چابهار ؛ پايانه بين المللي اقتصاد ايران

 بسياري از کشورهاي جهان براي نيل به اهدافي از قبيل استفاده از مزيت هاي نسبي منطقه اي، جذب سرمايه هاي خارجي، ايجاد فرصت هاي شغلي، افزايش درآمدهاي ناشي از فعاليت هاي خدماتي، تبديل بخش هاي عقب مانده به قطب هاي توسعه و همچنين توسعه ملي به تاسيس مناطق آزاد اقدام کرده اند.

سازمان منطقه آزاد تجاري - صنعتي چابهار که در اوايل دهه 1370در کنار چابهار و در حاشيه درياي عمان و اقيانوس هند بنيان گذاشته شده است، با توجه به اهداف ياد شده، مي تواند تحقق بخش توسعه منطقه اي در جنوب شرق کشور باشد.

منطقه آزاد تجاري - صنعتي چابهار در زميني به مساحت 14هزار هکتار و 9 پيکره در ارديبهشت سال 1370 با مصوبه هيات وزيران رسميت يافت و در 22 بهمن سال 1371 همزمان با کيش و قشم توسط مرحوم آيت الله علي اکبر هاشمي رفسنجاني رياست جمهوري وقت رسما افتتاح شد.

اين منطقه با گذشت بيش از دو دهه نه تنها در اقتصاد ملي و منطقه اي ايفاگر نقش است، بلکه در استان سيستان و بلوچستان هم به روزنه اصلي اميد به زندگي اقتصادي و اجتماعي و سياسي مبدل شده است.

ناگفته نماند: در آستانه اقتصاد و تجارت هزاره سوم، منطقه آزاد چابهار زيرساخت هاي لازم براي تبديل شدن به يک منطقه آزاد پويا را در حد قابل قبولي فراهم کرده است. اين منطقه نه تنها در اقتصاد ملي نقشي موثر داشته بلکه در استان سيستان و بلوچستان نقطه اتکاء مهم و اساسي مردم و روزنه اصلي اميد به زندگي اقتصادي ، اجتماعي و سياسي شده است.

در اين ميان منطقه مکران هم از شرق هرمزگان تا شرق سيستان و بلوچستان گسترده است و شهرستان هاي سيريک، جاسک، کنارک و چابهار را شامل مي شود. سواحل مکران بهترين کرانه اقيانوسي کشور و از نظر آب و هوايي در معتدل ترين هواي جنوب کشور واقع شده است، اين سواحل در زمينه اقتصادي به ويژه ترانزيت کالا، سرمايه‌گذاري‌هاي تجاري، صنعتي و گردشگري از جاذبه‌هاي

منحصر بفردي برخوردار است.

از نظر ژئوپولتيکي هم همجواري سواحل مکران با کشورهاي پاکستان و افغانستان، ظرفيت‌هاي ارتباطي اين سواحل به پهنه اقيانوس هند و امکان اتصال کشورهاي آسياي مرکزي به درياهاي آزاد، بستر مناسبي را براي گسترش تعاملات منطقه‌اي و بين المللي فراهم کرده است.

اما منطقه آزاد تجاري صنعتي چابهار به عنوان يکي از مناطق آزاد هفت گانه کشور که در راستاي اهداف اقتصادي کشور در مجاورت شهرستان چابهار و در حاشيه درياي عمان تاسيس شده است، به رغم دستاوردهايي که تاکنون داشته، براي تحقق بخشيدن به تمامي اهداف تعريف شده آن نيازمند تلاش و سرمايه گذاري هاي بيشتر براي پشت سر گذاشتن چالش ها و ايجاد بسترهاي لازم از جمله فراهم شدن زيرساخت هاي جاده اي، ريلي و هوايي است.

در اين زمينه عبدالرحيم کردي رئيس هيات مديره و مديرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار ضمن اشاره به برخي از اين چالش ها، از مهمترين مزيت هاي

اختصاصي منطقه آزاد چابهار را داشتن موقعيت جغرافيايي راهبردي در کنار آبراه هاي بين المللي و نزديکي به خطوط بين المللي کشتيراني، نقطه اتصال کريدور شرق ايران به آب هاي آزاد، ارتباط چند وجهي حمل و نقل از طريق هوا، زمين و دريا و دسترسي به بازارهاي آسياي ميانه، قفقاز و افغانستان برمي شمارد.

