افت سینمای ایران در دوران "پسافرهادی"

 بالاخره نتایج مرحله نهایی مراسم اسکار ۲۰۱۹ اعلام شد. آکادمی علوم و هنرهای سینمایی (اسکار)، فهرست اولیه نامزدهای ۹ شاخه از جوایز سینمایی اسکار از جمله بهترین فیلم خارجی و مستند بلند را اعلام کرد. برای اولین بار در طول تاریخ است که فهرست اولیه نامزدهای ۹ شاخه از جوایز سینمایی اسکار به صورت همزمان اعلام می‌شود. این در حالی است که در سال‌های گذشته این نامزدها با فاصله زمانی طولانی در شاخه‌های مختلف اعلام می‌شد که موجب گمانه‌زنی‌ها و حدس‌های بیشمار از سوی سینماگران و نویسندگان سینمایی می‌شد.
امسال ۸۷ کشور فیلم‌های منتخب خود را به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی اسکار ارسال کرده بودند. با این تفاسیر، مسئولان این مراسم پر بیننده و تاثیرگذار سینما آثاری همچون «پرندگان عبوری» (به کارگردانی کریستینا گایگو و سیرو گرا) از کلمبیا، «گناهکار» (ساخته گوستاو مولز) دانمارک، «هرگز رو برنگردان» (ساخته فلورنس فون دونراسمارک) از آلمان، «دزدان فروشگاه» (به کارگردانی هیروکازو کورئیدا) از ژاپن، «آیکا» (ساخته سرگئی دوورتسوی) از قزاقستان، «کفرناحوم» (به کارگردانی نادی لبکی) از لبنان، «جنگ سرد» (ساخته پاول پاولیکوفسکی) از لهستان، «روما» (ساخته آلفونسو کوآرون) از مکزیک و «سوختن» (به کارگردانی لی چانگ دونگ) از کره جنوبی را معرفی کرده است. این آثار ۹ فیلمی هستند که به عنوان نامزدهای اولیه جوایز سینمایی اسکار در شاخه بهترین فیلم خارجی انتخاب شده‌اند.

نامزدهای قدرتمند کدام هستند؟

در همین ابتدا اجازه بدهید یک پیش‌بینی کنیم و فیلم «روما» ساخته آلفونسو کوآرون از کشور مکزیک را به عنوان برنده اعلام کنیم. البته شاید با این پیش‌بینی شتاب‌زده موافق نباشید ولی دلایل فراوانی برای این انتخاب وجود دارد. این فیلم تقریبا در تمام نشست‌ها و حلقه‌های منتقدان سینمایی برنده شده است. انجمن منتقدان فیلم لس‌آنجلس فهرست برندگان جوایز سالانه خود در شاخه‌های گوناگون را اعلام کرده است و فیلم روما به کارگردانی «آلفونسو کواران» بهترین فیلم سال نام گرفته است. حلقه منتقدان فیلم نیویورک (NYFCC) نیز روز پنجشنبه ۲۹ نوامبر فهرست برندگان سال ۲۰۱۸ را اعلام کرد و «روما» بهترین فیلم شد. همچنین یکی از مهم‌ترین جوایز سینمای هنری اروپا به این فیلم تعلق گرفته است. برترین جایزه جشنواره ونیز-یعنی شیر طلایی- به فیلم جدید آلفونسو کوآرون رسیده است. کارگردانی که با فیلم «جاذبه» جوایز مهمی را گرفته بود و در سطح اول سینمای حرفه‌ای درخشید.

