مشتریان گازی ایران افزایش خواهند یافت؟

 ایران اکنون حدود ۱.۵ درصد بازار جهانی صادرات گاز را در اختیار دارد، اما با توجه به ذخایر عظیم گازی و موقعیت راهبردی، توان افزایش سهم خود در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی گاز را داراست. گاز ایران در حال حاضر بر تن پنج کشور می‌نشیند و با توجه به این‌که تلاش می‌شود سهم ایران از بازار جهانی گاز به ۱۰ درصد برسد، پیش‌بینی می‌شود ایران قدم‌هایی را برای افزایش تعداد مشتریان گازی خود بردارد.

 بر اساس گزارش بررسی آماری سالانه شرکت بریتیش پترولیوم (BP) در پایان سال ۲۰۱۷ میلادی، ایران از لحاظ حجم ذخایر گاز با دارا بودن ۳۳,۲۰۰ تریلیون مترمکعب گاز پس از روسیه در مقام دوم جهان قرار دارد و سهمی معادل ۱۷.۲ درصد از ذخایر گازی را به خود اختصاص داده است. ایران با تولید سالانه ۲۲۳ میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب گاز پس از آمریکا و روسیه در رتبه سوم کشورهای تولیدکننده گاز جهان قرار دارد و در این زمینه سهم ۶,۱ درصدی را از آن خود کرده است.

گاز ایران بر تن کدام کشورها می‌نشیند؟

در این راستا، صادرات روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب گاز در برنامه ششم توسعه هدف‌گذاری شده که البته اولویت بازار صادراتی گاز ایران، کشورهای همسایه است. صادرات گاز ایران تاکنون به کشورهای ترکیه، عراق، ارمنستان، آذربایجان و نخجوان انجام شده است. قرارداد با این کشورها گاهی در قالب قراردادهای درازمدت، گاهی در قالب قراردادهای کوتاه‌مدت سوآپ و بعضاً در قالب تهاتر برق و گاز امضا شده است.

پس از قطع صادرات گاز ایران به روسیه، ترکیه به عنوان بزرگ‌ترین مشتری گاز طبیعی ایران در نظر گرفته شد. قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز ایران و ترکیه، در سال ۱۳۷۴ امضا و از سال ۱۳۸۱ صادرات گاز ایران به این کشور آغاز شد. قرارداد صادرات گاز ایران به ارمنستان نیز با هدف تهاتر گاز و برق امضا شد که بر اساس آن، ارمنستان در ازای هر مترمکعب گاز، ۳ کیلووات ساعت برق به ایران تحویل می‌دهد.

عراق نیز گاز را برای دو مقصد بغداد و بصره دریافت می‌کند. آذربایجان و نخجوان نیز از دیگر مشتریان گاز ایران هستند. پنج کشور دنیا در حالی میزبان گاز ایران هستند که هدف ایران این است که سهم خود را از بازار جهانی گاز به ۱۰ درصد برساند، بنابراین انتظار می‌رود حجم صادرات و هم‌چنین تعداد مشتریان خود را افزایش دهد.

تصمیم جدید گازی ایران

در این راستا، همکاری‌های اقتصادی ایران و ارمنستان در زمینه گاز و برق و تهاتر این دو مهم‌ترین موضوع در نشست هیأت‌های عالی رتبه این دو کشور بوده که هفته گذشته برگزار شد. حسن روحانی - رئیس جمهور ایران - در پایان این نشست اعلام کرد: در زمینه گاز آمادگی داریم علاوه بر افزایش صادرات گاز به این کشور، برای صادرات گاز از طریق ارمنستان به گرجستان مذاکرات صورت پذیرد و هم‌چنین درباره اتصال خلیج‌فارس به دریای سیاه از طریق ارمنستان و گرجستان بحث و بررسی شد.

نیکول پاشینیان - نخست وزیر ارمنستان - نیز در این دیدار گفت: همکاری در زمینه انرژی برای ما مهم است و خوشبختانه ایران هم برای افزایش حجم صادرات گاز اعلام آمادگی کرده است که با توافق بر سر قیمت آن، این موضوع عملیاتی می‌شود. ارمنستان آمادگی دارد در مسیر ترانزیت گاز ایران به گرجستان نقش ایفا کند و این همکاری می‌تواند به نفع منطقه باشد.

