پس از پیروزی انقلاب و در حالی که تنها دو شبکه تلویزیونی برای پخش برنامه وجود داشت، گروهی به نام گروه سرگرمی و مسابقات در این شبکه‌ها راه‌اندازی شد که وظیفه آن تولید برنامه‌های سرگرم‌کننده بخصوص برای گروه کودک و نوجوان بود.
پس از پیروزی انقلاب و در حالی که تنها دو شبکه تلویزیونی برای پخش برنامه وجود داشت، گروهی به نام گروه سرگرمی و مسابقات در این شبکه‌ها راه‌اندازی شد که وظیفه آن تولید برنامه‌های سرگرم‌کننده بخصوص برای گروه کودک و نوجوان بود.در کنار برنامه‌های این گروه سنی باید به مسابقاتی اشاره کرد که برای طیف سنی بزرگسال تدارک دیده شده و بر پایه معلومات عمومی شرکت‌کنندگان خود می‌چرخید. این قبیل مسابقات از چند بخش مشترک بهره می‌گرفتند که از جمله آنها می‌توان به دکورهای شبیه به هم و مجریانی با بیانی مناسب نام برد. سوالات این مسابقات هم که اطلاعات عمومی شرکت‌کنندگان را محک می‌زد، دیگر وجه اشتراک مسابقات یادشده بود که حوزه‌های مختلف، از ورزش و سینما تا سیاست و تاریخ و جغرافیا را دربرمی‌گرفت. به مرور هم مخاطبان نسبت به این گروه از برنامه‌های تلویزیونی توجه نشان داده و در کنار پر کردن اوقات فراغت، به تقویت اطلاعات عمومی خود نیز پرداختند. حال نگاهی به مسابقات مختلف تلویزیونی در چهار دهه پس از انقلاب می‌اندازیم.
دهه 60 : رونق مسابقات تلویزیونی
از شاخص‌ترین مسابقات این دهه می‌توان به «نام‌ها و نشانه‌ها» اشاره کرد که در آن از الگوی کلاسیک مسابقات اینچنینی تبعیت شده و شرکت‌کنندگان در طیف‌های سنی مختلف به رقابت با یکدیگر می‌پرداختند. در این مسابقه که در اوایل دهه 60 روی آنتن شبکه یک سیما رفت، سوالات در حوزه‌های گوناگون طرح شده و شرکت‌کنندگان به آن پاسخ می‌دادند و در نهایت هم بهترین شرکت‌کننده به مقام اول می‌رسید.
مهم‌ترین نقطه قوت نام‌ها و نشانه‌ها، حضور رضا معینی در قالب مجری است که صدای گرم و بیانی پخته داشته و به دل مخاطبان خود می‌نشست. او در عین حال تسلط نسبتا خوبی به معلومات عمومی داشت و ضرباهنگ در اجرا را هم خوب می‌شناخت. دیگر مسابقه مهم و شاخص دو شبکه تلویزیونی آن سال‌ها که بسیار هم مورد توجه قرار گرفت، یک مسابقه سی سوال بود که بخش مهمی از جذابیت آن هم به مجری‌اش(حسین باغی) بازمی‌گشت. چرا که در سال‌های دهه 50 و اوایل دهه 60 ، وی آگهی‌های تبلیغاتی بسیاری از فیلم‌های سینمایی ایرانی و خارجی را می‌گفت و به همین سبب هم صدایش برای مخاطبان آن سال‌های تلویزیون بسیار آشنا به نظر می‌رسید. در این مسابقه هم تعدادی شرکت‌کننده در استودیو حاضر شده و به سوالات در زمینه‌های مختلف پاسخ می‌دادند. با این تفاوت که باغی صرفا در حکم مجری برنامه قرار می‌گرفت و با استفاده از زمان‌سنج معروف برنامه مدت زمان مجاز برای پاسخ شرکت‌کنندگان را کنترل می‌کرد و کارشناسان حاضر در استودیو به طرح سوال می‌پرداختند. در دیگر برنامه‌های تلویزیونی آن دهه بخصوص در حوزه برنامه‌های کودک و نوجوان نیز می‌توان ردپای مسابقات را مشاهده کرد که یکی از مهم‌ترین و پربیننده‌ترین‌شان جنگ تلویزیونی «هوشیار و بیدار» بود. برنامه‌ای جذاب و دیدنی با حضور علیرضا خمسه و زنده‌یاد محسن یوسف‌بیک که در آیتم‌های نمایشی آن بازی می‌کردند. لابه‌لای آن هم مسابقات کوچک و سرگرم‌کننده‌ای هم برای حضار در استودیو تدارک دیده شده بود که یکی از آنها رد کردن یک وسیله فلزی دسته‌دار از لابه‌لای سیم‌های مفتول پیچیده شده در هم بود که تمرکز شرکت کنندگان را به چالش کشید.
