آیا تاسیسات نفتی زیر آب است؟

 در روزهای گذشته و پس از بارندگی‌های سیلابی فروردین جاری در خوزستان و استان‌های بالادست و افزایش دبی رودخانه‌های خوزستان، به‌ویژه کرخه و بروز مشکلاتی برای شهرها و روستاهای دشت آزادگان، در فضای مجازی و جامعه، انتقاداتی علیه وزارت نفت مطرح شد و بسیاری عنوان می‌کردند که وزارت نفت اجازه زیر آب رفتن میدان‌های نفتی واقع در هور را نمی‌دهد و همین موضوع موجب زیر آب رفتن روستاها شده است.

وزیر نفت نیز پنجشنبه گذشته به خوزستان آمد و با حضور در شورای مدیریت بحران شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب، این موضوع را به شدت تکذیب و تاکید کرد که حفظ جان مردم از همه چیز مهم‌تر است و اکنون میدان‌های نفتی موجود در محدوده هور به طور کامل به زیر آب رفته است. با این وجود، تردیدها همچنان ادامه داشت و به همین دلیل جمعی از استادان و اعضای هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز راهی هورالعظیم شدند تا شاهد آنچه روی داده، باشند.

به گزارش ایسنا، همزمان با بروز مشکلات ناشی از سیل در استان خوزستان، شبکه ملی جامعه و دانشگاه، متشکل از استادان و اعضای هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز جلساتی را در این دانشگاه برگزار و تلاش کردند که در راستای مسئولیت اجتماعی دانشگاه، نقشی در حل و یا کاهش مشکلات و معضلات ناشی از سیلاب ایفا کنند. تعدادی از دانشجویان در قالب گروه‌های داوطلب، به مراکز امدادرسانی مانند هلال احمر رفتند و جمعی از مشاوران و روان‌شناسان این دانشگاه نیز به صورت روزانه به کمپ‌های محل استقرار سیل‌زدگان می‌روند و مشاوره رایگان می‌دهند.

در راستای ایفای مسئولیت اجتماعی، این بار اعضای شبکه ملی جامعه و دانشگاه به میدان‌های نفتی واقع در هورالعظیم رفتند و توضیحات کارشناسان و مدیران شرکت‌های نفتی حاضر در این میدان‌ها را شنیدند.

این افراد از پنج حوضچه موجود در هورالعظیم بازدید و روند ورود آب جاری شده از رودخانه کرخه به این تالاب را مشاهده و بررسی کردند.

شهرام اردیان، سرپرست مدیریت هماهنگی عملیات تولید شرکت نفت و گاز اروندان در این بازدید ضمن تشریح شرایط موجود در هورالعظیم، گفت: از ابتدای وقوع سیلاب در خوزستان، همه دریچه‌های موجود میان حوضچه‌های هورالعظیم باز شد و آبگیری تالاب از همان روزهای نخست انجام شده است. این آبگیری به حدی بوده که برخی از تأسیسات نفتی به زیر آب رفته‌اند و میزان آب در نقاط مختلف، از ۱۰ سانتی‌متر تا نیم متر بالا آمده است.

وی افزود: قطعاً بالا آمدن آب در محدوده تأسیسات و میدان‌های نفتی، خسارت‌های بسیاری به همراه خواهد داشت، ولی با توجه به تاکید وزیر نفت، حفظ جان و مال مردم در اولویت قرار گرفته است و به همین دلیل نه تنها همه دریچه‌ها باز است، بلکه در برخی نقاط میان حوضچه‌ها، کانال‌های بزرگی نیز حفر شده تا آب با سرعت بیشتری به حوضچه‌های ۴ و ۵ منتقل شود. همچنین یک جاده میان حوضچه ۴ و ۵ نیز تخریب شد تا این دو حوضچه، یکی شوند.

اردیان تصریح کرد: جاده شط علی نیز که بین دو حوضچه شماره ۲ و ۳ قرار دارد، کانال‌ها و دهانه‌های آن باز است و هم اکنون آب بین این دو حوضچه در حال انتقال است. بسیاری از تأسیسات نفتی و از جمله خطوط لوله نفت نیز زیر آب رفته‌اند و باید بازسازی شوند. همچنین با توجه به اینکه ماشین آلات نفت هم اکنون در اختیار سیل‌زدگان است و به شهرها و روستاهای دشت آزادگان و خرمشهر اعزام شده‌اند، امکان عملیات بازسازی نداریم و اولویت با مردم است.