نزديک بودن به کشورهاي پرجمعيت جنوب آسيا (هند و پاکستان)، دسترسي آسان به سوخت هاي

فسيلي و مواد معدني گوناگون در شرق ايران و نزديک بودن به بزرگترين منابع انرژي جهان در حوزه خليج فارس هم از ديگر مزيت هاي اختصاصي منطقه آزاد چابهار است که کردي به آنها اشاره دارد.

وي همچنين ايفاي نقش پررنگ در اقتصاد ملي و منطقه اي، اثرگذاري بر اقتصاد محلي و شکوفايي آن، انتقال دانش و فناوري، توسعه تعاملات بين‌المللي و جلب مشارکت جوامع محلي و ايفاي مسئوليت اجتماعي را از جمله اهداف و راهبردهاي سازمان منطقه آزاد تجاري صنعتي چابهار عنوان مي کند.

کردي درخصوص مزيت ها و اهميت راهبردي منطقه آزاد تجاري چابهار اظهار مي دارد: نقش چابهار به عنوان يک نقطه استراتژيک به لحاظ جغرافيايي به دليل تغيير در شرايط منطقه و آرايش اقتصادي آن در سبد قيمت تمام شده کالا يا عوامل نهاده‌هاي توليد در قيمت تمام شده کالا در يکي دو دهه اخير به سمت پررنگ شدن مي رود.

وي مي افزايد: دليلش اين است که در شرايطي که ما امروز در خاورميانه و در حاشيه خليج فارس و درياي عمان داريم، وقتي به جغرافيا و به نقشه جهان نگاه مي‌کنيد، مي‌بينيد که اين منطقه به دليل دسترسي و پيوندهايي که مي تواند با بازارهاي منطقه‌اي برقرار بکند، ويژگي هاي منحصر به فردي دارد. شايد بشود گفت هم در خليج فارس و هم در درياي عمان بخشي از اين ويژگي ها يکسان هستند، يعني جغرافيا، جغرافيايي يکسان است و مشترکاتي را به لحاظ دسترسي دارد.

نامبرده ادامه مي دهد: تفاوت‌هايي هم بين نقطه ها وجود دارد، اما آنچه که در شمال درياي عمان که سواحل مکران به صورت عام و چابهار قرار دارد، پيوند بسيار قوي با يک حجم خيلي مناسبي از بازار حدود 800 ميليون نفري است، شما از افغانستان که شروع کنيد، برويد به آسياي ميانه و قفقاز، روسيه، شرق اروپا و کشورهاي همسايه ايران، چيزي حدود 800 ميليون نفر را مي توانيد در اين بازار ببينيد و از طرف ديگر، خيلي از اين کشورها، خصوصاً از قفقاز به اين طرف در حال توسعه هستند که در سال هاي گذشته رشد خيلي خوبي را تجربه کرده اند.

وي اضافه مي کند: از اين طرف هم سهم نهاده‌هاي توليد در قيمت تمام شده کالا، وزن شان در حال تغيير است. حمل و نقل را شايد در دو دهه قبل جزو نهادهاي توليد نمي آورديم، منتهي در دو دهه اخير شکاف فناوري از بين رفته و رقابت ها

در تکنولوژي به هم نزديک شده است؛ در مواد اوليه و نيروي انساني همين‌طور، ولي هزينه

حمل و نقل نه تنها شکاف را کم نکرده حتي معنادار بدون جايگزين باقي مانده است. در نتيجه اين همه را به اين سمت برده که مسير نزديک تري را انتخاب کنيد و در نقطه مناسبي نسبت به بازارهاي مصرف قرار بگيريد.

مديرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار مي گويد: در يک مقطعي خيلي از خطوط توليد از اروپا به سمت آسيا منتقل شد چون بازار مصرفي بزرگ دارد و توليد در اروپا و مصرف در شرق آسيا براي آنها خيلي گران و پرهزينه بود، الان اين جابجايي ها در حال ادامه پيدا کردن است. الان سه بازار خيلي مهم آفريقا و جنوب آفريقا، شرق آسيا و آسياي ميانه و روسيه را داريم. اين سه بازار، هم به لحاظ توليد و هم به لحاظ مصرف، همه توليدکنندگان را به سمتي مي برد که در يک نقطه بهينه نسبت به سمت اين سه بازار قرار بگيرند و کجا بهتر از چابهار مي تواند هر سه بازار را در شرايط مناسبي به هم وصل کند.