دهه 70 و تنوع در مسابقات
در این دهه با اضافه شدن چند شبکه به شبکه‌های یک و دو، تعداد برنامه‌های سرگرم‌کننده تلویزیون افزایش چشمگیری پیدا کرد و در این بین گروه مسابقات و سرگرمی نیز فعال‌تر از قبل شد. بازار تولید مسابقات نیز همچنان گرم بود و حضور چشمگیری روی آنتن داشت. از شاخص‌ترین آنها که همچنان در گوشه‌ای از ذهن علاقه‌مندان برنامه‌های تلویزیونی دهه 70 جای دارد، «مسابقه هفته» با اجرای درخشان مرحوم منوچهر نوذری است. او که سابقه سال‌ها کار در دوبله، کارگردانی و بازی در نمایش‌های رادیویی را داشت، انتخاب فوق‌العاده‌ای برای یک مسابقه تلویزیونی متکی بر معلومات عمومی شرکت‌کنندگان بود. چرا که طی سال‌های دهه 60، تولیدکنندگان مسابقات هر آنچه را که در چنته داشتند رو کرده و وارد دوره‌ای از تکرار شده بودند. به همین خاطر هم مسابقاتی از این دست به مرور با ریزش مخاطب مواجه شده بود. اما مسابقه هفته به چند دلیل از آسیب ذکر شده مصون ماند: نخست اجرای گرم و شیرین نوذری که علاوه بر تسلط بر فنون اجرا از یک شیرینی ذاتی برخوردار بود. دیگر این‌که دکور چشم‌نوازتر آن که به لحاظ بصری جذابیت‌های بیشتری برای مخاطبان داشت و دست کارگردان تلویزیونی را برای تنوع بخشیدن به تصاویر و ضرباهنگ بخشیدن به آن بازتر می‌گذاشت. در عین حال شوخی‌های بانمک نوذری هم به مدد این مسابقه آمده و آن را از حالت خشک و یکنواخت خارج می‌ساخت. یکی دیگر از بخش‌های بسیار جذاب مسابقه هفته به پخش تکه‌ای از یک فیلم کلاسیک تاریخ سینما برای شرکت‌کنندگان اختصاص داشت که برای دوستداران سینما در دهه 70 بسیار جذاب بود. تکیه‌کلام مشهور نوذری (اونی که تو فیلم بود رو بگو)، مربوط به همین بخش است که بعدها در جنگ تلویزیونی نوروز 73 مورد استفاده مهران مدیری قرار گرفت. اما مسابقه هفته هم پس از یک دوره موفق به مرور در سراشیبی قرار گرفت و سرانجام تا جایی پیش رفت که تولید آن متوقف شد. از نکات جالب و خاطره‌انگیز مسابقه هفته، حضورعادل فردوسی‌پور است که در یکی از دوره‌های مسابقه هفته به‌عنوان شرکت‌کننده در برابر نوذری قرار گرفت و در جواب سوال نوذری نام کامل فوتبالیست اعجوبه برزیلی(پله) را به شکل کامل ادا کرد. شبکه سه سیما هم که برای جذب مخاطبان جوان رقابت جانانه را برای شبکه‌های یک و دو آغاز کرده بود، در میانه دهه 70 مسابقه‌ای جذاب و تماشایی تحت عنوان «راز سیب» را روی آنتن برد که مورد توجه طیفی از مخاطبان خود قرار گرفت. مسابقه‌ای برگرفته از مسابقات هیجان‌انگیز شبکه‌های تلویزیونی جهانی که اجرای آن را دو بازیگر سینما و تلویزیون(فرهاد جم و مهسا مهجور) به‌عهده داشتند. در هر بخش از راز سیب یک معما مطرح شده و شرکت‌کنندگان باید با تکیه بر هوش و مهارت‌های فردی و گروهی آن را حل می‌کردند و وارد مرحله بعد می‌شدند. طراحی صحنه راز سیب یکی دیگر از نقاط قوت آن است که برای مخاطبان جذابیت‌های زیادی داشته و آنها را به دنبال کردن آن ترغیب می‌کرد. فرهاد جم نیز نقش مهمی در هر چه بیشتر دیده شدن راز سیب داشت و هیجان بخشیدن به آن را بخوبی انجام داده. پس از افتتاح شبکه تهران، مسابقه‌ای با عنوان «مسابقه بزرگ» روی آنتن رفت که به دلایل مختلف موفق به جذب مخاطبانی میلیونی شد. از جمله آنها می‌توان به بخش‌های متنوع آن اشاره کرد که شرکت‌کنندگان را به چالش توامان جسم و هوش می‌کشاند. از طرف دیگر جایزه نقدی مسابقه بزرگ هم نقش مهمی در جذب مخاطبان داشت و در هیجان بخشیدن به مرحله‌های پایانی آن نقشی کلیدی داشت. قرار گرفتن دو مجری با خصوصیات متفاوت هم یکی دیگر از ایده‌های خوب تهیه‌کنندگان این مسابقه بود که بعدها به یک سنت در مسابقات تلویزیونی و حتی برخی دیگر از برنامه‌های مجری‌محور تلویزیون درآمد. در این دهه، برنامه‌های کودک و نوجوان هم از مسابقه بی‌نصیب نماندند و شکل‌های مختلفی از آن قابل مشاهده بود. مسابقه محله یکی از شاخص‌ترین آنهاست که سال‌ها بخشی از برنامه کودک صبحگاهی جمعه‌ها را به خود اختصاص داده بود. مسابقه محله سروشکل ساده‌ای داشت که در هر قسمت از آن مسعود روشن پژوه به‌عنوان مجری به محله‌های مختلف شهر می‌رفت و مسابقه ساده خود را با حضور کودکان اجرا می‌کرد. سادگی و صمیمیت را می‌توان برگ برنده این برنامه در روبه‌رو شدن با مخاطبان به حساب آورد که روشن‌پژوه را در اجرای طولانی‌مدت این مسابقه یاری کرده است. یکی دیگر از دوبلورهای مشهور و شناخته‌شده‌ای که پایش به مسابقات تلویزیونی کشیده شده، زنده‌یاد حسین عرفانی است که در نیمه دوم دهه 70 در کنار همسرش (شهلا ناظریان) به اجرای «مسابقه تلاش» پرداخت. مسابقه‌ای در سطح متوسط که مهم‌ترین نقطه قوتش اجرای گرم و صمیمی عرفانی و همسرش بود.
