بهرام بیضایی هنرمندی که از نو باید شناخت

گرامیداشت بهرام بیضایی به مناسبت هشتاد سالگی این بزرگ مرد فرهنگ و هنر و ادبیات ایران در شهر رشت با سیری در آثار این فرهیخته ی نادر همراه بود.

 بهرام بیضایی پیام عطوفت آمیزی برای گیلان و رشت شهرکودکی های مادرش بانو 'نیره موافق' را به این گردهمایی فرهنگی گسیل و برنامه را به روح روشن مادرش تقدیم کرد .

نخستین روز برنامه به نمایش فیلم 'مسافران' و گفت و گو در خصوص این فیلم با حضور صفی یزدانیان فیلمساز ، و فرزام امین صالحی از منتقدان سینمایی همراه بود.

فیلمی که خود بیضایی می گوید : ' من این فیلم را در ستایش زندگی و آینده ساختم و ساختنش گذشته از نیاز روحی خودم که روی ویرانه ای ایستاده بودم، عکس العملی بود در برابر فیلم های مهمی که درست بر عکس در ستایش و تائید مرگ ساخته شده بود.'

دومین روز این گردهمایی فرهنگی به خوانش نمایشنامه ی ' غروب در دیاری غریب' از آثار ارزشمند این هنرمند اختصاص داشت.

نقش‌خوانان این نمایش زینب شعبانی (مرشد)، پرتو آقاقلی‌زاده (دختر)،محمد رسائلی (پهلوان)،مجید پتکی (سیاه)،مرتضی زینل (غول) بودند.

کاری ارزشمند به پاس گرامیداشت این استاد به نام تئاتر ایران.

*بیضایی قطعیت اکنون را به چالش می کشد

ستاره لعل منتقد جوان و اندیشمند پس از نمایشنامه خوانی به ارائه مقاله ای در خصوص آثار بیضایی پرداخت.

وی چنین بیان کرد : بیضایی در آثارش به جای شواهد تاریخی مرسوم به اسطوره ها و آیین هایی توجه نشان می دهد که باز نمود روابط فیما بین مردم در شرایط واقعی زندگی آنهاست.

وی اظهار داشت: او با بهره گیری از امکان شکست زمان در روایات اسطوره ای، زمان به معنای حال را بی معنا کرده و قطعیت ' اکنون ' را به چالش می کشد.

این پژوهشگر فرهنگی افزود: بیضایی در بسیاری از آثارش به واسازی مفهوم سند و مدرک و ارائه تعریفی بدیل برای شواهد تاریخی پرداخته است .

لعل تصریح کرد: بیضایی نوشتار خود را به عنوان گفتمان تاریخی، بدیلی برای گفتمان مورخ حاکم ارائه می دهد و این گونه است که متن وی به خود تاریخ و در بخشی از آن یا صفحه ای در خدمت آن تبدیل می شود.

لعل در ادامه واکاوی عصاره آثار بیضایی تصریح کرد: فرهنگی که نتواند خود را از بندهای اسطوره رها کند وحدتی خیالی خواهد آفرید و هنر باید این واقعیت را این وحدت خیالی را نفی کند .

این منتقد جوان اظهار داشت: معاصر بودن با بیضایی می تواند نقطه آغازی برای پژوهش حول آثار او باشد.

وی متذکر شد:اگر همعصران بیضایی او را به نفی واقعیت متهم می کردند اکنون وقت آن رسیده تا با شناخت و بازنگری فرهنگ از لزوم نفی این واقعیت ساختگی سخن بگوییم. از هنری ورای لجاجتی جرگه ای با حاکمیت ،هنری آگاهانه که راوی آن حقیقتی است که اشاره به واقعیت نهفته دارد . واقعیتی که جامعه ی سازمان یافته ی بی سامان ما پنهانش کرده است .

وی در خاتمه تصریح کرد: بیضایی تاریکی های خاص دوران خود را جسته و بر انوار کور کننده معاصر خود چشم بست. شاید وقت آن رسیده باشد که ما نیز از تاریخ خود بپرسیم و گسست و مرز میان زمان ها را نشانه رویم چرا که 'اکنون' مملو از گذشته و آبستن آینده است.

*لزوم پژوهش آثار بیضایی

فرزام امین صالحی مدرس و منتقد هنری در این آیین، ادای دین به بیضایی را فراتر از مدح و ستایش و نیازمند خوانش تحلیلی انتقادی آثار بیضایی و تحقیق در خصوص آثار وی دانست.

وی یاداور شد : بیضایی در دهه 40 و 50 بحثهایی چون ضرورت تجدید نظر در اسطوره های پیش از مدرنیته را مطرح می کند که از بحث های اساسی قرن 21 است .

امین صالحی در تشریح نمایش ' غروب در دیاری غریب' افزود: به هم زدن بازی ، تجدید نظر در اسطوره ها ، پایه های این نمایش نوشته شده توسط بیضایی در دهه ی 40 را می ریزند در حالی که بحث تئوری بازی خیلی دیرتر در غرب مطرح شد.