وي مي افزايد: علاوه بر اين يک سري مزيت هاي

ديگر را هم در منطقه مي تواند ايجاد کند؛ ما مي دانيم که يکي ديگر از آن نهاده‌هاي توليد که هنوز نتوانسته ايم برايش جايگزين مناسبي پيدا کنيم و روي قيمت بعضي از محصولات اثر خيلي جدي دارد، انرژي است. ما انرژي ارزان داريم، دسترسي ما به انرژي فراوان است و اين هم در کنار

حمل و نقل و دسترسي به بازار، توجيه پذيري هر فعاليت و اقدامي را در اين محدوده جغرافيايي پررنگ تر مي کند.

کردي ادامه مي دهد: اين بخشي از ماجراي قواره بين المللي چابهار است. از آن طرف هم در داخل کشور وقتي به آمايش سرزميني نگاه مي‌کنيد، مي‌بينيد که عدم توازن جدي بين غرب و شرق کشور داريم. حدود بيش از 70 تا 80 درصد جمعيت کشور از مرکز به سمت غرب هستند، تمام

فعاليت هاي صنعتي و اساسي کشور در اين محدوده مستقر شده اند و در شرق کشور به رغم پتانسيل‌هاي خوبي که داريم، تراکم جمعيتي خيلي پايين است. از آن طرف صنعت و فعاليت جدي در شرق کشور شکل نگرفته است؛چنانکه اصلي ترين کانون فعاليت ها در خراسان رضوي و مشهد است که مباني آن غير از پتانسيل‌ها و ظرفيت‌هاي منطقه بوده است؛ در حالي که ما مشابه مشهد تعداد زيادي کانون فعاليت در غرب کشور داريم. يکي از دغدغه ها و مسائل جدي در آمايش سرزميني اين است که اين توازن را مقداري برقرار کنيم و از اين پتانسيل که قواره بين المللي هم پيدا کرده است، کمک مي‌گيريم که اين مسير را فعال کنيم.

وي تصريح مي کند: مقام معظم رهبري اولين بار با توجه اين موضوع به گنج پنهان در سواحل مکران اشاره کردند و خوشبختانه در دولت‌ دکتر روحاني يک اهتمام و جديت کاملا مستمري در توسعه اين سواحل و توسعه و تقويت زيرساخت‌هاي مأموريت محور اين مسير شکل گرفت. بندر،

راه آهن، منطقه آزاد، پتروشيمي و فولاد و بسياري از فعاليت‌ها و صنايع در اين محدوده شروع به استقرار کردند و هر کدام از اين ها يک موج و يک اميدي از آينده اين صنعت و اين فعاليت را در تکميل خوشه‌هايش به سمت چابهار آورد و فکر مي‌کنم اين نگاه و سياست گذاري در منطقه باعث شد که ما در دو سه سال گذشته تجربه بسيار متفاوتي با 20 سال گذشته در چابهار داشته باشيم.

اين مقام مسئول تصريح مي کند: مي بينيد که ظرفيت بندر يک دفعه از 2 ميليون به 8 ميليون تن مي رسد و محدوديت پهلوگيري کشتي هم از رو آن برداشته مي شود و در دو سه سال آينده مسير حمل ريلي را در اين بندر خواهيم داشت. از طرف ديگر، صنايعي که در حال استقرار هستند، از فولاد که 10ميليون تن هدف گذاري شده و 6/1 ميليون تن آن هم الان روي خاک است، پتروشيمي در حال استقرار است، خط انتقال گاز هم در حال رسيدن است؛ اينها يعني اينکه يک پويايي صنعتي خوبي در آينده نزديک در چابهار خواهيم داشت.

وي اضافه مي کند: اين همه، پالس ها و علامت هايي

را براي صاحبان صنعت مي فرستد. اگر رويکرد صنعت صادراتي و مواد اوليه آن پتروشيمي است، طبيعتا هيچ جايي بهتر از چابهار براي استقرار آن نيست و لذا آنها شروع به آمدن کرده اند. حاصل مجموعه اين اتفاقات اين است که بايد انتظار داشته باشيم در چند سال آينده چيزي حدود 500 هزار نفر را در اين شهر ميزباني کنيم و از آن طرف هم صنايعي که در حال شکل‌گيري هستند. ما در دو سال گذشته حدود 420 قرارداد سرمايه گذاري بسته ايم که اين تعداد از مجموع قراردادهاي 10 سال قبل هم به لحاظ تعداد قرارداد و هم به لحاظ حجم قراردادها بيشتر است.

مديرعامل منطقه آزاد چابهار ادامه مي دهد: ما در سال گذشته 970درخواست سرمايه گذاري در منطقه ثبت کرده ايم که توانستيم به حدود 200 درخواست پاسخ دهيم . لذا کار سختي را پيش رو داريم. اتفاقات زيادي در حال روي دادن است. اينکه چابهار، چابهار شده است حاصل مجموعه اي از عوامل دروني و بيروني است.