دهه 80 : از مردان آهنین تا ستاره‌ها
مسابقات ورزشی حضور کم‌رنگی در مسابقات تلویزیونی داشت و «مردان آهنین» شاخص‌ترین آن به حساب می‌آمد که در دهه 80 یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های شبکه سه سیما لقب گرفت. در این برنامه تعدادی از ورزشکاران حوزه بدنسازی و پاورلیفتینگ ایران که برخی از آنها هم مدالهای جهانی و آسیایی دارند، به رقابت با یکدیگر در مراحل مختلف می‌پرداختند و در آخر برندگان هر گروه در دوره بعد حضور پیدا می‌کردند تا در آخر یک نفر به مقام قهرمانی برسد. در طراحی بخش‌های مختلف مسابقه مردان آهنین، از بخش‌های مسابقات جهانی بهره گرفته شد و به همین خاطر هم کیفیت قابل توجهی داشتند. مردان آهنین از جهت دیگر هم برای مخاطبانش جذاب بود و آن هم این‌که بیش از
90 درصد مخاطبان برنامه، خود قدرت جسمی لازم برای پشت سر گذاشتن مراحل مختلف برنامه را نداشتند و به همین خاطر هم این بخش‌ها برایشان جذابیت داشت و می‌توانستند خود را به جای یکی از شرکت‌کنندگان تصور کنند. مردان آهنین با تکیه بر مخاطبان پروپاقرص خود توانست آنتن نوروزی شبکه سه سیما را چند سال پیاپی در اختیار داشته باشد تا این‌که سرانجام به پایان راه رسید.
ایرج نوذری، فرزند زنده یاد منوچهر نوذری که به عنوان بازیگر و دوبلور چهره‌ای آشنا برای مخاطبان بود، در اوایل دهه 80 مسابقه‌ای با همان سروشکل مسابقات قدیمی و کلاسیک تلویزیون با عنوان «ستاره‌ها» را روانه آنتن کرد که با موفقیت نسبی مواجه شد. مسابقه‌ای که حامی مالی آن یکی از کارخانه‌های تولید فرش ماشینی بود و به همین خاطر هم دست تهیه‌کننده برنامه برای پرداخت جوایز چشمگیر بازتر بود. نوذری در اجرای ستاره‌ها تلاش زیادی برای نزدیک شدن به سبک اجرای پدر به خرج داد و تلاش کرد تا شوخی‌های کم‌رنگی در اجرای خویش بگنجاند که البته به گرد پای اجرای نوذری بزرگ نرسید. همچنین در این ایام مسابقه‌های دیگری هم به شکل تلفنی در شبکه‌های مختلف با جایزه‌های بعضا چشمگیر برگزار می‌شدند که گاه در نوع خود بسیار موفق بودند. یکی از آنها را هومن حاجی‌عبدالهی و دیگری را بهمن هاشمی اجرا می‌کرد که در زمان پخش خود بسیار موفق بودند و مخاطبان زیادی داشتند.
مسابقه در دل برنامه‌های موفق تلویزیونی
از جمله برنامه‌های موفق در این باب که بخشی از آن اختصاص به مسابقه‌ای پیامکی دارد، می‌توان به «نود» با اجرای عادل فردوسی‌پور و «هفت» با اجرای فریدون جیرانی، محمود گبرلو و بهروز افخمی در سه دوره مختلف زمانی اشاره کرد. نود روی مسابقه پیامکی خود مانور زیادی داده و بینندگان زیادی را به یک رقابت دعوت می‌کند که در اغلب موارد شکل رنگی به خود گرفته و به یک رقابت نفسگیر میان هواداران دو تیم مطرح پایتخت تبدیل می‌شود. رامبد جوان هم در برنامه «خندوانه» مسابقه جذابی را با عنوان خنداننده شو تدارک دیده و مخاطبانش را به شرکت در مسابقه‌ای پیامکی برای تعیین بهترین نفر هر بخش از مسابقه فرامی‌خواند.
دهه 90 و رونق دوباره مسابقه‌سازی
در این دهه برخلاف دهه 80 بار دیگر شاهد رشد تولید مسابقات تلویزیونی هستیم با این تفاوت که تنوع خوبی هم در آنها به چشم می‌خورد. «هوش برتر» تولیدشده در شبکه نسیم یکی از آنهاست که به لحاظ ظاهر و فرم شباهت زیادی به مسابقات معلومات عمومی‌محور دهه 60 دارد. کیفیت سوالات طرح شده یکی از مهم‌ترین آنهاست که به هیچ‌وجه آسان نبود و هوش و معلومات فرد شرکت‌کننده را به چالشی سخت می‌کشید. در سری نخست، امیرحسین مدرس مجری هوش برتر با اجرایی راحت و گرم بود. در سری دوم هم افشین زی‌نوری که به واسطه سال‌ها حضورش در عرصه دوبله بیان پخته و صدایی شنیدنی دارد، اجرا را به‌عهده گرفته و بخوبی از عهده انجام آن برآمده است.
شبکه نسیم در ادامه تولید مسابقات تلویزیونی، سراغ خانواده‌های ایرانی رفته و مسابقه‌ای جذاب تحت عنوان خانه ما را روانه آنتن کرده است. مسابقه‌ای که در هر قسمت آن چهار خانواده حضور دارند و باید طی مدتی معین مخارج زندگی خود را با یک میزان پول مشخص مدیریت کنند. در آخر هم خانواده‌ای که با خرج کمتر توانسته برنامه را به آخر برساند، جایزه چشمگیری دریافت می‌کند. نکته جالب این مسابقه هم این است که صرفا خرج کمتر ملاک قضاوت نهایی نبوده و هر خانواده باید در هر بخش از این مسابقه درست عمل کرده و امتیاز به دست بیاورد. گرمی و صمیمیت حاکم بر برنامه بعلاوه صدای شوخ و شنگ پیمان طالبی که روی تصاویر قرار‌گرفته، برگ برنده‌های خانه ما در مواجهه با مخاطبانی است که این روزها در شبکه‌های مختلف تلویزیونی با برنامه‌های متنوعی روبه‌رو هستند.
