رضا عباسی و هنر دوره صفوی در کانون توجه کریستیز

کریستیز در جدیدترین حراجی خود که کمتر از ۲۰ روز دیگر در لندن برگزار می‌شود، مجموعه‌ای از هنرهای اسلامی و هندی از جمله نقاشی معروف «جوان نشسته» از رضا عباسی را به حراج می‌گذارد.

 اثر نقاشی «جوان نشسته» از رضا عباسی که وی را از بزرگ‌ترین نقاشان دوره صفوی می‌شناسند، در حراجی «هنر دنیای اسلام و هند شامل قالی و فرش‌های شرقی» که در تاریخ ۲۵ اکتبر (سوم آبان) در لندن برگزار می‌شود چوب حراج می‌خورد

در این حراجی که پوستر آن نیز برگرفته از نقاشی «جوان نشسته» رضا عباسی است، در مجموع ۳۵۸ اثر به حراج گذاشته می‌شود و هنرمندان ایرانی با ۱۰۳ اثر، پررنگ‌ترین حضور را در میان هنرمندان سایر کشورها دارند.

تابلوی «جوان نشسته» ـ اثر رضا عباسی ـ در میان کل آیتم‌های موجود در این حراجی با قیمت تخمینی ۱۲۹ هزار تا ۱۹۴ هزار دلار در رتبه چهارم گران‌بهاترین آثار قرار دارد و در میان آثار با منشاء ایرانی نیز پس از یک نسخه قرآن مربوط به دوره صفوی (اواخر قرن شانزدهم میلادی) با قیمت تخمینی ۱۵۵ هزار تا ۲۳۲ هزار دلار در رتبه دوم گران‌ترین آثار این حراجی جای گرفته است.

بهناز عتیقی مقدم، از کارشناسان هنر اسلامی درباره نقاشی «جوان نشسته» می‌گوید: «این پرتره کوچک بیان‌گر داستان بدون انقضا از عشق و اشتیاق است. رضا عباسی یک نقاش برجسته بود. او دارای استعداد باورنکردنی برای به‌ تصویر کشیدن احساسات و حال و هوای مدل‌های نقاشی خود بوده است. شاید بتوان از پرتره کوچک یک مرد جوان با نام «جوان نشسته» به‌ عنوان بهترین نمونه از این توانایی عباسی نام برد. این اثر حدود سال ۱۶۳۰ خلق شد و قرار است در تاریخ ۲۵ اکتبر برای فروش در حراجی کریستیز لندن ارائه شود .»

رضا عباسی از مهم‌ترین هنرمندان مکتب اصفهان است. او فرزند مولانا علی‌اصغر کاشی از نقاشان عصر شاه طهماسب اول و شاه اسماعیل دوم بود. همین هم باعث شد پای این هنرمند به دربار باز شود و هنر نقاشی را دنبال کند.  در آن دوره که رقابت بین هنرمندان هند و عثمانی و ایران داغ بود، رضا عباسی با کشیدن نقاشی‌های خود روی بناهای متعدد و دیوار ساختمان‌ها نقش بزرگی در سرآمد شدن نقاشی ایرانی ایفا کرد. مهارت این هنرمند در سیاه‌قلم بود.

شمار زیادی از نقاشی‌های رضا عباسی شامل موضوعات متنوع و با امضای این هنرمند باقی مانده‌اند. در مجالس او آدم‌های معدود، بزرگتر از اندازه متعارف و غالبا بی‌ارتباط با محیط هستند. نظام رنگ‌بندی و ساختار فضا نیز در کار او بسیار ساده شده‌اند. طراحی‌های او نقطه اوج روند تحولی را که از میانه سده دهم شروع شده بود نشان می‌دهد .همچنین نقاشی‌های «درویش جوان با چوبدستی»، «خسرو و شیرین» و «شاهنامه» منتسب به رضا عباسی هستند.

عتیقی مقدم همچنین توضیح داد: این پرتره تنها کمی بیشتر از ۷ اینچ (۱۷.۷ سانتیمتر) ارتفاع دارد و برای یک هدف مشخص ساخته شده است. در گذشته افراد ثروتمند و صاحب قدرت از این‌گونه آثار به عنوان هدیه و یا یک سمبل استفاده می‌کرده‌اند. اما اثر «جوان نشسته» با هدف دیگری و به نشانه عشق خلق و اهدا شده است.

عتیقی مقدم معتقد است که این اثر ضمن پرطرفدار بودن یکی از رمانتیک‌ترین نمونه‌های نقاشی ایرانی است که در حراجی ارائه می‌شود.

رضا عباسی حدود سال ۱۵۶۵ به دنیا آمد ولی از اوایل زندگی او اطلاعاتی در دست نیست. همچنین گمان می‌رود که او به عنوان کسی که در دربار پرماجرای شاه عباس اول (از سال ۱۵۸۸ تا ۱۶۲۹ حکومت کرده است) در جایگاه یک نقاش برجسته و مشهور کار خود را تمام کرده باشد. رضا عباسی علاوه بر استعداد بالایش در حوزه هنر، از یک شخصیت قوی دیپلماتیک نیز برخوردار بوده است.

عتیقی مقدم ادامه داد: رضا عباسی در مدت دوری خود از دربار سلطنتی نقاشی‌هایی کشید که منعکس‌کننده محیط و زندگی اطرافش بود، همانند بررسی زندگی روزمره مردان و یا دراویش. به‌همین دلیل زمانی که به دربار بازگشت شیوه و سبک نقاشی‌اش کاملا تغییر کرده بود. اثر «جوان نشسته» به دوره دوم فعالیت این هنرمند در دربار بازمی‌گردد، زمانی که شاید دیگر کمتر جذب زندگی پر زرق و برق دربار بود. یکی از جنبه‌های درخشان این نقاشی یک نوشته وارونه عجیب در بالای سمت چپ نقاشی است که این اثر را به میرزا محمد شفیع تقدیم کرده است.