اگر
عنوان این یادداشت "چرایی مظلومیت نظام بانکی ایران" انتخاب می‌شد چندان
بی‌ارتباط با محتوا نبود، اما شاید بهتر باشد، اینجا هم از مظلومیت نظام
بانکی سخنی به میان نیاید و تمرکز یادداشت بر محور دستاوردها، عملکرد،
اقدامات و خدمات نظام بانکی در توسعه همه‌جانبه کشور، متمرکز شود. نظام
بانکی ایران به‌عنوان یکی از پیشروترین و منسجم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور
در طول سال‌های اخیر منشأ آثار و خدمات بسیاری در کشور بوده و هست که
متأسفانه به دلایل مختلفی از جمله عدم اطلاع‌رسانی خوب و برخی تلاش‌ها در
جهت مخدوش‌کردن زحمات این صنعت و قشر تلاشگر، در تبیین دستاوردها و
اقداماتش برای کشور موفق نبوده است. در این یادداشت تلاش شده است تا با
نگاهی واقع‌بینانه و قابل اثبات و رویت، برخی از حوزه‌های اثر نظام بانکی
را در ارائه خدمات و محصولات مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم به این امید که
دست‌کم منتقدان واقعی و منصف بتوانند درک کاملی نسبت به عملکرد نظام بانکی
پیدا کنند.
تجربه بانکداری رایگان در ایران
یکی از مهمترین مقوله‌ها در تداوم و پویایی هر کسب‌وکاری، وجود تعادل و منطق در جریان درآمدی و هزینه‌ای آن کسب‌وکار است. وجود تورم فزاینده در اقتصاد ایران از یک‌سو و افزایش قیمت دلار از سوی دیگر، زمینه‌ساز افزایش چشمگیر هزینه قیمت تمام‌شده تولید و خدمت در هر صنعت و کسب‌وکاری است. بانک‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند و در برابر افزایش هزینه‌های جاری همچون سایر صنایع و کسب‌وکارها با شرایط یکسانی مواجه هستند. اما شاهد هستیم که در این شرایط تمامی کسب‌وکارها و صنایع از خودروسازی تا صنایع لبنیات بدون هیچ دغدغه‌ای اقدام به افزایش قیمت نهایی کالا یا خدمات خود کرده‌اند اما نظام بانکی همچنان با مصوبات و شرایط گذشته اقدام به خدمات‌رسانی به مشتریان می‌کند. حال آن‌که کارمزدها یکی از راه‌های حیاتی برای درآمدزایی بانک‌ها محسوب می‌شوند و لیکن سال‌هاست که هیچ تغییر جدی در این بخش صورت نگرفته است.
از سوی دیگر بانک‌ها بسیاری از خدمات غیرحضوری خود اعم از بانکداری اینترنتی، موبایلی و غیره را که با هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های فراوان سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و منابع انسانی توسعه و نگهداری می‌شود، سال‌هاست به‌صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌دهند در حالی‌که این خدمات در همه کشورهای دنیا که موضوع و مثال بانکداری اصولی و صحیح هستند با دریافت هزینه و کارمزد همراه است.
دور از ذهن نیست که هزینه خرید و توسعه و نگهداری هر یک از این خدمات در طول سال‌های اخیر متأثر از تورم و افزایش قیمت دلار بوده و هستند و بانک‌ها به دلیل حفظ سطح کیفی سرویس کماکان به ارائه رایگان این خدمات به مردم می‌پردازند و در صورت کوچک‌ترین قطعی و مشکل حتی برای دقایقی کوتاه با انتقادات و شکایت اشخاص حقیقی و حقوقی قرار می‌گیرند درحالی‌که بابت این سرویس‌ها پولی دریافت نمی‌کنند و هیچ تعهد سطح پایداری خدمات را هم با مشتری به امضا نمی‌رسانند ولی همیشه باید پاسخگو باشند.
به‌طور کلی و با توجه به هزینه ناچیز خدمات بانکی باید گفت ایران بهشت مشتریان بانکی است چرا که تقریبا اکثر خدمات بانکی در ایران به‌صورت رایگان و یا با هزینه‌ای بسیار کم در حال ارائه به مشتریان است که بعضا به دلیل افزایش تورم و هزینه‌ها ارائه آنها توأم با ضررهای بسیار است، ولی با توجه به تقاضا و عادت و عدم پذیرش تغییر و پرداخت هزینه از سوی مشتری، غیرقابل قطع و یا ارائه با دریافت هزینه است.
