت ۶ عصر است و در کافی‌شاپ نشسته‌اید، یک عصر جمعه دل‌انگیز با دوست خود در کافه هستید و درباره موضوعی که به آن علاقه دارید، بحث می‌کنید. در همین هنگام چند نفر را در کنار خود می‌بینید که ظاهراً با هم دوست هستند؛ همگی سرشان را در گوشی فرو برده‌اند و به شکلی عجیب به نمایشگر آن خیره شده‌اند. این افراد با هم صحبت نمی‌کنند؛ خودشان را با گوشی سرگرم کرده‌اند، مدام ویدئوهای کوتاه می‌گیرند، روی آنها فیلتر می‌گذارند و در فضای آنلاین به اشتراک می‌گذارند. برای گرفتن تصاویر سلفی، دو-سه ثانیه لبخند می‌زنند؛ لبخندی که از ته دل نیست و صرفاً یک لبخند ظاهری به حساب می‌آید. به گونه‌ای عکس را ثبت می‌کنند که انگار حضور دوربین اصلاً برای‌شان مهم نیست و صرفاً در حال خوش‌گذرانی با دوستان هستند. همه این کارها را می‌کنند تا سرانجام عکسی که برای پست‌کردن در اینستاگرام می‌گیرند، فوق‌العاده و جذاب از آب دربیاید تا نهایتاً بتوانند با دو خط جمله بزرگان، آن را پست کنند و لایک بگیرند.

بگذارید توضیح درباره این بخش از مقاله را با مثالی از یکی از حساب‌های کاربری محبوب اینستاگرام آغاز کنیم. چسی کینگ یکی از نخستین اینفلوئنسرهایی است که به انتشار پست‌هایی به منظور افزایش آگاهی مردم درباره آثار منفی شبکه‌های اجتماعی روی سلامتی افراد پرداخت.

وی می‌گوید: «حتی آن زمان‌هایی که جثه بزرگی نداشتم، وقتی زیاد ورزش می‌کردم و غذای کمی می‌خوردم، همیشه می‌خواستم بدنم را بپوشانم؛ چرا که حس می‌کردم بدن بی‌نقص و فوق‌العاده‌ای ندارم اما حالا اولویت اصلی‌ام این است که شاد باشم و با ظاهر فعلی‌ام احساس راحتی کنم. امروز من از بدنم و آن چه برایم انجام می‌دهد، قدردانی می‌کنم. ما به دنیا نیامده‌ایم که همگی مثل عروسک باربی به صورت ۲۴ ساعته و هفت روز هفته، فوق‌العاده به نظر برسیم. ما انسان هستیم و همگی باید این امکان را داشته باشیم که همیشه به طرز دیوانه‌واری احساس راحتی بکنیم و شاد باشیم.»

آمار به‌دست‌آمده از تحقیق روی ۱٬۵۰۰ جوان بین ۱۴ تا ۲۴ سال، نشان داده است که اینستاگرام نه‌تنها روی روح و روان آنها آثاری جدی دارد، بلکه کیفیت خواب آنها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. ظاهراً این پلتفرم به‌اشتراک‌گذاری تصویر و ویدئو، به نوبه خود حتی می‌تواند آثاری روی قلدری کردن، اضطراب، افسردگی و نوعی ترس جدی نسبت به نادیده‌گرفته‌شدن توسط اطرافیان داشته باشد.

آنهایی که به اینستاگرام اعتیاد پیدا می‌کنند، همواره نگرانند که نکند پستی را از دست بدهند و آن را لایک نکنند، بنابراین همیشه صفحه‌ی اصلی آن را باز می‌گذارند و ساعات طولانی از وقت خود را در این اپلیکیشن تلف می‌کنند. در واقع به دلیل همه‌گیرشدن اینستاگرام، امروزه سندرم FOMO (ترس از دست دادن) به شدت رواج یافته است.

