تختی این بار از رحمان شکست خورد!

  تاریخ بار دیگر احیا شد و با شکست مطلق فیلم تختی در گیشه سینما و در مقابل موفقیت شگفت آور رحمان 1400 شاهد پیروزی دوباره سطحی نگری و راحت طلبی به تامل و اندیشه ورزی هستیم، اتقاقی که بیش از حد زنگ خطری برای متولیان فرهنگی و هنری کشور است.

اکران نوروزی همواره یکی از جولانگاه های اساسی برای رقابت فیلم های سال بوده است و عمده فیلم های پرفروش سال از میان فیلم های اکران نوروزی سر در می آورند. فهرست صدرنشین فروش فیلم ها در سال های اخیر موید همین ادعاست چنانکه فیلم های مصادره و لاتاری در 1397 خورشیدی، نهنگ عنبر و گشت ارشاد 2 در 1396 خورشیدی و من سالوادور نیستم و 50 کیلو آلبالو در 1395 خورشیدی که همگی از فیلم های صدرنشین فروش سال بودند، در اکران اول یا دوم عید نوروز به نمایش در آمدند و این فرصت دیده شدن و تمایل خانواده ها برای تفریح و سینما رفتن در عید نوروز سبب فروش میلیاردی آن ها شده است. باید گفت فیلم هزارپا، فیلم 40 میلیاردی سال پیش که پرفروش ترین فیلم تاریخ سینمای ایران نام گرفته یک اسثنا است که در تیرماه 1397 خورشیدی به نمایش در آمد، موفق به این مهم شد.


تمایل برای قرار گرفتن در فهرست اکران نوروزی به اندازه ای بود که در روزهای واپسین 1397 خورشیدی فهرستی بلند بالا و چند برابر ظرفیت برای اعلام فیلم های اکران نوروزی ارایه شد و پخش کنندگان و تهیه کنندگان فیلم ها در گفت وگوهای متعدد علاقه خود را برای قرار گرفتن در فهرست نمایش فیلم خود در نوروز به نشان دادند و در این میان دلخوری ها و بد خلقی هایی هم در میان اهالی سینما شکل گرفت که چرا فلان فیلم با وجود نداشتن شایستگی باید در فهرست اکران نوروزی باشد و فیلم دیگر با داشتن موفقیت نسبی در جشنواره فیلم فجر و تحسین منتقدان از فهرست خارج شده است. این بحث و جدل ها همواره به دلیل اهمیت ویژه اقتصادی اکران نوروزی میان تهیه کنندگان و سینماداران وجود داشته است.

فیلم‌های سینمایی «ایکس لارج» به کارگردانی محسن توکلی، «تگزاس2»،به کارگردانی مسعود اطیابی، «زیرنظر» به کارگردانی مجید صالحی، «شبی که ماه کامل شد» به کارگردانی نرگس آبیار، «غلامرضا تختی» به کارگردانی بهرام توکلی، «پیشونی سفید3» به کارگردانی سیدجواد هاشمی، «دیدن این فیلم جرم است» به کارگردانی رضا زهتاب‌چیان، «متری شیش و نیم» به کارگردانی سعید روستایی، «زندانی‌ها» به کارگردانی مسعود ده‌نمکی، رحمان 1400 به کارگردانی منوچهر هادی، «ژن خوک» به کارگردانی سعید سهیلی، «سامورایی در برلین» به کارگردانی مهدی نادری، «چهار انگشت» به کارگردانی حامد محمدی، «تیغ و ترمه» به کارگردانی کیومرث پوراحمد، «درخونگاه» به کارگردانی سیاوش اسعدی و «به دنیا آمدن» به کارگردانی محسن عبدالوهاب، 16 نامزد نهایی اکران نوروز 98 بودند که در نهایت رحمان 1400، متری شیش و نیم، چهارانگشت، زندانی‌ها، پیشونی سفید3، ژن خوک و غلامرضا تختی مجوز نمایش برای اکران نخست بهار را کسب کردند و در سینماهای کشور به نمایش در آمدند.

** تحلیل فیلم های اکران نوروزی از نظر فرم و محتوا
از میان هفت فیلم اکران نوروزی پنج فیلم کمدی، 2 فیلم اجتماعی و یک فیلم ژانر کودک و نوجوان وجود دارد که همین ترکیب اولیه به گرایش بیش از حد سینماداران برای اکران فیلم های کمدی اشاره دارد، ترکیبی که در سال های گذشته با تنوع و تکثر بیشتری همراه بود و مخاطبان با علایق مختلف، فرصت بیشتری برای انتخاب فیلم های دلخواه خود داشتند. برای نمونه می توان به اکران 1395 خورشیدی اشاره کرد که در آن تنوع جالب و کم نظیری از فیلم های اجتماعی چون کفشهایم کو، ابد و یک روز و خشم و هیاهو، اکشن مانند بادیگارد و کمدی همچون 50 کیلو آلبالو و سالوادور وجود داشته است که یکی از بی نظیر ترین سال های سینمای ایران از نظر کیفیت و کمیت فروش در اکران نوروزی به حساب می آید.