نظام بانکی، مشتری مدارترین صنعت
نظام بانکی جز معدود بخش‌های اقتصادی است که اصول مشتری‌مداری را در بالاترین سطح ممکن به اجرا در می‌آورد. یکی از شاخص‌های مشتری مداری پاسخگویی است و در این شاخص همه بانک‌های کشور با راه‌اندازی مرکز ارتباط ۲۴ ساعته به مشتریان خود خدمات می‌دهند. همچنین وب‌سایت‌ها و سامانه‌های اطلاع‌رسانی بانک‌ها یکی از فعال‌ترین درگاه‌ها در راهنمایی و اطلاع‌رسانی مشتریان هستند که در کمترین زمان ممکن مشتریان را در جریان تغییرات و اطلاعات جدید قرار می‌دهند.
از منظر دیگر می‌توان گفت که برخلاف بسیاری از صنایع، خدمات فروش و پس از فروش در بانک‌ها در سطح کیفی مشابه و استانداردی هستند و در واقع مشتری بانکی پس از فروش خدمت همچون بسیاری از صنایع دیگر به حال خود رها نمی‌شود و حتماً فرآیند و روندی پیگیر و پاسخگوی انتقاد و شکایت و پرسش‌های احتمالی آن‌هاست، اما دشوار است یافتن نمونه‌هایی که در آنها خدمات فروش و پس از فروش به حد مشابهی از استاندارد رسیده باشند و اصول مشتری مداری در هر دو سوی کار رعایت شوند.
از سوی دیگر بانک‌ها براساس رویکرد مشتری مداری همیشه در شرایط خاص زمانی و مکانی (همچون تعطیلات نوروزی یا ایام پیاده‌روی اربعین) همیشه حضور فعالانه دارند و خدمات حضوری خود را به مشتریان ارائه می‌کنند درحالی‌که از منظر محاسبه هزینه و فایده مادی، بسیاری از این خدمات و اقدامات توأم با زیان عملیاتی است. تصور کنید اگر قرار بود خدمات حضوری بانک‌ها در ایام شیفت‌های نوروزی با کارمزدهای واقعی سنجیده و از مشتری اخذ شود. آیا به‌راستی چنین سطحی از پذیرش در میان مشتریان وجود داشت؟
نکته دیگری که در این خصوص قابل ذکر و بررسی است این است که خدمات نظام بانکی با پول و منافع مادی مردم گره خورده است و مشتری برخلاف بسیاری از کسب‌وکارها در لحظه از خدمت فروش، پس از فروش و آموزش بانک بهره‌مند می‌شود، لذا اقدامات بانک به دلیل تنوع و تعدد و ریسک بالا ازجمله دیکته‌هایی است که احتمال غلط در آن بسیار است و ارتباط بسیاری با احوال و حس و تجربه و تحصیلات و شرایط ارائه‌دهنده خدمت و دریافت‌کننده خدمت دارد، بنابراین این شرایط متغیر کار را در نظام بانکی بسیار دشوار می‌کند.
کیفیت و پایداری خدمات
سطح کیفی و پایداری خدمات در نظام بانکی یکی از بالاترین و بی‌نقص‌ترین مثال‌های قابل ذکر است. نظام بانکی براساس الگوبرداری از آخرین استانداردهای جهانی به سطح بسیار بالایی از استاندارد ارائه خدمات در حوزه درون شعبه‌ای و غیرحضوری رسیده است که به واقع با هیچ یک از صنایع کشور قابل قیاس نیست و جالب اینجاست که همیشه باید پاسخگوی این سطح از کیفیت و خدمات باشد در حالی‌که در صنایع و ارگان‌های دیگر شما نمی‌توانید انتظار بالایی از خدمات‌دهی داشته باشید و به همین دلیل پاسخگویی هم امری غیرعادی در آن کسب‌وکارها محسوب می‌شود. مثال‌های بسیاری را می‌توان برای کسب‌وکارهایی زد که پس از اتمام ساعت اداری حتی شماره تماسی برای دریافت راهنمایی در خصوص یک خدمت در اختیار مخاطب‌شان نیست.