مشکل اینجا است که اکثر مردم با خودشان روراست نیستند و در حقیقت خودِ واقعی‌شان را در فضای آنلاین نشان نمی‌دهند. موضوع بحث این نیست که اینستاگرام به عنوان یک پلتفرم، به خودیِ خود مخرب است و آثار منفی متعددی دارد؛ موضوع اینجاست که نحوه استفاده اکثر ما از آن درست نیست. کاربران این شبکه اجتماعی نباید به هنگام حضور در آن، شخصیتی جدید برای خود بسازند و خود را مانند کس دیگری نشان دهند تا صرفاً بتوانند فالوورهای خود را راضی نگه دارند؛ فالوورهایی که در هر صورت حتی اگر پست‌هایتان را نیز لایک کنند، در واقعیت آن‌طوری که فکرش را می‌کنید برای شما اهمیت قائل نیستند. نباید فراموش کنیم ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که اهمیت زیادی برای زیبایی و اصطلاحاً با حال بودن قائل است، کسی نمی‌تواند این حقیقت را پنهان کند. با این حال باید بدانید که اگر خودتان باشید، مقبولیت بیشتری خواهید داشت. در نهایت اگر به این خاطر که صفحه اینستاگرام شما تعداد فالوورهای زیادی ندارد، احساس ناراحتی می‌کنید و خود را آدم بدشانسی می‌دانید، به خاطر داشته باشید که این سنجاب کوچولوی دوست‌داشتنی، بیشتر از آن چه فکرش را بکنید فالوور دارد! پس دست از تلاش واهی بردارید و فقط خودتان باشید.

تأثیر اینستاگرام بر جوانان

نتایج یک نظرسنجی در بریتانیا نشان می‌دهد که اینستاگرام در مقایسه با دیگر شبکه‌های اجتماعی بدترین تأثیر را بر سلامت روانی جوانان دارد. در این نظرسنجی که انجمن سلطنتی بهداشت عمومی بریتانیا انجام داده، ۱۴۷۹ کاربر شبکه‌های اجتماعی در سنین ۱۴ تا ۲۴ سال شرکت کردند و از آنها خواسته شد بگویند که شبکه‌های اجتماعی چه تأثیری بر اضطراب، افسردگی، تنهایی، آزار و تمسخر و تصویر بدن دارند.

نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد که اینستاگرام بدترین تأثیر را بر سلامت روانی جوانان داشته است. این شبکه اجتماعی که امکان همرسانی عکس و ویدئو را می‌دهد، بر تصویری که کاربران از بدن خود دارند، تأثیر منفی می‌گذارد. ۹۰ در صد از شرکت‌کنندگان زن در این نظرسنجی گفته‌اند که از بدن خود راضی نیستند. اینستاگرام اثر مخربی بر خواب کاربران جوان نیز دارد. بعلاوه، این کاربران اینستاگرام همواره ترس دارند از رخدادها بی‌خبر بمانند، باید مدام در تماس باشند تا مبادا اتفاقی بدون حضور و آگاهی آنها رخ می‌دهد. حدود ۹۰ در صد جوانان - بیشتر از هر گروه سنی دیگری - از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و در مقابل آن آسیب‌پذیر هستند. اینستاگرام می‌گوید که حفظ این شبکه اجتماعی به عنوان مکانی امن و حامی جوانان از اولویت‌هایش است. سازمان‌های خیریه سلامت روان از اینستاگرام خواسته‌اند تا ایمنی کاربران خود را افزایش دهد. انجمن سلطنتی بهداشت عمومی می‌گوید شبکه‌های اجتماعی باید به کاربرانی که از این شبکه‌ها زیاد استفاده می‌کنند، هشدار بدهد و کسانی را که دچار مشکلات روانی هستند، شناسایی کند.

اینستاگرام می‌گوید که ابزارها و اصلاحات را برای نحوه مقابله با زورگویی فراهم کرده و به کاربرانش پیش از نمایش محتوای خاص هشدار می‌دهد. در گزارش انجمن سلطنتی بهداشت عمومی آمده که شبکه‌‎های اجتماعی ممکن است به «بحران سلامت روان در میان کاربران جوان دامن بزند.»

از سوی دیگر در این گزارش آمده که شبکه‌های اجتماعی می‌توانند تأثیر مثبت هم داشته باشند. بر اساس این نتایج، اینستاگرام، به طور نمونه، می‌تواند در مواردی مانند بیان احساسات فردی و شناخت فرد از خود نقش مثبت داشته باشد. بر اساس نتایج این نظرسنجی، یوتیوب بیشتر از دیگر رسانه‌های اجتماعی همچون توئیتر، فیسبوک، اسنپ‌چت و اینستاگرام بر سلامت روانی جوانان تأثیر مثبت دارد.»