نکته حایز اهمیت دیگر در فهرست اکران 98 مربوط به حضور و عدم حضور فیلم ها در جشنواره فیلم فجر است. به جز فیلم های تختی و متری شیش و نیم، مابقی فیلم های کمدی و کودک در رقابت جشنواره فیلم فجر شرکت نداشتند و همین فراری رو به جلو برای فیلم های ضعیف، سطحی و کمدی های بی کیفیت بود که از تیررس منتقدان و مخاطبان جدی تر سینما در امان بمانند. به طور قطع اکران فیلم های کمدی بی کیفیت و سطحی در صورت نمایش در جشنواره و برخورد سرد منتقدان در اکران سینماها نیز شاهد کاهش و افت فروش می شد از این رو سازندگان بنا به سیاستی که رواج یافته است از شرکت در جشنواره به بهانه آماده نبودن آثار سرباز زدند تا کارشناسان و مخاطبان خاص و جدی تر به ارزیابی و احتمالا نقد و بررسی کیفی آثارشان نپردازند و ذائقه عمومی و فروش فیلمشان دچار مخاطره نشود.

** تحلیل فروش فیلم های اکران نخت بهار98
جدیدترین آمار فروش فیلم های نوروزی از صدر نشینی معنادار فیلم رحمان 1400 با بیش از 20 میلیارد تومان خبر می دهد. فیلم اجتماعی و موفق متری شیش و نیم که در جشنواره نیز با بازخوردهای مثبتی مواجه شد، حدود 14 میلیارد تومان فروش داشته است و فیلم های چهار انگشت، زندانی ها، ژن خوک و پیشونی سفید به ترتیب رتبه های سوم تا ششم را در جدول فروش تصاحب کرده اند و در کمال تعجب فیلم مهم و متفاوت تختی با 800 میلیون و حتی نرسیدن به یک میلیارد فروش در انتهای جدول فروش سینماها قرار گرفت.

حال سوالی که ذهن بسیاری از مخاطبان را به خود مشغول کرده و بسیاری از رسانه ها و محافل هنر و سینمایی را به واکنش واداشته، مقایسه فروش بالا و بسیار موفق منوچهر هادی و در نوردیدن آمار 20 میلیاردی و رکود و شکست کامل فیلم تختی از بهرام توکلی است.

** تفاوت معنادار فروش رحمان 1400 و تختی
برای پاسخ به این پرسش در خصوص تفاوت بالای فروش این 2 فیلم، عوامل مختلف و متعددی دخیل هستند که عمده آن ها به کیفیت و جنبه های هنری و سینمایی این 2 فیلم مربوط نمی شود و بیشتر با واکاوی دیگر عوامل غیرسینمایی و فرهنگی همچون تمایل عجیب مردم ایران به تماشای فیلم های کمدی، آشنایی سازندگان با رگ خواب مخاطبان، نبود تفریح کافی در جامعه و انفعال صدا و سیما ارتباط دارد.

کمدی بساز و بفروش؛ این تیتر بسیاری از نشریات سینمایی و غیر سینمایی در سال های اخیر است. رونق آثار کمدی در سال های اخیر موضوعی به شمار می رود که بر هیچ یک از اهالی سینما پوشیده نیست و بسیاری از سازندگان آثار جدی و غیرکمیک را نیز به صرافت ساخت فیلم های کمدی انداخته است و بی توجه به کیفیت فیلم ها و با رعایت کردن برخی فاکتورهای امتحان پس داده، عمده این فیلم ها به موفقیت در گیشه رسیده اند و سازندگان خود را از تغییر جهت به این سمت پشیمان نکرده اند.

درباره فاکتورهای امتحان پس داده و عامه پسند فیلم های کمدی پر فروش نیز مقایسه و تماشای چند فیلم پرفروش اخیر کار تحلیل و تفسیر را بسیار آسان می کند. استفاده از «سوپراستارهای» مشخص و معین این گونه همچون رضا عطاران، جواد عزتی و همچنین سوپراستارهای قدیمی تر چون مهران مدیری و رضا گلزار از مهم ترین دلایل اولیه تمایل مردم به تماشای این فیلم ها به حساب می آید. شاهد این ادعا فهرستی است که در سال گذشته به عنوان پولسازترین بازیگران مرد سال معرفی شد و رضا عطاران و جواد عزتی در میان آنها و با نقش آفرینی در چند فیلم حضور داشتند.