نظام بانکی خواسته و ناخواسته در جهت ارتقا سطح خدمات‌رسانی به مشتریان، خدمات خود را به‌صورت هفت روز هفته و بیست و چهار ساعت شبانه‌روز ارائه می‌کند و بابت این ارائه خدمات و پایداری سرویس هم به‌صورت ۲۴ ساعته در حال هزینه‌کردن است، هزینه‌هایی همچون نیروی انسانی، سخت‌افزار، نرم‌افزار، برق و غیره که هیچگاه مورد محاسبه و توجه قرار نمی‌گیرند، در حالی‌که فقط کافی است سامانه‌های بانکی برای چند دقیقه دچار قطعی و اختلال شوند تا در کوتاه‌ترین زمان فاجعه‌ای بزرگ برای اقتصاد کشور و بسیاری از امور جاری و روزمره مردم به وجود آید.
رسیدن به سطح قابل قبولی از کیفیت و پایداری خدمات که به‌صورت یک تعهد عرفی در ذهن مشتریان و مخاطبان جامعه نقش بسته است، مقوله‌ای است که با هزینه‌های بسیار فراهم شده است و امروز کمتر کسی است که از آن با خبر باشد و یا حاضر باشد برای آن هزینه‌ای بپردازد و در مقابل در صورت مواجه شدن با ضرر و زیان، خسارت خود را مطالبه کند، اما این در حالی است که اکنون بانک‌ها بدون امضای هیچ قرارداد سطح پایداری خدمات و دریافت مبلغی از این بابت، این تعهد را به همه مشتریان خود داده‌اند و در بسیاری از مواقع هم بابت قطعی‌های ناخواسته و مشکلات سیستمی که ذات هر کسب‌وکار مبتنی بر فناوری است از سوی مشتریان خود محکوم به پرداخت جریمه شده‌اند.
نظام بانکی پیشران توسعه فناوری در ایران
سطح تکنولوژی استفاده شده در نظام بانکی برای ارائه خدمات متنوع و گسترده و در دسترس چه در داخل بانک‌ها و چه در شبکه بانکی اتفاقی نادر و بسیار اعجاب‌انگیز است که حتی به جرات می‌توان گفت در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا هم، نظیر برخی از خدمات نظام بانکی ایران وجود ندارد در حالی‌که بسیاری از مردم از تلاش‌ها و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده برای حصول این سطح از فناوری بی‌خبر هستند.
فناوری تزریق شده توسط نظام بانکی به خدمات و محصولات مورد استفاده مردم، ظرف ۱۵ سال گذشته به‌قدری پیشرفته و حرفه‌ای بوده است که بازگشت به شرایط قبل از آن به مخیله مشتریان هم خطور نمی‌کند و متاسفانه در محاسبات منتقدان نظام بانکی به‌راحتی فراموش می‌شود. در این خصوص می‌توان پا را فراتر گذاشت و به جرات ادعا کرد فناوری توسعه یافته و ارائه‌شده در نظام بانکی، زمینه‌ساز ارتقا و توسعه فناوری در بسیاری از صنایع و واحدهای تولیدی و خدماتی بوده است و درواقع می‌توان نظام بانکی را پیشران توسعه فناوری در ایران معرفی کرد. درواقع فناوری در حوزه بانکی توانسته است حوزه‌های مختلفی همچون پرداخت الکترونیک، تجارت الکترونیک، گردشگری و غیره را متحول کند.
توسعه شبکه مشاع خدمات بانکی و پرداختی در ایران همچون شتاب و شاپرک و تلاش وافر بانک‌ها برای تطبیق زیرساخت‌های خود با آنها برای ارائه‌ی خدمات تعاملی و مشترک به همه مشتریان نظام بانکی از یک‌سو و توسعه سامانه‌های نرم‌افزاری یکپارچه درون بانکی برای ارائه خدمات بدون محدودیت زمانی و مکانی و وابسته به شعبه به مشتریان بانک خود اقدامی بی‌نظیر توسط نظام بانکی است که حصول آن برای بسیاری از کسب‌وکارها و صنایع تقریبا ناممکن است.
تصور کنید که اگر می‌شد شرکت‌های خودروسازی خدمات امداد خود را در یک شبکه مشاع و مشترک به مشتریان عرضه کنند! آیا چنین چیزی تاکنون اتفاق افتاده است؟ درحالی‌که بانک‌ها سالیان زیادی است با بالاترین سطح تعامل و همکاری زمینه لازم را برای بهره‌برداری مشاع و مشترک مشتریان یکدیگر را از درگاه‌های خود فراهم کرده‌اند.