وي تاکيد مي کند: شايد نکته ديگري که چابهار را متفاوت کرده، اين است که چرا اين منطقه از تحريم‌ها خارج شده است. به نظر مي آيد چابهار به دليل اهميتش با منافع کشورهاي خارج از منطقه خودمان گره خورده است. چابهار علاوه بر منافع ملي، جزو منافع منطقه‌اي است. وقتي کشورهايي در منطقه حضور دارند که منافعشان به وجود و فعاليت چابهار گره خورده است قطعا به دنبال اين خواهند بود که چابهار را در حاشيه امن قرار بدهند.

کردي مي افزايد: به رغم هجمه‌هاي سنگيني که عليه همه همکاران خوب زحمتکش ما در سازمان بنادر و وزارت راه در ارتباط با قرارداد چابهار و هم در ارتباط با واگذاري صورت گرفت، اعتقاد دارم بايد به کسي که اين قرارداد را انعقاد کرد، نشان لياقت داد چون يکي از بهترين نوع قراردادهاي بازاريابي يک بندر به شمار مي آيد و باعث جذب بار خيلي خوبي خواهد شد. منافع ملي ما را هم تقويت مي کند و طبيعي است اگر مي‌خواستيم اين ميزان بار را خودمان جذب کنيم، هزينه هاي بسيار سنگين تبليغاتي را بايد انجام مي‌داديم. از آن طرف هم به دليل اينکه يک شرکت خارجي يا کشور ثالثي منافعش در چابهار درگير شده، طبيعي است که براي خروج چابهار از اين فضاي تحريم هم کمک مي‌کند.

وي اضافه مي کند: کشورهايي که مي خواهند از اين ظرفيت استفاده کنند هم کمک مي کنند و لذا معتقد هستم که خروج چابهار از تحريم‌ها يک تجربه و درس خيلي خوبي داشت و آن اينکه بايد تلاش کنيم در همه مرزها، منافع کشورهاي ديگر و منافع شرکت‌هاي بزرگ چند مليتي و

بين المللي را درگير کنيم تا هزينه تحريم کردن کشور را در ابعاد مختلف بالا ببريم و اجازه ندهيم که اين اتفاقات باز هم تکرار شود. خلاصه اينکه چابهار به دليل ويژگي‌هاي جغرافيايي و اهميت اقتصادي که در منطقه پيدا کرده، تبديل به يک کنشگر

بين المللي در اختيار اقتصاد ايران شده است و اعتقادم اين است که مي تواند براي حضور و بازيگري در عرصه بين المللي يک ابزار قوي در اختيار نظام و اقتصاد کشور باشد.

مديرعامل منطقه آزاد چابهار در اين خصوص که در بحث تهديدها و فرصت ها اين نگراني وجود دارد که چابهار وارد رقابت با همسايگان منطقه اي اش

از جمله بندر گوادر در پاکستان شود، اظهار

مي دارد: در اين خصوص ديدگاه‌هاي متفاوت وجود دارد. برخي معتقد هستند که در رقابت با بنادر و رقباي منطقه‌اي همچون کشورهاي همسايه ممکن است، دچار يک سري تهديدها باشيم. بدون ترديد اگر در رقابت، همه مزايا و فرصت‌ها را براي خودمان بخواهيم و تمايل داشته باشيم که رقباي خودمان را از صحنه خارج کنيم، طبيعي است که يک سري تهديد براي ما وجود خواهد داشت و باعث ايجاد مسائلي در حوزه امنيت و در حوزه منافعي که ممکن در اين منطقه وجود داشته باشد، خواهد شد.

وي مي افزايد: اعتقادم اين است که ويژگي هاي ما، آنقدر ويژگي‌هاي برجسته و منحصر به فردي است که نبايد نگران رقباي همسايه خود باشيم. ما بايستي بتوانيم بخشي از منابع آنها را هم متناسب با مزيت هاي خودمان در منطقه درگير کنيم. يعني به جاي اينکه رقابت را در انحصار و تسلط کامل بر منطقه جستجو کنيم، رقابت را در همکاري مشترک تعريف کنيم.