شبکه افق نیز در راستای تولید مسابقات تلویزیونی سراغ تولید مسابقه «فرمانده» رفته که نمونه مشابه دیگری در شبکه‌های دیگر تلویزیون ایران نداشته است. یک مسابقه چند مرحله‌ای که شمایل نظامی داشته و باید دو گروه شرکت‌کننده تحت نظر فرمانده و دستیارش به رقابت با یکدیگر بپردازند تا در نهایت یکی از آنها به مرحله بعد صعود کند. ضرباهنگ تند مسابقه همراه با پیچیدگی‌های هر بخش، بر جذابیت‌های فرمانده اضافه کرده و مخاطبان جوان‌تر را پای گیرنده‌ها نشانده است. شبکه تهران نیز سال گذشته مسابقه «پنج ستاره» را با اجرای اشکان خطیبی روی آنتن برد که با استقبال نسبی مخاطبان مواجه شد. فرم کلی برنامه شباهت زیادی به فرم کلاسیک مسابقات تلویزیونی داشت که البته جایزه چشمگیری هم آن را همراهی می‌کرد. در سال جدید، حمید گودرزی اجرای پنج ستاره را به عهده گرفته و تلاش کرده تا صمیمیت و گرمی بیشتری به این مسابقه تزریق کند. همزمان با این مسابقه، شبکه سه سیما مسابقه «برنده باش» را با اجرای محمدرضا گلزار به عنوان برگ برنده‌اش روی آنتن برد. طراحان این مسابقه هم با قرار دادن چند گزینه در اختیار شرکت‌کننده همچون کمک گرفتن از همراه در استودیو و بیرون آن به شکل تلفنی به او در این مسیر کمک می‌کنند. اجرای یک مسابقه تلویزیونی توسط محمدرضا گلزار که هیچ‌گاه در تلویزیون حضور پیدا نکرده، مهم‌ترین علامت سوال مخاطبان بود که پس از چند قسمت به آن پاسخ داده شد. گلزار در اجرای برنده باش مسلط عمل کرده و فرهنگ آن را حفظ نموده و در عین حال از شوخی‌هایی ظریف در کارش بهره گرفته است. به همین خاطر هم گلزار به مرور مورد توجه مخاطب برنده باش قرار گرفته و او را در مقام یک مجری پذیرفته است.
تلویزیون و چند مسابقه جذاب دیگر
شبکه نسیم در ادامه تولیدات خود در زمینه مسابقه، «ضد گلوله» و «خانواده با حال» را روی آنتن برده که هر یک از آنها در رده‌ای خاص از مسابقات قرار می‌گیرند. اولی ساختار جوان‌پسندتری داشته و مراحل گوناگون آن نیاز به مهارت‌های جسمی و فکری دارد. در عین حال فرد شرکت‌کننده باید معتقد به کار گروهی بوده و در این زمینه بی‌تجربه نباشد. همه اینها در کنار هم سبب جذابیت ضد گلوله شده که مخاطبان خود را به فضای یک عملیات جنگی برده و در لذت بازیکنان آن شریکشان می‌سازد. اما خانواده باحال شباهت‌های زیادی به بسیاری از مسابقات تلویزیونی داشته که در آن شرکت‌کنندگان در بخش‌های مختلف به رقابت با یکدیگر پرداخته و جنبه سرگرم‌کنندگی آن بر سایر وجوهش می‌چربد. تفاوت دیگر مسابقه فوق با نمونه‌های مشابه، حضور زوج‌ها در مسابقه است که فضای خاص‌تری را بر آن حاکم کرده است. برنامه‌های آشپزی در سال‌های اخیر رشد چشمگیری در تلویزیون داشته و پای ثابت اغلب شبکه‌ها بوده است. در این بین مسابقاتی هم با محوریت آن تدارک دیده شده که دستپخت‌های خودمانی یکی از شاخص‌ترین آنها به حساب می‌آید. در هر قسمت از این برنامه دو چهره شناخته‌شده از حوزه‌های ورزش و سینما و تلویزیون در کنار هم قرار گرفته و به مسابقه آشپزی می‌پردازند که در آخر یکی از آنها به‌عنوان برنده شناخته می‌شود. دستپخت‌های خودمانی فضای شاد و مفرحی داشته و بخوبی علاقه‌مندان برنامه‌های اینچنینی را جذب خود می‌کند. نکته دیگر این‌که مجریان این مسابقه هم از میان چهره‌های شناخته شده حوزه‌های ذکرشده انتخاب شده‌اند که این امر نیز در هر چه بهتر دیده شدن دستپخت‌های خودمانی نقش مهمی داشته است. از جمله این چهره‌ها می‌توان به روشنک عجمیان، کامبیز دیرباز و نسرین مقانلو اشاره کرد.
در حوزه دوبله هم به مسابقه‌ای به نام «جادوی صدا» برمی‌خوریم که علاقه‌مندان پروپاقرصی داشته است. مسابقه‌ای که در آن شرکت‌کنندگان در گروه‌های مختلف به رقابت با یکدیگر پرداخته و کارشان مورد داوری گروهی از بهترین‌های دوبله ایران قرار می‌گرفت. بخش مهمی از این برنامه به شکل عملی بود و شرکت‌کنندگان باید تکه‌ای از یک فیلم را به شکل زنده دوبله می‌کردند. این بخش از آن جهت جذاب بود که مخاطب هم می‌توانست نظر داوران را با نظر خود تطبیق داده و عیار کار شرکت‌کنندگان را بسنجد.
شنیدن صداهای جادویی پیشکسوتانی همچون منوچهر والی‌زاده، مریم شیرزاد، مینو غزنوی و... که مخاطبان خاطره‌های فراوانی از صداهایشان دارند نیز جذابیت‌های خاص خود را داشته و یکی از برگ برنده‌های جادوی صدا به حساب می‌آمد. شبکه چهار سیما هم سال گذشته برای مخاطبان خود مسابقه «چهار، دو، سه، یک» را تدارک دید و روانه آنتن کرد که محوریت آن را حوزه جذاب سینما
تشکیل می‌داد.