کارکنان نظام بانکی بالاترین بهره‌وری کاری در ایران
رسیدن به شغل بانکی برخلاف آنچه در جامعه رایج است بسیار دشوار است و این به دلیل حساسیت بانک‌ها برای استخدام افراد شایسته و باصلاحیت و متعهد است. برای ورود به یک بانک پس از آزمون‌های متعدد علمی، رفتاری، پزشکی و کنترل‌های مختلف قانونی لازم است تا دوره‌های آموزشی سخت و دشواری سپری شود تا یک نفر شایستگی لازم را برای رسیدن به شغل امانت‌داری مردم یعنی بانکداری کسب کند. اما این‌همه ماجرا نیست کارمندان بانک‌ها پس از ورود به فرآیند کار باید از سرعت تطبیق‌پذیری بالایی برای کار در محیط زنده شعبه و حجم کار بالا و پرریسک برخوردار باشند.
به جرات می‌توان گفت کارکنان نظام بانکی از زحمتکش‌ترین و مظلوم‌ترین اقشار شاغل کشور هستند. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد کار بانکی یکی از معدود کارهایی است که حداکثر بهره‌وری در آن وجود دارد. علاوه بر این باید حجم بالای فشار روحی و جسمی را نیز در این کار مورد توجه و بررسی قرارداد. نوع کار بانکی به دلیل حساسیت‌های بالا، همیشه توأم با استرس است و بسیاری از کارکنان به‌ویژه در شعب همیشه با استرس و دغدغه روحی برای کنترل و دقت در محاسبات مالی مردم مواجه هستند. به‌غیراز جنبه روحی و روانی به دلیل الزام کار مداوم پشت میز با کمترین زمان تلف‌شده که حتی فرصتی برای استراحت‌های کوتاه همچون نوشیدن یک چای میان‌روز یا اندکی ایستادن و راه رفتن را از کارکنان نظام بانکی سلب می‌کند اکثر آنها دچار مشکلات جدی فیزیکی یا پزشکی هستند و اکثرا این مشکلات و عوارض را سال‌ها به‌ویژه در ایام بازنشستگی با خود به یادگار دارند درحالی‌که هیچگاه شغل بانکی جزو مشاغل سخت محسوب نمی‌شود، ولی کارکنانش با مشکلات بسیار جسمی و فکری دست‌وپنجه نرم می‌کنند و مدام در معرض ریسک‌های جدی اعم از کلاهبرداری، سرقت و غیره هستند.
از سوی دیگر با توجه به افزایش مداوم سطح انتظارات مشتریان و مخاطبان نظام بانکی که همه اقشار و مردم عزیز کشورمان را شامل می‌شود، بانک‌ها همیشه در تلاش هستند ساعت خدمات حضوری و غیرحضوری خود را مطابق با انتظار مخاطب افزایش دهند و بنابراین کارکنان نظام بانکی باید ساعت کاری متفاوتی را تجربه کنند. این تجربه به‌ویژه در ایام خاص سال همچون نوروز، تعطیلات رسمی طولانی، تعطیلی به دلیل آلودگی یا سرمای هوا و غیره نمود بیشتری دارد.
نکته دیگر در خصوص کارکنان نظام بانکی تنوع تخصص‌ها و آموزش‌ها و مسئولیت‌های مورد انتظار از یک کارمند بانک است که تقریباً هر کارمند بانک را به یک آچارفرانسه در شغل خود تبدیل می‌کند و او بنا بر مصالح سازمانی باید ضمن سپری‌کردن آموزش‌ها و آزمون‌های ضمن خدمت متعدد، همیشه در مقابل تنوعی از مسئولیت‌ها و وظایف بهروز و دقیق و آماده باشد در حالی‌که این ویژگی در بسیاری از صنایع و ارگان‌های دیگر به چشم نمی‌خورد.
براساس آنچه در خصوص حجم و تنوع و دشواری‌های شغل بانکی گفته شد متاسفانه نکته آزاردهنده تصور عمومی نسبت به حقوق دریافتی کارکنان نظام بانکی است که همیشه آمیخته با طعنه‌ها و کنایه‌ها و مطالب غیرواقعی است چراکه حقوق کارکنان بانک‌ها در حدود قوانین و مقررات وزارت کار و امور اجتماعی است و چیز فراتری شامل حال کارکنان نظام بانکی نمی‌شود.