عبدالله طواف، معاون پشتیبانی منطقه‌ای شرکت مهندسی و توسعه نفت نیز در جریان این بازدید با اشاره به شرایط موجود در هورالعظیم، گفت: در حال حاضر آب با سرعت از طریق کانال‌ها و دریچه‌های موجود میان مخازن، در حال ورود به هورالعظیم است و در ۴ حوضچه نخست شاهد ارتفاع گرفتن آب هستیم و دریچه‌های حوضچه پنجم نیز باز است، ولی هنوز آب ناشی از سیلاب به این حوضچه نرسیده است. بخش زیادی از تأسیسات نفتی منطقه و خطوط نیز به زیر آب رفته است.

وی در خصوص روند انتقال آب رودخانه کرخه به هورالعظیم، افزود: روند ورود آب به تالاب از طریق حوضچه‌ها مشکلی ندارد و با حداکثر ظرفیت در حال انجام است. ولی نکته‌ای که وجود دارد این است که انتقال آب به هور از طریق رودخانه نیسان با مشکل مواجه است و در این منطقه کشاورزی انجام شده است. این در حالی است که رودخانه نیسان می‌تواند حجم عظیمی از آب کرخه را به هور منتقل کند. در مجموع انتقال آب در بخش میدان‌های نفتی در حال انجام است و تأسیسات نفتی نیز به زیر آب رفته‌اند.

در پایان بازدید پنج ساعته اعضای هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز از هورالعظیم، دکتر مهدی قمشی، رئیس دانشکده مهندسی علوم آب این دانشگاه نتیجه بررسی اعضا از شرایط موجود در هور را اعلام کرد.

قمشی گفت: در بررسی هورالعظیم و روند ورود آب کرخه به این تالاب، به اتفاق اعضای شبکه ملی جامعه و دانشگاه به جمع‌بندی رسیدیم و به نمایندگی از اعضا، نتیجه جمع‌بندی را اعلام می‌کنم. در شرایط موجود چند مشکل وجود دارد که نخستین مشکل این است که بیش از ۱۰ سال پیش و در دولت پیشین، تأسیسات نفتی در هورالعظیم شکل گرفته است و همین موضوع موجب شده که هورالعظیم از شکل طبیعی خود خارج شود. در آن زمان، این بخش از تالاب خشک بوده است و تأسیسات نفتی، در زمین‌های خشک شروع به فعالیت کردند و خود را با شرایط هورالعظیم خشک تطابق دادند.

وی افزود: سندی را مشاهده کردیم که نشان می‌دهد در همان زمان، موافقت‌نامه‌ای میان سازمان آب و برق خوزستان، اداره‌کل حفاظت محیط زیست و شرکت نفت مبادله شده مبنی بر اینکه هورالعظیم به پنج مخزن تقسیم شده و ارتفاع آب در این مخازن در نامه قید شده است؛ بر اساس آن نامه، در مخازن یک و دو حداکثر ارتفاع آب، ۵ متر و در مخازن سه، چهار و پنج، حداکثر ارتفاع، ۳.۵ متر از سطح دریا قید شده است و بنابراین شرکت‌های نفتی نیز تأسیسات خود را با این ارتفاع تنظیم کرده‌اند.

قمشی در خصوص تبادل آب بین مخازن، تصریح کرد: دیوار حائل بین مخازن هورالعظیم به گونه‌ای طراحی شده که تبادل آب بین مخازن به ترتیب انجام می‌شود. به این صورت که پس از آنکه آب در مخزن اول به ارتفاع مشخص رسید، به مخزن دوم سرریز می‌شود و پس از ارتفاع گرفتن در مخزن دوم، به مخزن سوم و در نهایت چهارم و پنجم، روانه می‌شود و مخازن به ترتیب پر می‌شوند. مسأله‌ای که وجود دارد این است که ظرفیت تبادلی این مخازن با سال آبی نرمال مطابقت دارد و مطابق آورد نرمال کرخه است و این در حالی است که امسال در شرایط سیلابی قرار داریم.