در این مسابقه 42 قسمتی، شرکت‌کنندگان در رشته‌های بازیگری، خلاقیت نمایشی، کارگردانی، تحلیل فیلم، پانتومیم، نمایشنامه‌خوانی و تدوین با یکدیگر مسابقه داده که یک هیات داوری سه نفره شامل کارگردان، بازیگر و منتقد به ارزیابی کار آنها می‌پرداخت. مسعود آب‌پرور، ابوالفضل جلیلی، عزیزا... حاجی مشهدی، شهرام خرازی‌ها، حمید دهقان‌پور، مهرداد رایانی‌مخصوص، صدرالدین شجره، میکائیل شهرستانی، جابر قاسمعلی، محمدهادی کریمی، پرستو گلستانی و سهیلا نجم داوران این مسابقه بودند که به شکلی جدی به سینما می‌پرداخت. جواد مولانیا هم انتخاب مناسبی برای اجرای این مسابقه بود که در عین تسلط در اجرا، اطلاعات خوبی هم در حوزه هنر هفتم داشت. نکته جالب دیگر هم به نام این برنامه بازمی‌گردد که سه، دو، یک آن به دستور فیلمبرداری یک پلان برمی‌گردد و چهار ابتدای آن هم نام خود شبکه محسوب می‌شود./جام جم
دهه 60 : رونق مسابقات تلویزیونی
از شاخص‌ترین مسابقات این دهه می‌توان به «نام‌ها و نشانه‌ها» اشاره کرد که در آن از الگوی کلاسیک مسابقات اینچنینی تبعیت شده و شرکت‌کنندگان در طیف‌های سنی مختلف به رقابت با یکدیگر می‌پرداختند. در این مسابقه که در اوایل دهه 60 روی آنتن شبکه یک سیما رفت، سوالات در حوزه‌های گوناگون طرح شده و شرکت‌کنندگان به آن پاسخ می‌دادند و در نهایت هم بهترین شرکت‌کننده به مقام اول می‌رسید.
مهم‌ترین نقطه قوت نام‌ها و نشانه‌ها، حضور رضا معینی در قالب مجری است که صدای گرم و بیانی پخته داشته و به دل مخاطبان خود می‌نشست. او در عین حال تسلط نسبتا خوبی به معلومات عمومی داشت و ضرباهنگ در اجرا را هم خوب می‌شناخت. دیگر مسابقه مهم و شاخص دو شبکه تلویزیونی آن سال‌ها که بسیار هم مورد توجه قرار گرفت، یک مسابقه سی سوال بود که بخش مهمی از جذابیت آن هم به مجری‌اش(حسین باغی) بازمی‌گشت. چرا که در سال‌های دهه 50 و اوایل دهه 60 ، وی آگهی‌های تبلیغاتی بسیاری از فیلم‌های سینمایی ایرانی و خارجی را می‌گفت و به همین سبب هم صدایش برای مخاطبان آن سال‌های تلویزیون بسیار آشنا به نظر می‌رسید. در این مسابقه هم تعدادی شرکت‌کننده در استودیو حاضر شده و به سوالات در زمینه‌های مختلف پاسخ می‌دادند. با این تفاوت که باغی صرفا در حکم مجری برنامه قرار می‌گرفت و با استفاده از زمان‌سنج معروف برنامه مدت زمان مجاز برای پاسخ شرکت‌کنندگان را کنترل می‌کرد و کارشناسان حاضر در استودیو به طرح سوال می‌پرداختند. در دیگر برنامه‌های تلویزیونی آن دهه بخصوص در حوزه برنامه‌های کودک و نوجوان نیز می‌توان ردپای مسابقات را مشاهده کرد که یکی از مهم‌ترین و پربیننده‌ترین‌شان جنگ تلویزیونی «هوشیار و بیدار» بود. برنامه‌ای جذاب و دیدنی با حضور علیرضا خمسه و زنده‌یاد محسن یوسف‌بیک که در آیتم‌های نمایشی آن بازی می‌کردند. لابه‌لای آن هم مسابقات کوچک و سرگرم‌کننده‌ای هم برای حضار در استودیو تدارک دیده شده بود که یکی از آنها رد کردن یک وسیله فلزی دسته‌دار از لابه‌لای سیم‌های مفتول پیچیده شده در هم بود که تمرکز شرکت کنندگان را به چالش کشید.
دهه 70 و تنوع در مسابقات
در این دهه با اضافه شدن چند شبکه به شبکه‌های یک و دو، تعداد برنامه‌های سرگرم‌کننده تلویزیون افزایش چشمگیری پیدا کرد و در این بین گروه مسابقات و سرگرمی نیز فعال‌تر از قبل شد. بازار تولید مسابقات نیز همچنان گرم بود و حضور چشمگیری روی آنتن داشت. از شاخص‌ترین آنها که همچنان در گوشه‌ای از ذهن علاقه‌مندان برنامه‌های تلویزیونی دهه 70 جای دارد، «مسابقه هفته» با اجرای درخشان مرحوم منوچهر نوذری است. او که سابقه سال‌ها کار در دوبله، کارگردانی و بازی در نمایش‌های رادیویی را داشت، انتخاب فوق‌العاده‌ای برای یک مسابقه تلویزیونی متکی بر معلومات عمومی شرکت‌کنندگان بود. چرا که طی سال‌های دهه 60، تولیدکنندگان مسابقات هر آنچه را که در چنته داشتند رو کرده و وارد دوره‌ای از تکرار شده بودند. به همین خاطر هم مسابقاتی از این دست به مرور با ریزش مخاطب مواجه شده بود. اما مسابقه هفته به چند دلیل از آسیب ذکر شده مصون ماند: نخست اجرای گرم و شیرین نوذری که علاوه بر تسلط بر فنون اجرا از یک شیرینی ذاتی برخوردار بود. دیگر این‌که دکور چشم‌نوازتر آن که به لحاظ بصری جذابیت‌های بیشتری برای مخاطبان داشت و دست کارگردان تلویزیونی را برای تنوع بخشیدن به تصاویر و ضرباهنگ بخشیدن به آن بازتر می‌گذاشت. در عین حال شوخی‌های بانمک نوذری هم به مدد این مسابقه آمده و آن را از حالت خشک و یکنواخت خارج