کدام خون دماغ را باید جدی گرفت؟

برای «خون‌دماغ» ده‌ها علت وجود دارد و به همین دلیل معمولا یافتن عامل خونریزی برای پزشک آسان نیست. در این مقاله درباره علل خونریزی از بینی و راه‌های برخورد با آن صحبت کرده‌ایم.

علت خونریزی از بینی چیست؟
به طور کلی، اگر بخواهیم خونریزی از بینی را تقسیم‌‌بندی کنیم به 2 گروه بزرگ تقسیم می‌شود؛ خونریزی‌هایی که منشاء آنها از خود بینی است و خونریز‌هایی که منشاء آنها غیر از بینی است. در این مواقع، خونریزی از بینی علامتی برای بیماری است و بیماری اصلی باید پیدا شود. با توجه به تقسیم‌‌بندی، می‌توان به تشخیص درست و درمان مناسب رسید. خونریزی ممکن است از بخش‌های جلویی یا پشتی بینی باشد. خونریزی‌هایی که از قسمت پشتی بینی ایجاد می‌شوند، ممکن است کم به نظر برسند چون گاهی وارد حلق می‌شوند و بیمار آن را می‌بلعد. در صورت استفراغ فرد، مواد بالا آورده شده به خون آغشته است.

مشکلاتی که در بینی وجود دارند و باعث خون‌دماغ می‌شوند
ممکن است تومور خونریزی‌‌دهنده در مجرای بینی وجود داشته باشد. گاهی هم مخاط بینی خشک است. استفاده از اسپری‌های کورتونی بینی که افراد معمولا برای درمان آلرژی استفاده می‌کنند باعث خشکی می‌شود. این‌طور به نظر می‌رسد که خونریزی از بینی در تابستان و در اثر گرمای زیاد بیشتر است در حالی که خون‌دماغ مشکلی است که در فصل سرد سال شیوع بیشتری دارد چون در زمستان هوای اتاق به دلیل استفاده از سیستم‌های گرمایشی خشک است و مخاط بینی هم در چنین هوایی شکننده می‌شود و احتمال پارگی مویرگ‌ها بیشتر خواهدشد.
گاهی هم بینی بعد از عمل جراحی دچار خونریزی می‌شود. معمولا قبل از عمل جراحی طی آزمایش‌هایی وضعیت خونی بیمار مشخص می‌شود ولی بعضی از بیماری‌های ناشناخته انعقادی وجود دارند که هنوز هم نمی‌توان با آزمایش آنها را مشخص کرد. در این موارد بینی خونریزی می‌کند. به همین دلیل باوجود جواب آزمایش بی‌مشکل باز هم از بیمار درباره وضعیت بند آمدن خون هنگام جراحت‌های قبلی سوال پرسیده ‌شود. تغییر ارتفاع و فشار ناگهانی هوا هم باعث صدمه به مخاط و خونریزی از بینی می‌شود.

بیماری‌های زمینه‌ای که باعث خون‌دماغ می‌شوند
خونریزی از بینی در بیماری‌هایی مانند افزایش فشارخون (معمولا افزایش فشار خون ناگهانی باعث خونریزی از بینی می‌شود)، بیماری‌های کبدی، اختلالات انعقادی خون مانند هموفیلی و بعضی از سرطان‌های خون مشاهده می‌شود. به طور کلی، هر بیماری‌ای که بتواند اختلالی در سیستم انعقادی خون و عوامل خونی ایجاد کند، می‌تواند باعث خونریزی از نقطه‌ای از بدن یا بینی فرد شود.
داروها نیز نباید فراموش شوند. داروهای ضدانعقاد مانند هپارین، وارفارین و آسپیرین می‌توانند سیستم انعقادی را دچار اختلال کنند. (مصرف داروهایی مانند وارفارین و هپارین باید کاملا با نظر پزشک انجام شود و بیماران باید مدام پایش شوند.) این نوع از خونریز‌ی‌ها، طولانی و شدید هستند و تا زمانی که عامل برطرف نشود، ادامه خواهند یافت. کمبود ویتامین A، D و K هم می‌تواند باعث خون‌دماغ شود که علت آن خشک شدن مخاط نرم است.

بینی را دستکاری نکنید
یکی از شایع‌ترین علل خونریزی از بینی دستکاری بینی است. هنگام تمیز کردن، مخاط ظریف بینی دستکاری می‌شود. اگر خشکی هم وجود داشته باشد، مخاط شکننده‌تر خواهد شد. گاهی هم فرد با فین کردن دچار خونریزی می‎شود. این موضوع نگران‌کننده نیست. افرادی که عمل جراحی زیبایی بینی یا پولیپ و... انجام می‌دهند تا مدتی بعد از جراحی دچار خونریزی بعد از فین کردن می‌شوند. بعضی از بیماران هم انحراف تیغه بینی دارند و چون بخشی از انحراف بیشتر در معرض هواست، بینی خشک‌تر می‌شود و مخاط خونریزی می‌کند. این افراد نیز تا انحراف بینی‌شان عمل نشود، خونریزی‌شان برطرف نخواهد شد.