وی ادامه داد: به عنوان مثال تبادل جریان آب بین مخازن ۲ و ۳، در محدوده جاده شط علی به شکل نرمال در حال انجام است، ولی این تبادل کفایت شدت آب ایجاد شده در شرایط سیلاب را ندارد؛ به همین دلیل آب در مخزن شماره ۲ ارتفاع گرفته، در حالی که مخزن سوم ارتفاع کمتری دارد و بیش از یک متر اختلاف ارتفاع وجود دارد. البته کناره‌های پل شط علی در سمت ایرانی، دریچه کوچکی وجود دارد که اندکی عمیق‌تر است و در برخی رسانه‌ها به آن اشاره شده که باید گفت این دریچه هیچ نقش مهمی در انتقال دبی بین مخازن ۲ و ۳ نمی‌تواند ایفا کند و موضوع مهمی محسوب نمی‌شود.

رئیس دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: در هشت محل دیگر، به جز شط علی نیز مقاطعی بین دو مخزن ۲ و ۳ ایجاد کرده‌اند که اجازه عبور دبی کافی بین این دو مخزن را می‌دهد. باز کردن دریچه‌ها نیز در زمان‌های مختلفی انجام شده و عموماً هم‌زمان با وقوع سیلاب باز شده‌اند. در مجموع وضعیت امروز به این صورت است که تبادل جریان بین مخازن ۲ و ۳ به حالت کافی در حال انجام است و آب در حال ورود به مخزن سوم است.

وی ادامه داد: بین مخازن ۳ و ۴ تغییر محسوسی حاصل نشده و حالت قبل خود را دارند و حدود ۶۰ سانتی‌متر بین دو مخزن اختلاف ارتفاع وجود دارد. بین مخازن ۴ و ۵ نیز اختلاف ارتفاعی وجود ندارد و سیلاب هنوز به مخزن ۵ نرسیده و آبی که در آن وجود دارد نیز از گذشته بوده است.

قمشی گفت: بر اساس اظهار نظر دوستان در شرکت نفت، مشکلی که وجود دارد این است که انتقال آب از رودخانه نیسان به هورالعظیم به دلیل انجام کارهای اقتصادی مانند پرورش ماهی و کشاورزی در مصب رودخانه، دچار مشکل است و این موضوع محل تغذیه نیسان به هور را دچار مشکل کرده است. البته موفق به بازدید از این مکان نشدیم. مشکل دیگر اینکه هورالعظیم در بخش کشور عراق اکنون پر شده و علی‌رغم اینکه در روزهای گذشته جهت جریان به سمت عراق بوده، اکنون جهت جریان آب عکس شده و این موضوع مشکل مضاعفی را ایجاد کرده است. البته برای جلوگیری از بازگشت آب، دریچه‌ها در این قسمت مسدود شده است.

وی افزود: اکنون سطح آب در مخازن ۱ و ۲ حدود ۴.۵ متر است و هنوز نیم متر ظرفیت دارند. اگر ارتفاع ۴.۵ متر برای هر پنج مخزن را در نظر بگیریم، حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب ظرفیت خالی در بخش ایرانی هورالعظیم وجود دارد. البته با این میزان آبگیری، مابقی تأسیسات نفتی نیز به زیر آب می‌روند. به اعتقاد بنده این ظرفیت خالی باید استفاده شود و تبادل آب بین مخازن استمرار داشته باشد تا خطر سیل در شهرهای سوسنگرد، بستان و حمیدیه به طور کامل رفع شود. با توجه به تضعیف سامانه بارشی و روند انتقال آب در هورالعظیم، جای امیدواری است که در روزهای آینده شرایط در شهرهای بالادست بهبود یابد و مشکل حل شود. در حال حاضر یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب در هورالعظیم وجود دارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب نیز ظرفیت خالی دارد.

قمشی گفت: اگر بنا بود آب در مخازن سوم، چهارم و پنجم جاری نمی‌شد و نفت، جلوی پیشروی آب را گرفته بود، قطعاً در شهرهای سوسنگرد، حمیدیه و بستان با مشکل مواجه می‌شدیم و این شهرها به زیر آب می‌رفتند، این در حالی است که آب در همه مخازن در حال جاری شدن است و می‌توان گفت وزارت نفت هیچ نقش منفی در این جریان نداشته است.