«دزدان فروشگاه» به کارگردانی هیروکازو کورئیدا از کشور ژاپن دومین فیلم مهم است. این اثر سینمایی استثنایی که جنبه‌های متفاوتی از سینای رئالیستی را به تصویر می‌کشد در جشنواره کن به نخل طلایی ۲۰۱۸ رسید. این فیلم یک بار دیگر قدرت سینمای ژاپن را برای سینمادوستان به اثبات رساند. هیروکازو کورئیدا برنده نخل طلای جشنواره کن شد و اینگونه به شهرت عجیب و غریبی هم رسیده است. این اثر جایزه بهترین فیلم بین‌المللی در جشنواره فیلم ونکوور کانادا را هم به خانه برده است. سومین فیلم مطرح هم «جنگ سرد» ساخته پاول پاولیکوفسکی از لهستان است. این اثر سینمایی توانسته است که جوایز برتر فیلم اروپا را درو کند. این کارگردان لهستانی نیز یکی از چهره‌های برتر اسکار است و پیش از این هم خوش درخشیده است. پاولیکوفسکی همچنین برنده جایزه کارگردانی فستیوال ۷۱ کن شده است. بنابراین حریف قدرتمندی برای فیلم‌های دیگر است.

تنش‌های سینمای ایران در دوران پسا فرهادی

سینمای ایران نیز امسال فیلم «بدون تاریخ بدون امضا» را به عنوان نماینده خود در شاخه بهترین فیلم غیرانگلیسی (خارجی) معرفی کرده بود که متاسفانه به مرحله نهایی نرسید. سینمای ایران دو سال جایزه‌ اسکار را گرفته است، هر دو بار با فیلمی از اصغر فرهادی یک بار برای «جدایی نادر از سیمین» در سال ۲۰۱۲ و بار دیگر برای «فروشنده» در سال ۲۰۱۷. این دو فیلم وجهه سینمای ایران را در عرصه جهانی بسیار بالا برده است و فرهادی را کنار پیشکسوتان قدرتمندی مانند عباس کیارستمی و سهراب شهید ثالث و پرویز کیمیاوی قرار داد؛ اما نباید فراموش کرد که فرهادی تنها کارگردانی است که تاکنون دو اسکار سینمای ایران را به دست آورده است و دوری او از وطن بسیار سوال‌برانگیز است. آخرین فیلم فرهادی به نام «همه می‌دانند» در کشور اسپانیا ساخته شد و در اکثر جشنواره‌ها دست خالی به خانه رفت. به نظر می‌رسد که سینمای ایران در جشنواره‌های مختلف پس از فرهادی با افت شدیدی همراه شده است. یکی از دلایلش هم تغییرات مداوم مدیریت سینما و رشد چشمگیر فیلم‌های دولتی، رانتی و کمدی است. هر سه دسته‌ای که عنوان شد توان رقابت در هیچ جشنواره جهانی را ندارند. مدیرت سینما نیز در سال‌های گذشته کم‌کاری شدیدی داشته است و برخی از فیلم‌های با کیفیت را حواله گروه «هنر و تجربه» کرده است. شاید باید بازنگری جدی در عرصه مدیریت صورت بگیرد.

مستندسازان و کوتاه‌سازان در کورس اسکاری شدن

سینمای ایران هیچگاه در عرصه مستندسازی نتوانسته در مراسم اسکار بدرخشد. در شاخه اسکار مستند بلند امسال نیز «شهر جذاب»، «پیوستن»، «جنایت+مکافات»، «پول سیاه»، «پارس سگ‌ها در دور دست»، «سولوی آزاد»، «هیل کانتی، امروز صبح، امروز بعداز ظهر»، «مراقب فاصله بودن»، «از پدران و پسران»، «روی شانه‌های او»، «RBG»، «فراری‌ها»، «سکوت دیگران»، «سه غریبه یکسان» و «چرا همسایه من نمی‌شوی» به عنوان نامزدهای اولیه شناخته شدند. فهرست نامزدهای نهایی جوایز اسکار در شاخه‌های مختلف روز ۱۷ دسامبر (۲۶ آذر) اعلام و مراسم اعطای جوایز نود و یکمین دوره‌ اسکار روز ۲۴ فوریه (۵ اسفند) در لس آنجلس برگزار می‌شود.