می‌ساخت. یکی دیگر از بخش‌های بسیار جذاب مسابقه هفته به پخش تکه‌ای از یک فیلم کلاسیک تاریخ سینما برای شرکت‌کنندگان اختصاص داشت که برای دوستداران سینما در دهه 70 بسیار جذاب بود. تکیه‌کلام مشهور نوذری (اونی که تو فیلم بود رو بگو)، مربوط به همین بخش است که بعدها در جنگ تلویزیونی نوروز 73 مورد استفاده مهران مدیری قرار گرفت. اما مسابقه هفته هم پس از یک دوره موفق به مرور در سراشیبی قرار گرفت و سرانجام تا جایی پیش رفت که تولید آن متوقف شد. از نکات جالب و خاطره‌انگیز مسابقه هفته، حضورعادل فردوسی‌پور است که در یکی از دوره‌های مسابقه هفته به‌عنوان شرکت‌کننده در برابر نوذری قرار گرفت و در جواب سوال نوذری نام کامل فوتبالیست اعجوبه برزیلی(پله) را به شکل کامل ادا کرد. شبکه سه سیما هم که برای جذب مخاطبان جوان رقابت جانانه را برای شبکه‌های یک و دو آغاز کرده بود، در میانه دهه 70 مسابقه‌ای جذاب و تماشایی تحت عنوان «راز سیب» را روی آنتن برد که مورد توجه طیفی از مخاطبان خود قرار گرفت. مسابقه‌ای برگرفته از مسابقات هیجان‌انگیز شبکه‌های تلویزیونی جهانی که اجرای آن را دو بازیگر سینما و تلویزیون(فرهاد جم و مهسا مهجور) به‌عهده داشتند. در هر بخش از راز سیب یک معما مطرح شده و شرکت‌کنندگان باید با تکیه بر هوش و مهارت‌های فردی و گروهی آن را حل می‌کردند و وارد مرحله بعد می‌شدند. طراحی صحنه راز سیب یکی دیگر از نقاط قوت آن است که برای مخاطبان جذابیت‌های زیادی داشته و آنها را به دنبال کردن آن ترغیب می‌کرد. فرهاد جم نیز نقش مهمی در هر چه بیشتر دیده شدن راز سیب داشت و هیجان بخشیدن به آن را بخوبی انجام داده. پس از افتتاح شبکه تهران، مسابقه‌ای با عنوان «مسابقه بزرگ» روی آنتن رفت که به دلایل مختلف موفق به جذب مخاطبانی میلیونی شد. از جمله آنها می‌توان به بخش‌های متنوع آن اشاره کرد که شرکت‌کنندگان را به چالش توامان جسم و هوش می‌کشاند. از طرف دیگر جایزه نقدی مسابقه بزرگ هم نقش مهمی در جذب مخاطبان داشت و در هیجان بخشیدن به مرحله‌های پایانی آن نقشی کلیدی داشت. قرار گرفتن دو مجری با خصوصیات متفاوت هم یکی دیگر از ایده‌های خوب تهیه‌کنندگان این مسابقه بود که بعدها به یک سنت در مسابقات تلویزیونی و حتی برخی دیگر از برنامه‌های مجری‌محور تلویزیون درآمد. در این دهه، برنامه‌های کودک و نوجوان هم از مسابقه بی‌نصیب نماندند و شکل‌های مختلفی از آن قابل مشاهده بود. مسابقه محله یکی از شاخص‌ترین آنهاست که سال‌ها بخشی از برنامه کودک صبحگاهی جمعه‌ها را به خود اختصاص داده بود. مسابقه محله سروشکل ساده‌ای داشت که در هر قسمت از آن مسعود روشن پژوه به‌عنوان مجری به محله‌های مختلف شهر می‌رفت و مسابقه ساده خود را با حضور کودکان اجرا می‌کرد. سادگی و صمیمیت را می‌توان برگ برنده این برنامه در روبه‌رو شدن با مخاطبان به حساب آورد که روشن‌پژوه را در اجرای طولانی‌مدت این مسابقه یاری کرده است. یکی دیگر از دوبلورهای مشهور و شناخته‌شده‌ای که پایش به مسابقات تلویزیونی کشیده شده، زنده‌یاد حسین عرفانی است که در نیمه دوم دهه 70 در کنار همسرش (شهلا ناظریان) به اجرای «مسابقه تلاش» پرداخت. مسابقه‌ای در سطح متوسط که مهم‌ترین نقطه قوتش اجرای گرم و صمیمی عرفانی و همسرش بود.
دهه 80 : از مردان آهنین تا ستاره‌ها
مسابقات ورزشی حضور کم‌رنگی در مسابقات تلویزیونی داشت و «مردان آهنین» شاخص‌ترین آن به حساب می‌آمد که در دهه 80 یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های شبکه سه سیما لقب گرفت. در این برنامه تعدادی از ورزشکاران حوزه بدنسازی و پاورلیفتینگ ایران که برخی از آنها هم مدالهای جهانی و آسیایی دارند، به رقابت با یکدیگر در مراحل مختلف می‌پرداختند و در آخر برندگان هر گروه در دوره بعد حضور پیدا می‌کردند تا در آخر یک نفر به مقام قهرمانی برسد. در طراحی بخش‌های مختلف مسابقه مردان آهنین، از بخش‌های مسابقات جهانی بهره گرفته شد و به همین خاطر هم کیفیت قابل توجهی داشتند. مردان آهنین از جهت دیگر هم برای مخاطبانش جذاب بود و آن هم این‌که بیش از
90 درصد مخاطبان برنامه، خود قدرت جسمی لازم برای پشت سر گذاشتن مراحل مختلف برنامه را نداشتند و به همین خاطر هم این بخش‌ها برایشان جذابیت داشت و می‌توانستند خود را به جای یکی از شرکت‌کنندگان تصور کنند. مردان آهنین با تکیه بر مخاطبان پروپاقرص خود توانست آنتن نوروزی شبکه سه سیما را چند سال پیاپی در اختیار داشته باشد تا این‌که سرانجام به پایان راه رسید.
