آیا افراد نابینا نسبت به دیگران بهتر می‌شنوند؟

 مادر اولین کسی است که پس از تولد کودک متوجه حرکات غیرعادی فرزندش می‌شود؛ حرکاتی که ناشی از عملکرد اعضای مختلف کودک است.

مثلا با گرفتن دست‌هایش جلوی چشمان کودک سعی می‌کند تا بینایی طفل خود را امتحان کند. اما مشکل زمانی پیش می‌آید که چشم‌های کودک دست‌های مادر را دنبال نمی‌کند، اتفاقی که پس از انجام معاینات پزشکی مادر را متوجه این موضوع می‌کند که فرزندش نابیناست، در این بین ناشنوایی کودک نگرانی دیگر مادر است، این که آیا او می‌تواند بشنود یا خیر؟

«چه می‌بینی؟» این سوالی است که نابینایان از پاسخ دادن به آن خسته می‌شوند زیرا در جواب همیشگی باید بگویند «هیچ چیز»؛ اما سوال دیگرشان این است که قدرت شنوایی چقدر است؟ آیا خوب می‌شنوی؟ وقتی فرد نابینا می‌گوید هیچ چیز نمی‌بینم منظورش واقعا هیچ چیز است نه سیاه و نه هیچ چیزی دیگر؛ توضیح مفهوم دیدن هیچ چیز به کسی که می‌تواند ببیند، مثل توضیح مفهوم رنگ به یک نابیناست.

در کنار این موضوع بحث شنوایی مطرح می‌شود، این‌که آیا افراد نابینا شنوایی بیشتری نسبت به سایرین دارند؟ در این مطلب این موضوع را بررسی می‌کنیم

محمد حسین اشرفی متخصص گوش، حلق و بینی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، اظهار کرد: احساس صدا زمانی رخ می‌دهد که ارتعاشات صوتی وارد گوش ما شده و ساختار‌هایی مویی مانند به نام سلول‌های مویی را در گوش داخلی به عقب و جلو حرکت دهند؛ سلول‌های مویی با تبدیل این حرکات به سیگنال‌های الکتریکی آنها را در مغز پردازش می‌کنند.

این متخصص گوش، حلق و بینی با اشاره به اینکه دقت شنوایی یک فرد تا حدی زیاد به سلامتی سلول‌های مویی او بستگی دارد، بیان کرد: با آسیب دیدن این سلول‌ها روند رشد آنها متوقف می‌شود، موضوعی که در افراد نابینا تفاوتی ایجاد نمی‌کند؛ بنابراین افراد نابینا نمی‌توانند از نظر فیزیکی بهتر از دیگران بشنوند.

اشرفی ادامه داد: افراد نابینا اغلب در انجام وظایف شنوایی از جمله یافتن منشاء صدا بهتر از دیگران عمل می‌کنند؛ برای درک دلیل این موضوع باید فراتر از اندام‌های حسی رفت و با نگاهی به آنچه در مغز رخ می‌هد، ببینیم چگونه اطلاعات حسی در مغز پردازش می‌شود.

وی افزود: زمانی که مغز سیگنال‌های دریافت شده از ارگان‌های حسی را تفسیر کند، ادراک رخ می‌دهد. در این حالت بخش‌های مختلف مغز به اطلاعات دریافتی از سراسر بدن پاسخ می‌دهند اما زمانی که یکی از حواس ما، مثلا بینایی از دست می‌رود، مغز عملی شگفت‌انگیزی انجام داده و عملکرد این مناطق را دوباره سازماندهی (reorganisation) می‌کند.

این متخصص گوش، حلق و بینی گفت: در افراد نابینا، قشر بینایی در فقدان ورودی‌های بصری با احساس "بلاتکلیفی" شروع به "تنظیم مجدد" خود کرده و تا حدودی سعی می‌کند مقداری از تکالیف سایر حواس دیگر را بر دوش بگیرد؛ در این‌صورت افراد نابینا، بینایی خود را از دست داده اما ظرفیت مغز آنان برای پردازش اطلاعات حواس دیگر بیشتر می‌شود، در افراد نابینا، قشر بینایی می‌تواند خود را برای واکنش به صدا یا لمس دوباره ساماندهی کند.

اشرفی تشریح کرد: میزان قابلیت مغز برای سازماندهی مجدد خود بستگی به دوره‌ای از زندگی دارد که فرد بینایی خود را از دست داده است؛ در دوران کودکی مغز هنوز در حال رشد است و سازمان جدید مغز مجبور به رقابت با یک سازمان از قبل موجود نیست از این رو مغز می‌تواند خود را دوباره سازماندهی کند و در این دوران قابلیتی بیشتر برای انطباق با تغییرات دارد.

وی افزود: افرادی که از سن خیلی زود نابینا شده‌اند، سطوحی بسیار بالاتر از سازماندهی مجدد در مغز را نشان می‌دهند؛ ظاهرا به نظر می‌رسد که افرادی که در همان اوایل زندگی نابینا می‌شوند، بهتر از افراد بینا عمل می‌کنند و همچنین کسانی که بعدا در زندگی نابینا می‌شوند، در تکالیف ادراکی شنیداری و لمسی بهتر هستند.
این متخصص گوش، حلق و بینی بیان کرد: سازماندهی مجدد مغز به این معنی است که افراد نابینا گاهی اوقات قادر به یادگیری طریقه استفاده از حواس باقی‌مانده خود به روش‌های جالبی هستند؛ به عنوان مثال، بعضی از افراد نابینا یاد می‌گیرند محل و اندازه‌ اشیاء اطراف خود را با استفاده از تشخیص موقعیت از طریق انعکاس صدا شناسایی کنند.
اشرفی با اشاره به اینکه افراد نابینا با ایجاد کلیک با دهان خود و گوش دادن به پژواک آن، می‌توانند اشیا را در محیط اطراف خود پیدا کنند، گفت: این توانایی به شدت با فعالیت مغز در قشر بینایی ارتباط دارد در واقع، قشر بینایی در افراد نابینایی که از تکنیک پژواک برای تشخیص موقعیت اشیاء استفاده می‌کنند، تقریبا به همان شیوه‌ پردازش اطلاعات بصری در افراد بینا پاسخ می‌دهد.

وی ادامه داد: هر فرد نابینایی در تشخیص موقعیت از طریق انعکاس صدا خود‌به‌خود یک خِبره نیست؛ این که آیا یک فرد نابینا قادر به توسعه‌ مهارتی مانند تشخیص موقعیت از طریق انعکاس صداست، بستگی به زمان و مقدار تلاشی دارد که او صرف یادگیری این کار کرده است؛ حتی افراد بینا می‌توانند این مهارت را با آموزش کافی یاد بگیرند، اما ممکن است افراد نابینا از مغز سازماندهی شده‌ خود که بیشتر متمایل به حواس باقی‌مانده است، بهره‌مند شوند.

این متخصص گوش، حلق و بینی یادآوری کرد: افراد نابینا برای انجام کار‌های روزانه بیشتر به حواس باقی مانده‌ خود تکیه می‌کنند، بدین معنی که هر روز با حواس باقی‌مانده‌ خود تمرین می‌کنند؛ اعتقاد بر این است که "مغز مجددا سازماندهی شده" و "تجربه‌ی" بیشتر این افراد در استفاده از حواس باقی‌مانده‌ خود عوامل مهمی هستند که باعث می‌شود افراد نابینا در شنوایی و لامسه از افراد بینا پیشی بگیرند