وی خاطرنشان کرد:بیضایی بدون این که فلسفه بافی کند آکنده از اندیشه های فلسفی است . فلسفه ای که شهودی است نه اکتسابی .

این منتقد و مترجم اظهار داشت : قهرمان و ضد قهرمان در آثار بیضایی خاکستری هستند و مخاطب را به شک می اندازد که قهرمان و ضد قهرمان در اثر کیست.

به گفته وی شک بین حقیقی و باورپذیر بودن، و اساس نظریات فلاسفه ای چون آدرنو و هابرماس از پایان دهه 80 پا می گیرد در حالی که بیضایی نمایشنامه غروب در دیاری غریب با همین مضمون را خیلی پیش تر نوشته بود.

این مدرس هنر خاطرنشان کرد: بیضایی به صورت شهودی آگاهی هایی را قسمت کرد که بسیاری را الان می شود با توجه به رشد نظریه انتقادی و تئوری 'بازی' در موردش صحبت کرد.

این منتقد سینما در معرفی بیشتر بهرام بیضایی گفت : آدمهایی هستند که به صورت شهودی حاملان حقیقتند و آنان هنرمندان اند. هنرمندان همیشه علیه روایت های مسلطند .

وی خاطرنشان کرد:با توجه به حجم نمایشنامه ها، فیلمنامه ها ، فیلمها، پژوهشها و قصه و شعر حق است که در مورد آثار بیضایی کار تحقیقاتی صورت گیرد .دانشگاه استنفورد این کار را کرده ای کاش خود ما نیز این کار را بکنیم .

بهرام بیضایی فیلم‌ساز صاحب سبک ، نمایشنامه‌نویس و پژوهشگر سرشناس ایرانی نگارش افزون بر 40 نمایشنامه و 50 فیلمنامه و انبوهی پژوهش تاریخی ، نگارش مقاله‌، داستان و شعر را در کارنامه عمر پربار خود دارد . کارنامه درخشانی که دانشگاه استنفورد امریکا را بر آن داشت که پژوهش در مورد آثار وی را پی بگیرند.

*زندگی و آثار استاد

بهرام بیضایی زاده ی پنجم دی 1317 فیلم‌ساز و نمایشنامه‌نویس و پژوهشگر سرشناس ایرانی است. بیضایی از فیلم‌سازانِ صاحب‌سبک و معتبر سینمای ایران و از نویسندگان برجستهٔ ادبیات نوین فارسی به‌شمار می‌رود. نگارش بیش از 40 نمایشنامه و 50 فیلمنامه و انبوهی پژوهش تاریخی و استادی در دانشگاه ،کارگردانی فیلم و نمایش، تدوین فیلم، تهیهٔ فیلم، مقاله‌نویسی، نگارش داستان و شعر نیز در کارنامه درخشان این استاد مسلم فرهنگ و هنر ایران به چشم می خورد. برخی نمایشنامه‌های وی به انگلیسی و فرانسوی و آلمانی و عربی و زبان‌های دیگری درآمده و در آسیا و اروپا و آمریکای شمالی چاپ و اجرا شده‌است. 10 فیلم بلند و 4 فیلم کوتاه و کمابیش 70 کتاب و نمایش‌هایی بر صحنه‌های شهرهای مختلف ایران و خارج از کشور از سال 1341 به بعد کارنامهٔ هنریِ بیضایی را تشکیل می‌دهد.

*فیلم ها

عمو سیبیلو ، رگبار، سفر، غریبه و مه ، کلاغ ، چریکه ی تارا، مرگ یزدگرد، باشو غریبه ی کوچک ، شاید وقتی دیگر ، مسافران ، گفتگو با باد، سگ کشی ، قالی سخنگو ، وقتی همه خوابیم فیلمهای سا خته شده این استاد بزرگ سینمای ایران هستند.

*نمایش ها

در بین نمایش های بهرام بیضایی نیز می توان به شب هزار و یکم ، آرش ، مجلس شبیه در ذکر مصائب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رخشید فرزین ، طرب نامه ، پهلوان اکبر می میرد ، هشتمین سفر سند باد ، غروب در دیاری غریب ، قصه ی ماه پنهان ، افرا، یا روز می‌گذرد (، جانا و بلادور (،گزارش ارداویراف ( ،چهارراه ، مترسک ها در شب ، چهار صندوق اشاره کرد.

برنامه سیری در کارنامه بهرام بیضایی به مناسبت هشتاد سالگی این استاد مسلم سینمای ایران به همت گروه فرهنگی 'اکنون ' با همکاری 'موسسه ی پژوهشی خرد جان جهان' روزهای 12 تا 14 دی همراه با نمایش فیلم ، نمایشنامه خوانی و گفت و گو صاحب نظران و منتقدین سینما در مجتمع خاتم الانبیاء رشت برگزار می شود.