ایرج نوذری، فرزند زنده یاد منوچهر نوذری که به عنوان بازیگر و دوبلور چهره‌ای آشنا برای مخاطبان بود، در اوایل دهه 80 مسابقه‌ای با همان سروشکل مسابقات قدیمی و کلاسیک تلویزیون با عنوان «ستاره‌ها» را روانه آنتن کرد که با موفقیت نسبی مواجه شد. مسابقه‌ای که حامی مالی آن یکی از کارخانه‌های تولید فرش ماشینی بود و به همین خاطر هم دست تهیه‌کننده برنامه برای پرداخت جوایز چشمگیر بازتر بود. نوذری در اجرای ستاره‌ها تلاش زیادی برای نزدیک شدن به سبک اجرای پدر به خرج داد و تلاش کرد تا شوخی‌های کم‌رنگی در اجرای خویش بگنجاند که البته به گرد پای اجرای نوذری بزرگ نرسید. همچنین در این ایام مسابقه‌های دیگری هم به شکل تلفنی در شبکه‌های مختلف با جایزه‌های بعضا چشمگیر برگزار می‌شدند که گاه در نوع خود بسیار موفق بودند. یکی از آنها را هومن حاجی‌عبدالهی و دیگری را بهمن هاشمی اجرا می‌کرد که در زمان پخش خود بسیار موفق بودند و مخاطبان زیادی داشتند.
مسابقه در دل برنامه‌های موفق تلویزیونی
از جمله برنامه‌های موفق در این باب که بخشی از آن اختصاص به مسابقه‌ای پیامکی دارد، می‌توان به «نود» با اجرای عادل فردوسی‌پور و «هفت» با اجرای فریدون جیرانی، محمود گبرلو و بهروز افخمی در سه دوره مختلف زمانی اشاره کرد. نود روی مسابقه پیامکی خود مانور زیادی داده و بینندگان زیادی را به یک رقابت دعوت می‌کند که در اغلب موارد شکل رنگی به خود گرفته و به یک رقابت نفسگیر میان هواداران دو تیم مطرح پایتخت تبدیل می‌شود. رامبد جوان هم در برنامه «خندوانه» مسابقه جذابی را با عنوان خنداننده شو تدارک دیده و مخاطبانش را به شرکت در مسابقه‌ای پیامکی برای تعیین بهترین نفر هر بخش از مسابقه فرامی‌خواند.
دهه 90 و رونق دوباره مسابقه‌سازی
در این دهه برخلاف دهه 80 بار دیگر شاهد رشد تولید مسابقات تلویزیونی هستیم با این تفاوت که تنوع خوبی هم در آنها به چشم می‌خورد. «هوش برتر» تولیدشده در شبکه نسیم یکی از آنهاست که به لحاظ ظاهر و فرم شباهت زیادی به مسابقات معلومات عمومی‌محور دهه 60 دارد. کیفیت سوالات طرح شده یکی از مهم‌ترین آنهاست که به هیچ‌وجه آسان نبود و هوش و معلومات فرد شرکت‌کننده را به چالشی سخت می‌کشید. در سری نخست، امیرحسین مدرس مجری هوش برتر با اجرایی راحت و گرم بود. در سری دوم هم افشین زی‌نوری که به واسطه سال‌ها حضورش در عرصه دوبله بیان پخته و صدایی شنیدنی دارد، اجرا را به‌عهده گرفته و بخوبی از عهده انجام آن برآمده است.
شبکه نسیم در ادامه تولید مسابقات تلویزیونی، سراغ خانواده‌های ایرانی رفته و مسابقه‌ای جذاب تحت عنوان خانه ما را روانه آنتن کرده است. مسابقه‌ای که در هر قسمت آن چهار خانواده حضور دارند و باید طی مدتی معین مخارج زندگی خود را با یک میزان پول مشخص مدیریت کنند. در آخر هم خانواده‌ای که با خرج کمتر توانسته برنامه را به آخر برساند، جایزه چشمگیری دریافت می‌کند. نکته جالب این مسابقه هم این است که صرفا خرج کمتر ملاک قضاوت نهایی نبوده و هر خانواده باید در هر بخش از این مسابقه درست عمل کرده و امتیاز به دست بیاورد. گرمی و صمیمیت حاکم بر برنامه بعلاوه صدای شوخ و شنگ پیمان طالبی که روی تصاویر قرار‌گرفته، برگ برنده‌های خانه ما در مواجهه با مخاطبانی است که این روزها در شبکه‌های مختلف تلویزیونی با برنامه‌های متنوعی روبه‌رو هستند.
شبکه افق نیز در راستای تولید مسابقات تلویزیونی سراغ تولید مسابقه «فرمانده» رفته که نمونه مشابه دیگری در شبکه‌های دیگر تلویزیون ایران نداشته است. یک مسابقه چند مرحله‌ای که شمایل نظامی داشته و باید دو گروه شرکت‌کننده تحت نظر فرمانده و دستیارش به رقابت با یکدیگر بپردازند تا در نهایت یکی از آنها به مرحله بعد صعود کند. ضرباهنگ تند مسابقه همراه با پیچیدگی‌های هر بخش، بر جذابیت‌های فرمانده اضافه کرده و مخاطبان جوان‌تر را پای گیرنده‌ها نشانده است. شبکه تهران نیز سال گذشته مسابقه «پنج ستاره» را با اجرای اشکان خطیبی روی آنتن برد که با استقبال نسبی مخاطبان مواجه شد. فرم کلی برنامه شباهت زیادی به فرم کلاسیک مسابقات تلویزیونی داشت که البته جایزه چشمگیری هم آن را همراهی می‌کرد. در سال جدید، حمید گودرزی اجرای پنج ستاره را به عهده گرفته و تلاش کرده تا صمیمیت و گرمی بیشتری به این مسابقه تزریق کند. همزمان با این مسابقه، شبکه سه سیما مسابقه «برنده باش» را با اجرای محمدرضا گلزار به عنوان برگ برنده‌اش روی آنتن برد. طراحان این مسابقه هم با قرار دادن چند گزینه در اختیار شرکت‌کننده همچون کمک گرفتن از همراه در استودیو و بیرون آن به شکل تلفنی به او در این مسیر کمک می‌کنند. اجرای یک مسابقه تلویزیونی توسط محمدرضا گلزار که هیچ‌گاه در تلویزیون حضور پیدا نکرده، مهم‌ترین علامت سوال مخاطبان بود که پس از چند قسمت به آن پاسخ داده شد. گلزار در اجرای برنده باش مسلط عمل کرده و فرهنگ آن را حفظ نموده و در عین حال از شوخی‌هایی ظریف در کارش بهره گرفته است. به همین خاطر هم گلزار به مرور مورد توجه مخاطب برنده باش قرار گرفته و او را در مقام یک مجری پذیرفته است.
