شاخ‌های اینستاگرام؛ اجتماعی یا ضداجتماعی؟

"شاخ اینستاگرام" صفتی که بسیاری از کاربران ایرانی علاقه‌مند به این شبکه از آن استفاده می‌کنند؛ کاربرانی که با بالا بردن تعداد فالوورها و اشتراک پست‌های اجتماعی و یا ضد اجتماعی علاقه‌مند هستند رفتارشان مورد تمجید و یا انتقاد افکار عمومی قرار گیرد و اینگونه در جامعه دیده شده و اصطلاحا «شاخ» شوند.

در همین راستا محمدرضا ایمانی، روانشناس در گفت‌وگو با ایسنا، معتقد است شاخ‌های اینستاگرام افرادی هستند که استعدادهای آنها در دوران کودکی و یا نوجوانی به جای تایید شدن از سوی خانواده همیشه سرکوب شده که در بزرگسالی آن را به شکل نامطلوبی در فضای مجازی تخلیه می‌کنند.

وی با اشاره به شاخ‌های اینستاگرام که رفتارهای هنجارشکنانه‌ای از خود بروز می‌دهند، آنها را به بعضی از جوانان دوره‌های قدیم ایران تشبیه کرد و افزود: در دوره‌های قدیم افرادی در ایران زندگی می‌کردند که علاقه زیادی به مطرح و دیده شدن داشتند؛ هنجارشکنانی که برای دیده شدن هرکاری انجام می‌دادند و برای آنها اهمیتی نداشت از جامعه طرد شوند یا مورد پذیرش قرار گیرند؛ کسانی که در دنیای مدرن جای خود را به شاخ‌های ایسنتاگرام داده‌اند.

وی معتقد است "شاخ‌های اینستاگرام" هنجارشکنان جامعه هستند که مردم به جای طرد کردن به ناخوآدگاه زندگی آنها را دنبال می‌کنند، که به دلیل مطرح شدن میان مردم تصور دارند مورد مقبولیت جامعه قرار گرفته‌اند و این کار خود را ادامه می‌دهند.

به گفته ایمانی، انسان‌ها در زمینه مطرح شدن از سوی جامعه از نظر روانشناسی به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ افرادی که نسبت به خود آگاهی داشته و به دلیل خصوصیات مطلوب مورد پذیرش جامعه قرار می‌گیرند و دسته دوم افرادی هستند که ضمن داشتن اختلال شخصیتی، سعی می‌کنند با حضور در این فضا خود را هم تراز افرادی که با آگاهی مورد پذیرش جامعه هستند، قرار دهند.

این روانشناس اجتماعی با بیان اینکه از نظر روانشناسی دو دسته "شاخ‌های اینستاگرامی" داریم، تاکید کرد: دسته اول افرادی هستند که رفتارهای موجود در ضمیر ناخودآگاه خود را مانند پرخاشگری، رفتارهای ضد جنسیتی، فحاشی، رستوران‌گردی، تهمت و بدگویی از خود بروز می‌دهند و دسته دوم سعی دارند ضمن مخفی کردن شخصیت اصلی‌شان رفتارهای دیگری از خود بروز دهند تا مورد مقبولیت اجتماع قرار گیرند.

ایمانی افزود: به طور کلی مخاطبان کسانی که رفتارهای غیرواقعی از خود بروز می‌دهند ممکن است درنهایت با نگاه جنسیتی از سوی این نوع از فعالان شبکه مجازی مواجه شوند.

وی در پاسخ به این سوال که چرا مردم علاقه به پیگیری زندگی این افراد دارند؟ بیان کرد: شاخ‌های اینستاگرام ساختاری را از نگاه اجتماعی تغییر می‌دهند و با بروز رفتارهای ضد اجتماعی فضایی شکل می‌دهند که مخاطبان به آن موضوع علاقه‌مند و کنجکاو عملکرد آنها شوند.

این روانشناس اجتماعی که معتقد است شاخ‌های اینستاگرام می‌توانند با اشتراک مطالب مورد نظر افراد شبیه به خود را پیدا کنند و باندهای بزرگی تشکیل دهند درباره ویژگی آنها توضیح داد: "شاخ‌های اینستاگرام" افرادی هستند که استعدادهای آنها در دوران کودکی و یا نوجوانی به جای تایید شدن از سوی خانواده همیشه سرکوب شده و در بزرگسالی استعدادهای خود را به شکلی نامطلوب در این فضاها تخلیه می‌کنند. از طرفی دیگر ممکن است خانواده‌ها از نظر تربیتی بیش از حد فرزندان خود را آزاد گذاشته باشند که این روش تربیتی هم در شکل‌گیری شخصیتی فرد تاثیر نامطلوبی داشته و موجب بروز هر رفتاری از سوی او می‌شود.

ایمانی در ادامه با بیان اینکه در دنیای مدرن استفاده از شبکه‌های مجازی بخش اصلی زندگی مردم را تشکیل می‌دهد، درباره مزایای این شبکه توضیح داد و گفت: دنیای مدرن از نظر تکنولوژی و فناوری‌های اطلاع رسانی رشد چشمگیری دارد و درصورت استفاده صحیح از آن موجب ارتقاء کیفیت زندگی مردم، افزایش رشد اقتصادی اجتماع، رشد فعالیت‌های رسانه‌ای و تحکیم و افزایش ارتباطات اجتماعی می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه ورود هر تکنولوژی نیازمند آموزش‌های صحیح است افزود: بعد از ورود شبکه‌های ارتباطی هیچ فعالیتی به منظور رشد سواد رسانه‌ای از سوی نهادهای دولتی و غیر دولتی برای استفاده از فضای مجازی در ایران انجام نشده است. زمانیکه نهادهای متولی امور فرهنگی و سازمان‌های مردم نهاد در این زمینه فعالیت و پیگیری نداشته‌ باشند طبیعی است که مردم تصور کنند می‌توانند در این زمینه به هر شکلی وارد شوند و پست‌هایی حتی در حوزه حریم خصوصی زندگیشان هم از خود منتشر کنند.

ایمانی با اشاره به اینکه قشر روشنفکر و تحصیل کرده هم از این ظرفیت به درستی استفاده نمی‌کنند گفت: به راستی تاکنون از خود پرسیده‌ایم پست‌هایی که در این شبکه‌ها منتشر می‌کنیم چه پیامی دارد؟ هدف از انتشار آنها چیست؟ این محیط چه کاربردی دارد؟ در حقیقت می‌توان گفت حتی رسانه‌های کشور هم در این زمینه فعالیت چشمگیری نداشته‌اند و طبیعی است که بازخورد این موضوع رفتارهای ناپخته و سرشار از اشکالی خواهد بود که ذهنیت درستی را نسبت به ایرانی‌ها متبادر نخواهد کرد.