درباره تشکیل بازار غیر متشکل ارزی

روزنامه ایران در یادداشتی به قلم میثم رادپور/ تحلیلگر اقتصادی نوشت:

رئیس کل محترم بانک مرکزی دیروز در حاشیه هیأت دولت اعلام کردند که قرار است بازار غیر متشکل ارزی با تمهیداتی جمع‌آوری شود این در حالیست که هنوز اطلاعات دقیق و موثقی از جزئیات پیشنهاد «بازار متشکل ارز» در رسانه‌ها مطرح نشده است اما گونه شناسی بازارها به ما می‌گوید ما عملاً با دو نوع بازار مواجه هستیم. بازارهایی که از تمرکز، رسمیت، تشکل پذیری و سازمان‌یافتگی بیشتری برخوردار هستند که ما آنها را بازارهای بورسی می‌نامیم و بازارهایی که این مؤلفه‌ها کمتر در آنها موجود است که عنوان فرابورس بر آنها اطلاق می‌شود. این پدیده در جهان شایع است که بخش عمده بازار جهانی ارز، فرابورسی است. در واقع بازار ارز نمی‌تواند از جنس بورس اوراق بهاردار باشد که تمام سفارش‌ها به صورت متمرکز و با تعیین قیمت در آن روی دهد.

اما در بازارهای غیر رسمی و فرابورسی می‌بینید که این دیسیپلین، تمرکز و قیمت واحد وجود ندارد و شاید در صرافی‌ها قیمت‌ها نزدیک به هم باشد اما آن تمرکز قیمتی بورس را ندارد. در بورس تمام معاملات یک جا و از طریق کانال‌های کارگزاری انجام می‌شود، بورس ضوابط و مقررات خود را بر سرمایه‌گذاران اعمال و به شرکت‌ها امر و نهی می‌کند در حالی که بازار فرابورس یک بازار غیر متشکل، چندتکه و چند پاره است و امکان نظارت پذیری کمتری دارد. تصور نکنیم بازار جهانی ارز یک بازار سازمان یافته و متشکل است که همه معاملات ارز در آنجا صورت می‌گیرد. اگر آمارها را هم نگاه کنیم می‌بینیم کمتر از 5 درصد معاملات جهانی ارز در بورس صورت می‌گیرد که آن هم به صورت ارز آتی است. بنابراین بپذیریم که خصلت و ویژگی فرابورس و بازار غیر رسمی، هزار تکه بودن آن است که بازیگران بسیار زیادی می‌تواند داشته باشد. در حقیقت این نامتمرکز بودن و عدم سازمان یافتگی به ذات و ماهیت این بازار در همه نقاط دنیا برمی گردد. از طرفی متوجه باشیم یکی از ویژگی‌های بازار رسمی - بورس- این است که اتاق پایاپای دارد و تمام معاملات در این اتاق تسویه می‌شود اما چطور می‌شود در بازار فرابورس، اتاق پایاپای تشکیل داد وقتی دو نفر بخواهند با همدیگر ارز معامله کنند چطور می‌شود جلوی آنها را گرفت یا معامله آنها را تعقیب کرد؟ در حقیقت معاملات بازارهای غیر رسمی به سهولت در حوزه استحفاظی و نظارتی قرار نمی‌گیرد. در حالی که وقتی خریدار در بازار بورس وارد می‌شود معاملات سهام او کاملاً قابل رصد و پیگیری است.

ریشه این پیشنهادها را در نوعی بدبینی نسبت به کارکرد بازیگران ارز، صراف‌ها و... می‌دانم. بنابراین متشکل کردن بازاری که ماهیت آن غیررسمی است عملاً به جایی نخواهد رسید. سؤال من این است که ما با ایجاد تمرکز در بازار رسمی که بسیار هم پرچالش خواهد بود می‌خواهیم کدام کارکرد را به این بازار اضافه کنیم که پیشتر نداشته است؟ آیا می‌خواهیم یک بورس دیگر ایجاد کنیم؟‌ طبیعتاً ایجاد یک بورس دیگر منتفی است. پرسش این است که پس چرا می‌خواهیم به بازاری که ماهیتاً غیررسمی است رسمیت بخشیم؟‌

حتی اگر هدف بانک مرکزی از ارائه و اجرای این سیاست جدید، مهار و کاهش قیمت ارز باشد به نظر نمی‌رسد کامیابی چندانی در انتظار طراحان این بازار متشکل ارز باشد.
​​​​​​​
البته باید به انتظار نشست و در جریان جزئیات این طرح قرار گرفت. چون هنوز ابعاد و جوانب این طرح چندان روشن نیست و بانک مرکزی هم اعلام نکرده جایگاه فعالان این حوزه در بازار متشکل ارز چه خواهد بود یا قرار است متقاضیان ارز در این سامانه از کدام منبع ارز مورد نیاز خود را تحویل بگیرند؟ از سویی اگر بپذیریم صرافی‌ها در نظام اقتصادی برای مبادلات ارزی پیش‌بینی شده‌اند پس طراحی یک سامانه موازی چه وجهی می‌تواند داشته باشد. همچنان که اشاره شد در دنیا بازار متشکلی برای ارز وجود ندارد و خریداران چه به صورت آنلاین، چه حضوری یا تلفنی ارز مورد نیاز خود را از صرافی‌های زیر نظر بانک مرکزی تهیه می‌کنند اما این که ما بخواهیم این بازار را به حالت یک سامانه تبدیل کنیم دست کم در دنیا تجربه‌ای بی‌سابقه خواهد بود. از سوی دیگر اگر این کار با هدف ایجاد شفافیت در بازار، رصد و ردیابی فعالان صورت می‌گیرد باید گفت ما نشانی چندان درستی نمی‌دهیم به خاطر این که چالش را در نقطه دیگر باید جست‌و‌جو کرد. در حقیقت ما به جای این که قوانین مالیاتی و پولشویی کشور را اصلاح کنیم تا امکان پولشویی و فرار مالیاتی گسترده مرتفع شود و شفافیت بیشتری در اقتصاد کشور به وجود آید به جای اصلاحات ساختاری و رفع فضاهای انحصاری می‌خواهیم یک بازار غیررسمی و غیر متشکل را که غیر رسمی و غیر متشکل بودن در ذات و ماهیت آن مندرج است به یک بازار متشکل تبدیل کنیم. در صورتی که این کار نمی‌تواند بخشی از اصلاحات زیربنایی، ریشه‌ای و جدی باشد.