تلویزیون و چند مسابقه جذاب دیگر
شبکه نسیم در ادامه تولیدات خود در زمینه مسابقه، «ضد گلوله» و «خانواده با حال» را روی آنتن برده که هر یک از آنها در رده‌ای خاص از مسابقات قرار می‌گیرند. اولی ساختار جوان‌پسندتری داشته و مراحل گوناگون آن نیاز به مهارت‌های جسمی و فکری دارد. در عین حال فرد شرکت‌کننده باید معتقد به کار گروهی بوده و در این زمینه بی‌تجربه نباشد. همه اینها در کنار هم سبب جذابیت ضد گلوله شده که مخاطبان خود را به فضای یک عملیات جنگی برده و در لذت بازیکنان آن شریکشان می‌سازد. اما خانواده باحال شباهت‌های زیادی به بسیاری از مسابقات تلویزیونی داشته که در آن شرکت‌کنندگان در بخش‌های مختلف به رقابت با یکدیگر پرداخته و جنبه سرگرم‌کنندگی آن بر سایر وجوهش می‌چربد. تفاوت دیگر مسابقه فوق با نمونه‌های مشابه، حضور زوج‌ها در مسابقه است که فضای خاص‌تری را بر آن حاکم کرده است. برنامه‌های آشپزی در سال‌های اخیر رشد چشمگیری در تلویزیون داشته و پای ثابت اغلب شبکه‌ها بوده است. در این بین مسابقاتی هم با محوریت آن تدارک دیده شده که دستپخت‌های خودمانی یکی از شاخص‌ترین آنها به حساب می‌آید. در هر قسمت از این برنامه دو چهره شناخته‌شده از حوزه‌های ورزش و سینما و تلویزیون در کنار هم قرار گرفته و به مسابقه آشپزی می‌پردازند که در آخر یکی از آنها به‌عنوان برنده شناخته می‌شود. دستپخت‌های خودمانی فضای شاد و مفرحی داشته و بخوبی علاقه‌مندان برنامه‌های اینچنینی را جذب خود می‌کند. نکته دیگر این‌که مجریان این مسابقه هم از میان چهره‌های شناخته شده حوزه‌های ذکرشده انتخاب شده‌اند که این امر نیز در هر چه بهتر دیده شدن دستپخت‌های خودمانی نقش مهمی داشته است. از جمله این چهره‌ها می‌توان به روشنک عجمیان، کامبیز دیرباز و نسرین مقانلو اشاره کرد.
در حوزه دوبله هم به مسابقه‌ای به نام «جادوی صدا» برمی‌خوریم که علاقه‌مندان پروپاقرصی داشته است. مسابقه‌ای که در آن شرکت‌کنندگان در گروه‌های مختلف به رقابت با یکدیگر پرداخته و کارشان مورد داوری گروهی از بهترین‌های دوبله ایران قرار می‌گرفت. بخش مهمی از این برنامه به شکل عملی بود و شرکت‌کنندگان باید تکه‌ای از یک فیلم را به شکل زنده دوبله می‌کردند. این بخش از آن جهت جذاب بود که مخاطب هم می‌توانست نظر داوران را با نظر خود تطبیق داده و عیار کار شرکت‌کنندگان را بسنجد.
شنیدن صداهای جادویی پیشکسوتانی همچون منوچهر والی‌زاده، مریم شیرزاد، مینو غزنوی و... که مخاطبان خاطره‌های فراوانی از صداهایشان دارند نیز جذابیت‌های خاص خود را داشته و یکی از برگ برنده‌های جادوی صدا به حساب می‌آمد. شبکه چهار سیما هم سال گذشته برای مخاطبان خود مسابقه «چهار، دو، سه، یک» را تدارک دید و روانه آنتن کرد که محوریت آن را حوزه جذاب سینما
تشکیل می‌داد.
در این مسابقه 42 قسمتی، شرکت‌کنندگان در رشته‌های بازیگری، خلاقیت نمایشی، کارگردانی، تحلیل فیلم، پانتومیم، نمایشنامه‌خوانی و تدوین با یکدیگر مسابقه داده که یک هیات داوری سه نفره شامل کارگردان، بازیگر و منتقد به ارزیابی کار آنها می‌پرداخت. مسعود آب‌پرور، ابوالفضل جلیلی، عزیزا... حاجی مشهدی، شهرام خرازی‌ها، حمید دهقان‌پور، مهرداد رایانی‌مخصوص، صدرالدین شجره، میکائیل شهرستانی، جابر قاسمعلی، محمدهادی کریمی، پرستو گلستانی و سهیلا نجم داوران این مسابقه بودند که به شکلی جدی به سینما می‌پرداخت. جواد مولانیا هم انتخاب مناسبی برای اجرای این مسابقه بود که در عین تسلط در اجرا، اطلاعات خوبی هم در حوزه هنر هفتم داشت. نکته جالب دیگر هم به نام این برنامه بازمی‌گردد که سه، دو، یک آن به دستور فیلمبرداری یک پلان برمی‌گردد و چهار ابتدای آن هم نام خود شبکه محسوب می‌شود./جام جم
ارسال نظر