بانک‌ها مسئولیت‌پذیر نسبت به اجتماع
اگر نظام بانکی را پرچم‌دار و پیشرو در انجام و عمل به مسئولیت‌های اجتماعی معرفی کنیم به‌راستی سخنی به‌گزاف نگفته‌ایم. دستاوردها و عملکرد ارزشمند و درخشان و غیرقابل‌انکار نظام بانکی در توسعه نظام آموزش، سلامت، فرهنگ و ورزش کشور ستودنی و بی‌مثال است. مجموعه اقدامات کوچک‌ترین بانک‌های کشور در حوزه مسئولیت‌های اجتماعی با هیچ‌یک از بنگاه‌های اقتصادی کشور قابل قیاس نیست. به‌ویژه اینکه نظام بانکی همیشه و همه‌جا در شرایط عادی و بحرانی در کنار مردم بوده و مسائل و دغدغه‌های عمومی برایش جدی و مهم است.
ساخت صدها مدرسه، کتابخانه، مسجد، درمانگاه و حمایت از توسعه ورزش و پروژه‌های فرهنگی در گوشه و کنار کشور که مثال‌های آن‌را می‌توان در اخبار و رسانه‌های مختلف یافت که متاسفانه منتقدان نظام بانکی همیشه چشم خود را به این عملکرد ارزشمند و قابل‌ستایش بسته‌اند.
بانک‌ها حامی جدی و عملی پژوهش
بهروز بودن نظام بانکی و ضرورت آگاهی دقیق و مداوم از تغییرات و نیازهای بازار سبب شده است تا فاصله بین دانشگاه و پژوهش با نظام بانکی به کمترین حد ممکن نسبت به هر صنعت دیگری برسد و بسیاری از اساتید و دانشجویان و شرکت‌های پژوهشی با حمایت‌های علمی و مالی بانک‌های کشور هرساله پروژه‌های دانشجویی و اجرایی بسیاری را به‌واسطه حمایت بانک‌ها پیش می‌برند که حاصل آن مقالات و پایان‌نامه‌های بسیاری است که مورد کاوی آن مربوط به بانک‌ها و نظام پولی کشور است.
محیط قانونی بانک‌ها
بانک‌های کشور برای پیشبرد برنامه‌های تجاری خود باید قریب به ۴۰ قانون اصلی و فرعی را مدنظر قرار دهند. شاید هیچ صنعت و حوزه کاری و اقتصادی را نتوان یافت که تا این حد ملزم به تطبیق خود با ساختار قوانین کشور باشد و این مساله نشان از بالا بودن سطح قانون پذیری بانک‌ها است که البته دشواری‌های بسیاری را برای اجرای دقیق و صحیح برنامه‌ها ایجاد می‌کند.
این در حالی است که قوانین یا دستورالعمل‌ها از نهادهای مختلفی همچون مجلس، دولت، وزارت اقتصاد، بانک مرکزی، سازمان بورس و غیره ارجاع و ابلاغ می‌شوند که ممکن است برخی مواقع اجرای یکی بر دیگری اثراتی داشته باشد که تطبیق‌پذیری و رعایت حدود قانونی و آیین‌نامه‌ای نسبت به هر یک از مراجع ذیصلاح بانک‌ها را با چالش‌های بسیاری مواجه می‌کند.
شفافیت ذات نظام بانکی است
یکی دیگر از ویژگی‌های بارز و مثال‌زدنی در نظام بانکی، مقوله شفافیت حداکثری نظام بانکی است که به‌واسطه وجود قوانین متعدد و شرایط حاکم بر بانک‌ها به وجود آمده است و بانک‌های کشور را به دلیل تولید و افشای گزارش‌های متعدد مالی و کنترل آنها توسط نهادهای ذی‌ربط تبدیل به شفاف‌ترین ارگان‌های کشور کرده است. این مقوله نیز ازجمله موارد مثال‌زدنی است که به همه مشتریان و سهامداران و مراجع ذی‌ربط اجازه می‌دهد بی‌واسطه و بسیار دقیق و شفاف نسبت به عملکرد یک بانک در حوزه موردنظر اشراف پیدا کنند. درحالی‌که یافتن نمونه مشابه در دیگر صنایع و کسب‌وکارها بسیار دشوار است.
تسهیل تجارت و کسب‌وکار
نظام بانکی با ارائه میلیون‌ها کارت‌بانکی به مردم و توزیع صدها هزار پوز در بازار و همچنین ارائه زیرساخت‌های حرفه‌ای نقل‌وانتقال پول شرایط بسیار خوبی را برای تسهیل تجارت و کسب‌وکار عمومی فراهم کرده است به‌گونه‌ای که امروز هر شخص حقیقی و حقوقی از هر مکان و در هر زمانی می‌تواند امور بانکی و پرداختی خود را با کمترین زحمت و دغدغه انجام دهد. این مسئله شاید در ظاهر بسیار ساده به نظر برسد، اما رسیدن به این سطح از تسهیل‌گری در کسب‌وکار اقدامی است که در هیچ صنعت و ارگانی قابل‌مشاهده و محاسبه نیست.