کدام کشورها خواهان گاز ایران بوده‌اند؟

بر اساس این گزارش، یکی از قدیمی‌ترین مذاکرات ایران برای صادرات گاز، مذاکره با امارات متحده عربی بود که از سال ۱۳۷۶ آغاز و درنهایت این مذاکرات به امضای قرارداد کرسنت در سال ۱۳۸۱ منجر شد. طبق این قرارداد با ساخت خط لوله‌ای از میدان سلمان به امارات مقرر شد گازهای همراه میدان نفتی سلمان از مخزن مشترک با ابوظبی به میزان ۵۰۰ میلیون فوت مکعب در روز صادر شود که این قرارداد اجرایی نشد.

البته ایران، سال گذشته بعد از گذشت حدود ۱۵ سال آمادگی خود را برای احیای این قرارداد اعلام کرد و بیژن زنگنه - وزیر نفت - در یکی از اظهارنظرهای خود در تابستان سال گذشته، از اعلام رسمی ایران به شرکت کرسنت پترولیوم، برای از سرگیری مجدد صادرات خبر داد. البته این پرونده مسکوت مانده و اطلاعات جدیدی از مذاکرات اعلام نشده است.

پرونده دیگر، مذاکره با کشور کویت بوده که از سال ۱۳۸۱ آغاز شد. در این راستا، دو تفاهم‌نامه تا ۹ آذرماه سال ۱۳۸۲، امضا شد که طبق آن باید از سال ۲۰۰۵ سالانه حداقل سه میلیارد مترمکعب گاز به کویت صادر می‌شد. این تفاهم‌نامه تاکنون اجرایی نشده است.

البته حمیدرضا عراقی - مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران - در اواسط زمستان، سال ۱۳۹۶ در آخرین نشست خبری خود دلیل تعویق صادرات گاز به کویت را مسائل سیاسی دانست و توضیح داد: ایران و کویت، برای صادرات گاز از ایران به کویت در چند سال گذشته مذاکرات خوبی داشته‌اند. کویت به گاز ایران نیاز دارد اما زمانی که مذاکرات به خوبی پیش می‌رفت، یک نفر از دیوار سفارت عربستان سعودی بالا رفت و پل ارتباطی قطع شد. هر وقت مسائل سیاسی حل شد، می‌توانیم گاز صادر کنیم.

دو سال بعد از آغاز مذاکرات با کویت برای صادرات گاز، توافق‌نامه صادرات گاز از ایران به عمان در ۲۵ اسفندماه سال ۱۳۸۳ امضاء شد. طبق این قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز به عمان باید تا سال ۲۰۰۸ با ۳۰ میلیون مترمکعب آغاز و در سال ۲۰۱۲ به ۷۰ میلیون مترمکعب می‌رسید، اما این قرارداد نیز تاکنون اجرا نشده است.

این در حالی است که طبق گفته مسئولان، قرار بود صادرات گاز به عمان، از سال ۱۳۹۷ و با ۱۰ میلیون مترمکعب در روز آغاز شود، ادعایی که علی کاردر - مدیرعامل سابق شرکت ملی نفت ایران - آن را تقریباً غیرممکن دانست.

یکی دیگر از مذاکرات گازی ایران با بحرین بود که از سال ۱۳۸۶ آغاز شد. بحرین خواستار خرید روزانه یک میلیارد مترمکعب گاز از ایران بود، اما این مذاکرات تاکنون به نتیجه نرسیده است.

صادرات گاز به پاکستان و پس از آن به هند نیز تحت عنوان خط لوله صلح سال‌هاست که میان ایران و پاکستان مطرح شده است. ایران با این هدف، خط هفتم سراسری را با قطر ۵۶ اینچ از عسلویه به سوی سیستان و بلوچستان کشید. اگرچه گازرسانی به مناطق جنوب و جنوب شرق کشور از این خط انجام می‌شود، اما هدف اصلی صادرات گاز به پاکستان بود. با این وجود، هنوز این موضوع به مرحله اجرا در نیامده است. البته ایران برای این پروژه، بارها اعلام آمادگی کرده و طرف پاکستانی پای تعهدات خود نایستاده است.

در این راستا، حسن منتظر تربتی - مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران - در نخستین نشست خبری خود در این باره گفت: زیرساخت‌ها برای صادرات گاز به پاکستان مهیاست و ما آماده انتقال گاز به این کشوریم؛ پاکستان باید در این باره تصمیم بگیرد. ایران فعلاً برنامه‌ای برای مشارکت در فراهم کردن زیرساخت‌ها در بخش پاکستانی خط لوله آی‌پی ندارد و امیدواریم بخش خصوصی پاکستان در این حوزه سرمایه‌گذاری کند.