کدام خون‌دماغ خطرناک است و فرد باید زود به پزشک مراجعه کند؟
80-70 درصد خون‌دماغ‌ها بی‌خطر هستند و با اقدامات معمولی خانگی قطع می‌شوند. شستشوی بینی با آب سرد یا قرار دادن کیسه یخ کنار مجرای بینی به مدت 5-4 دقیقه در این مواقع توصیه می‌شود. سر باید به طرف بالا و کمی عقب نگه داشته شود. البته طوری نباشد که خون بلعیده شود چون خطر اینکه خون وارد مجاری تنفسی شود هم وجود دارد. هنگام خواب نیز فرد باید به حالت نیمه‌نشسته بخوابد تا فشار خون در قسمت فوقانی بدن کمتر باشد. اگر خونریزی چند بار تکرار شود یا مقدارش زیاد باشد، حتما باید علت مشخص شود زیرا ممکن است فرد بیماری ناشناخته‌ای داشته باشد.
خونریزی‌ای که در اثر ضربه به قاعده جمجمه ایجاد می‌شود به صورت خونابه (خون+ مایع مغزی نخاعی) از مجرای گوش یا بینی جاری می‌شود. در بررسی‌ها وقتی پارچه سفیدی جلوی بینی مصدوم گرفته می‌شود، دور لکه قرمز خون، لکه روشن که همان مایع مغزی نخاعی است هم دیده می‌شود. ممکن است ساختمان بینی یا مجرای گوش هم آسیب دیده باشد که با خون‌دماغ ظاهر می‌شود ولی اهمیت زیادی از نظر خطر انداختن سلامت بیمار ندارد. این علامت بسیار مهم است چون اغلب بیماران علامت خاصی مانند درد و... ندارند و فقط خونابه از مجرای بینی و گوش خارج می‌شود. معمولا چنین بیمارانی را ظرف 4-3 ساعت ارجاع می‌دهند. بعضی از بیماران هم آنقدر بی‌علامت‌اند ترخیص می‌شوند و بعد از 4-3 روز علائم بروز می‌کند. البته هنگام ترخیص، معمولا برگه‌ علائم هشداری به بیمار داده می‌شود تا در صورت مشاهده علائم، فرد دوباره مراجعه کند، اما شکستگی قاعده جمجمه عوارضی بر جای می‎‌گذارد. میکروب می‌تواند از ناحیه شکسته‌شده کف جمجمه وارد مغز شده و باعث بروز عفونت مغزی یا مننژیت شود.
دومین عارضه،‌ اختلال در بویایی است که فرد حالتی شبیه زکام دارد با این تفاوت که عطسه و سرفه وجود ندارد ولی مایع خودبخود از بینی خارج می‌‎شود. این بیماران باید خیلی زود سی‌تی‌اسکن شوند. 70-60 درصد موارد بیماران نیازی به عمل جراحی ندارند ولی در مواقعی که شکستگی زیاد است، ناحیه با عمل جراحی ترمیم می‌شود. وضعیت بیمارانی که از گوش‌شان، مایع خونابه‌ای خارج می‌شود بهتر است. 95-90 درصد این بیماران خودبه‌خود بهبود می‌یابند و در موارد نادرتر بعضی از آنها نیاز به جراحی پیدا می‌کنند.

چه ربطی به سرطان خون دارد؟
یکی از باورهای رایج میان مردم که بیشتر از فیلم‌های سینمایی نشات گرفته این است که خون‌دماغ شدن حتما نشانه سرطان، تومور یا یک بیماری خطرناک است. هرچند خون‌دماغ باید جدی گرفته شود اما در اغلب موارد نشانه یک بیماری خطرناک نیست. در واقع تومورها، اختلالات انعقادی و داروهای ضدانعقاد خون هم ممکن است باعث خونریزی از بینی شوند اما این موضوع بسیار نادر است و 99 درصد از علل خون‌دماغ ارتباطی با سرطان و مشکلات انعقادی خون ندارند.
خون‌دماغ دو علت عمده دارد: 1- اختلالات انعقادی که در راس آنها اختلالات پلاکتی قرار دارد. 2- ضایعات مخاط بینی. در واقع اگر بیمار توسط متخصص گوش، حلق و بینی معاینه شود و ضایعاتی در مخاط بینی‌اش دیده نشود، باید از لحاظ انعقادی نیز آزمایش دهد. عمده‌ترین تست‌های انعقادی، شمارش تعداد پلاکت و تست عملکرد پلاکت است. اگر تعداد پلاکت کاهش پیدا کرده باشد باید به دنبال علت آن باشیم که یکی از این علت‌ها سرطان خون است. با این حال هر پلاکت پایینی لزوما باعث خون‌دماغ نمی‌شود و هر خون‌دماغی لزوما ناشی از پلاکت پایین نیست. حتی اگر پلاکت پایین باشد و فرد خون‌دماغ شود باز هم این وضعیت لزوما دلیل بر لوسمی یا سرطان خون نیست.

سوزاندن رگ بینی
اگر بیماری با این مشکل به پزشک مراجعه کند، پنبه‌ای را به قطره لیدوکائین آغشته و داخل مجرا قرار می‌دهند. بعد از چند دقیقه عروق منقبض می‌شوند و خون بند خواهد آمد، ولی گاهی رگ بزرگ و مشخصی وجود دارد که خونریزی می‌کند و با این اقدامات نمی‌توان خون را متوقف کرد. برای متوقف کردن این خونریزی از کوتر برقی استفاده می‌شود البته در مواقعی که خونریزی وسیع است، کوتر کردن به‌خصوص اگر در تیغه بینی و دو طرف باشد، صلاح نیست چون ممکن است باعث سوراخ شدن تیغه شود. می‌توان با آندوسکوپی بینی و سینوس‌ها، رگ خونریزی‌دهنده را پیدا کرد.