کارآفرینی رویکرد بانک‌هاست
یکی دیگر از حوزه‌های اثر مهم نظام بانکی، مقوله کارآفرینی است که نظام بانکی با هدایت درست سرمایه‌های عمومی به پروژه‌های صنعتی و اقتصادی زمینه‌ساز توسعه اشتغال در عرصه‌های مختلف است. در این بستر عملکرد نظام بانکی به‌هیچ‌وجه قابل قیاس با سایر حوزه‌ها نیست چرا که یکی از اصول مهم در نظام بانکی کنترل دقیق و سنجش هر پروژه پیش از اجرای آن است.
محیط رقابتی حرفه‌ای
به جرات می‌توان گفت محیط بازار بانکی یکی از رقابتی‌ترین محیط‌های تجاری است و بانک‌ها برای کسب سهم بازار بیشتر با چالش‌های بسیاری مواجه هستند، اما همه شرایط دشوار ناشی از این محیط رقابتی هیچگاه فضای سالم و شایسته رقابتی بین بانک‌ها را از بین نبرده است و در واقع می‌توان گفت این فضای رقابتی تبدیل به یک اکوسیستم سودمند برای ارتقا کمی و کیفی خدمات در نظام بانکی شده است که در نهایت منافع آن به مشتریان بانک‌ها می‌رسد. این مساله به عنوان یک مورد مطالعاتی بسیار خوب برای سایر کسب‌وکارها تبدیل شده است و بسیاری از صنایع در تلاش هستند تا بانک‌ها را به عنوان الگوی توسعه کسب و کار خود انتخاب کنند.
آنچه امروز در مواجهه با نظام بانکی شاهد آن هستیم، وجود افکار و جهت‌گیری‌هایی است که نظام بانکی را در سیکل معیوبی انداخته است و عملاً عنان اختیار بخش بزرگی از سرمایه نظام بانکی را از او ستانده است و منجر به شکل‌گیری مطالبات معوق بسیاری در نظام بانکی شده است، اما این در حالی است که کمتر تحلیل و یادداشتی به بررسی ریشه‌ها و دلایل بروز مطالبات معوق پرداخته است. تحلیلی دقیق که میزان تاثیر قوانین، شرایط تورمی و غیره را بر شرکت‌ها و اشخاص بدهکار به نظام بانکی بسنجد و میزان تقصیر نظام بانکی را نیز در میان همه دلایل محاسبه کند. به‌طور مثال اگر به دلیل تغییر شرایط و قوانین یک بازرگان نتواند کالای خود را وارد یا صادر کند و در نتیجه نتواند به تعهدات خود نسبت به بانک عمل کند، نقش و تاثیر بانک در این مسئله چیست؟ گواینکه بانک‌ها در این خصوص بارها با تجار و تولیدکنندگان همراهی کرده‌اند و با تمدید مهلت و افزایش دوره تنفس تسهیلات مشتریان خود را حمایت کرده‌اند، اما واقعاً چه گزینه‌ای پیش پای بانک‌هاست که بتوانند عملکرد مالی خود را نیز بر مبنای اصول صحیح کسب‌وکار پیش ببرند.
همچنین در سوی دیگر بانک‌ها همیشه متهم به پرداخت تسهیلات با نرخ بالا هستند و جالب اینجاست که همان گروه همیشه به دنبال بانکی هستند که به منابع آنها سود بیشتری تخصیص دهد و خوب طبیعتاً پرداخت سود بالاتر هزینه‌های بانک را بالاتر می‌برد و چطور ممکن است نظام بانکی که امکان درآمدزایی خوبی از خدمات خود ندارد بتواند تسهیلات ارزان‌قیمت در اختیار مردم قرار دهد؟
مواردی که ذکر شد تنها گوشه‌ای از عملکرد نظام بانکی است که اجرای آنها علاوه بر ارتقاء نظام بانکی ایران در سال‌های اخیر توانسته است زمینه ارتقاء و توسعه سایر صنایع و کسب‌وکارهای کشور را هم فراهم کند و به نظر ضروری است تا سایر موارد هم به همت فعالان نظام بانکی تبیین و تحلیل شود.