کردي اضافه مي کند: مي دانيم که بندر گوادر به شدت در آينده توسعه صنعت با محدوديت منابع انرژي و قيمت انرژي مواجه خواهد بود و از اين طرف هم ما دسترسي به منابع انرژي و صنايع انرژي برداريم و در نتيجه قطعاً چابهار شرايط بهتري دارد. اگر بتوانيم تقسيم کار را به گونه اي انجام دهيم که بخشي از فعاليت و منافع بندر گوادر به صنايع و فعاليت هاي چابهار وابسته شود، قطعا يک سوپاپ اطمينان و يک امنيت براي منطقه است و اين رقابت به فرصتي تبديل مي شود که مي تواند به تقويت هر دو کمک کند.

وي تصريح مي کند: نبايد فراموش کنيم که گوادر در چارچوب يک پروژه خيلي مهم است اما انتهاي پروژه کريدور همکاري هاي چين و پاکستان به بن بست مي رسد و صرفا مي تواند به عنوان يک کانال يک طرفه تامين انرژي استفاده شود. يعني چيني ها از طريق اين کانال مي توانند از انرژي خاورميانه استفاده کنند. اما اگر پيوند ميان گوادر و چابهار برقرار شود و همکاري آنها شکل بگيرد. آن وقت کالاهايي هم که مي خواهند وارد بازار روسيه، آسياي ميانه و خاورميانه کنند، از چابهار مي تواند

بدرستي وارد اين مسير و مدار شده و به يک شبکه وسيع منطقه اي وصل شود. لذا تلاش، نگاه و رويکرد ما در حال حاضر اين است که بتوانيم يک سري پيوندهاي همکاري را بين گوادر و چابهار به عنوان دو رقيب اصلي فعلا برقرار کنيم. همين طور با بنادرجنوبي درياي عمان مثل صحار در عمان که بتوانند اين همکاري‌ها تقويت کننده و هم افزا در منافع همه کشورها عمل کند. به نظر مي آيد که عرصه رقابت در شرايط فعلي دنيا، رقابت در کنار همکاري، تا رقابت همراه با مخالفت دشمني است.

مديرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار در خصوص چشم انداز آينده چابهار براي رسيدن به برنامه تعيين شده با توجه به اينکه نيازمند زيرساخت هاي

مناسب زميني، هوايي و ريلي است، مي گويد: براي سرعت بخشيدن به توسعه متوازن چابهار نيازمند يک انسجام و يکپارچگي مديريتي هستيم؛ به اين معنا که همه دستگاه‌هايي که بخشي از فرآيند توسعه را در حال مديريت و پيش بردن دارند، در يک نقطه بايد بتوانند پيوندها را با هم برقرار و همزماني بين پروژه ها را درست تنظيم کنند. به عنوان مثال بندر چابهار سال گذشته به بهره برداري رسيد اما راه آهن به آن هنوز متصل نشده است و بنابر اين از بخش عمده‌اي از ظرفيت بندر شايد نتوانيم استفاده کنيم يا جاده کنوني ظرفيتش متناسب با ظرفيت بندر نيست.

وي مي افزايد: اين پيوندها و هماهنگي بين پروژه هاي زيرساختي بايد در محلي اتفاق بيفتد. از آن طرف ما در حال ساخت پتروشيمي و فولاد هستيم که اين دو نيازمند گاز هستند و اگر گاز براساس زمانبندي همزمان با ساخته شدن اين واحدها به چابهار نرسد، باز هم ناهماهنگي زماني بين اين پروژه‌ها خواهيم داشت.البته خوشبختانه برنامه‌هاي زمان‌بندي توسعه و تکميل زيرساخت‌ها با فعاليت‌هايي که قرار است، شکل بگيرد در حال تنظيم است و فکر مي کنم که به سمت و سوي خوبي مي رويم. يعني همزمان که راه‌آهن توسعه پيدا مي کند، طرح خط انتقال گاز هم از ايرانشهر به چابهار در حال اجرا بوده و واحدهاي صنعتي هم در حال پيشرفت هستند.

کردي ادامه ميدهد: تلاش مي‌کنيم که برنامه‌هاي زمان‌بندي آنها را به گونه‌اي تطبيق دهيم که اين طور نشود که واحد پتروشيمي راه بيفتد و گاز نرسيده باشد يا اين طور نشود که توليد پتروشيمي داشته باشيم ولي ارتباط ما با بندر براي صادرات محصول آن برقرار نشده باشد. اين هماهنگي ها در حال انجام است و اميدواريم که با پيش بيني هاي انجام شده و هماهنگي که بين سازمان ها و نهادها در حال شکل‌گيري است بتوانيم اين همزماني را طوري پيش ببريم که اتلاف منابع به حداقل برسد و هرچه زودتر اين ظرفيت و پتانسيل را در اختيار اقتصاد کشور قرار بدهيم.

منبع:اطلاعات