گذشته از سوپر استارها، حال و هوای طنز و کمیک یکی از خواسته های غیرقابل کتمان مردم ایران در سال های اخیر بوده است. در سال های انتهایی دهه 80 و اوایل دهه 90 خورشیدی، سریال های تلویزیونی 90 قسمتی این عطش دایمی مردم برای تماشای طنز را مرتفع می کردند و در سال های اخیر و با کنارگذاشتن و نبود همکاری تلویزیون با ستارگان محبوب سینما چون رضا عطاران و انفعال پایان ناپذیر رسانه ملی، تمایل و گرایش خانواده ها را در سینماها شاهد بوده ایم، به گونه ای که بسیاری از فیلم ها به صرف کمدی بودن به فروش قابل قبولی رسیده اند و عمده فیلم های پرفروش سال های اخیر در این دسته گنجانده می شوند.

در این میان حضور ستارگانی چون محمدرضا گلزار در مسابقه برنده باش و مهران مدیری در دورهمی و رضا رشیدپور در حالا خورشید حاصل تغییر رویه جدی رسانه ملی برای احیای مخاطبان از دست رفته خود است که توجه آنها را به ستارگان محبوب مردم بیش از گذشته نمایان می کند.

بررسی موردی فیلم رحمان 1400 نشان می دهد که ترکیب جذاب و امتحان نشده گلزار- مدیری یکی از جالب ترین فاکتورهای فروش فیلم منوچهر هادی است که برای مخاطبان عام سینما بسیار مهم تر و جذاب تر از داستان و محتوای داستانی فیلم محسوب می شود. علاقه به سوپراستارها در میان مردم ایران به سال های پیش از انقلاب بازمی گردد، سال هایی که سینمای ایران با اتکا به سوپراستارهای متعدد بیلان تجاری نسبتا موفقی داشت و توانسته بود جایگاه مهمی در خانواده و طبقات مختلف اجتماعی به خصوص توده مردم دست و پا کند. در سال های اخیر نیز با استقبال مخاطبان از این نوع فیلم ها شاهد نوعی بازگشت به دوران فیلم فارسی هستیم که تنها با اتکا به سوپراستارهای جذاب و داستانی، به کارگیری ریتمی تند در اجرا، تعدد لوکیشن ها مخاطب ساده پسند و سطحی نگر سینما را که بیشتر از تامل به فکر خنده و تفریح است، خشنود می سازد.

از آن طرف فیلم تختی با نابازیگران سعی کرده است داستانی واقعی و پرحاشیه از تاریخ معاصر را روایت کند و در این میان از شیوه ای مستندگونه برای واقعی تر جلوه دادن فضای فیلم بهره برده است. همین نبود بازیگر سوپراستار و محبوب و ساختار مستندگونه و سیاه و سفید فیلم به ذائقه مخاطب راحت پسند و نیازمند شادی و خنده، خوش نیامده و فیلم حتی نتوانسته است، در مدت یک ماهی که از زمان اکرانش گذشته به فروش یک میلیاردی دست یابد. کاری که رحمان 1400 با بهره گیری از عناصر مطرح شده، توانست در فروش افتتاحیه خود نیمی از کل فروش تختی و معادل نیم میلیارد را تجربه کند.

** سخن پایانی و ضرورت توجه به ذائقه مخاطب
آنچه در نوشته بالا اشاره شد، تحلیلی بود بر آنچه در گیشه سینماها و صنف سینمایی و پشت پرده آن می گذرد اما آنچه بیش از این می بایست مورد توجه قرار گیرد، عنایت ویژه به «ذائقه مخاطب» است که روز به روز تنزل پیدا می کند و شاهد نوعی بازگشت به عقب از نظر سلیقه فرهنگی و هنری در میان توده مردم هستیم، موضوعی خطرناک و هشداردهنده که در صورت تداوم به شرایط بدتر و ناهمگون تری خواهد انجامید و سقوط فرهنگ و تعطیلی سینما از جمله قابل پیش بینی ترین عواقب این افول سلیقه است چراکه سینما به جز آثار سطحی و ستارگان موقت و غیردائمی چیز بیشتری برای مردم نخواهد داشت و این عوامل نیز به طور قطع تا سال های دیگر برای مخاطبان عادی و تکراری می شوند و به جهت نبودن آلترناتیو پیش بینی شده برای آن دوران سینما جایگاهی برای مخاطب ندارد و نابودی آن قابل تصور است، امری که علاوه بر شرایط زمان حاضر، متولیان فرهنگی و سینماگران نیز تاثیر زیادی در به سرانجام رسیدن آن دارند.