لاکچری‌ بازی با دود سیگار!

 «ترک عادت موجب مرض است». کمتر فرد سیگاری را می‌توان پیدا کرد که این ضرب‌المثل را ملکه ذهن خود نکرده نباشد تا هر گاه دوستی با آنها درباره مزایای ترک سیگار سخن گفت، از این ضرب‌المثل به‌عنوان دستاویزی برای فرار از مهلکه استفاده کند. با این حال دولت‌های گوناگون برای مبارزه با مصرف دخانیات، برنامه‌های مختلفی را تدوین و اجرا کرده‌اند. اما گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی ایران را در کنار مصر و پاکستان به‌عنوان یکی از کشورهای پرمصرف سیگار معرفی می‌کند.

بسیاری از کارشناسان ارزان‌بودن سیگار را عاملی مهم در افزایش تعداد سیگاری‌ها می‌دانند، به همین دلیل مجلس شورای اسلامی تصمیم گرفت تا با افزایش نرخ عوارض و مالیات سیگار و ممنوعیت واردات آن، به‌نوعی مبارزه جدی با مصرف دخانیات را آغاز کند. در آغاز سال۹۷ نرخ مصرف‌کننده روی پاکت برندهای مختلف سیگار تغییر کرد. اما با گذشت زمان و در نبود نظارت‌ها خرده‌فروشی‌ها کم‌کم از این تصمیم مجلس سوءاستفاده کردند و امروز با قیمت‌های نجومی به عرضه سیگار می‌‌پردازند. به‌عنوان مثال در حالی که قیمت مصرف‌کننده برای یک پاکت برند وینستون در سال جاری ۵۵۰۰تومان مصوب شده است، بسیاری از خرده‌فروشی‌ها آن را با نرخ ۱۰‌هزارتومان عرضه می‌کنند. یا انواع سیگار کنت که با قیمت ۴۵۰۰تومان برای سال جاری به تصویب رسید، اکنون کمتر از قیمت ۹۰۰۰تومان در بازار پیدا نمی‌شود. این در حالی است که همچنان قیمت‌های مصوب روی پاکت‌ها درج شده، اما خرده‌فروشی‌ها بدون هیچ ‌ترس و نگرانی آن را تا دوبرابر قیمت عرضه می‌کنند. در واقع این روزها سیگار به‌عنوان کالای سرمایه‌ای لاکچری به حساب می‌آید. همچنین عده‌ای از فروشندگان پیش از این با نگه‌داشتن این محصول دخانی در انبار خود اکنون و همزمان با گرانی تصمیم به عرضه آن گرفته‌اند.

مبارزه با مصرف دخانیات دغدغه‌ای است که همواره مسئولان، به‌ویژه دست‌اندرکاران وزارت بهداشت با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. با اینکه طی سال‌های گذشته برنامه‌های مختلفی برای کاهش تعداد سیگاری‌ها به اجرا گذاشته شده است، اما امروز نه‌تنها تعداد سیگاری‌ها رو به فزونی گذاشته، بلکه سن استعمال دخانیات هم کاهش چشمگیری داشته است. برای صحه‌گذاشتن بر این سخن شاید نیازی به ارائه آمار نباشد، فقط کافی است یک بار پای در خیابان‌های شهر بگذاریم. با هر بار قدم‌زدن در سطح شهر با نوجوانانی مواجه می‌شویم که شاید هنوز وارد دوره دبیرستان هم نشده‌اند، اما سیگار به دست گرفته‌اند و آن را دود می‌کنند. با این حال نگاهی به گزارش‌ها نشان می‌دهد که اکنون سن شروع مصرف مواد دخانی به 12سال کاهش یافته است. علاوه بر این، شاید تا همین چند سال پیش اگر در خیابان زنی سیگار به دست می‌گرفت، تعداد زیادی با تعجب به او نگاه می‌کردند، اما با از بین‌رفتن این تابو طی سال‌های گذشته و رواج سیگار بین هر دو جنس، دامنه وظایف مسئولان برای مبارزه با مصرف دخانیات هم افزایش یافته است. آمار نشان می‌دهد اکنون بیش از 28‌درصد افراد سیگاری بالای 18سال را زنان تشکیل می‌دهند و نزدیک به 72‌درصد افراد بالای 18سال که سیگار می‌کشند، مردان هستند. این آمار نشان‌ می‌دهد که برنامه دولت‌ها در این زمینه چندان موفقیت‌آمیز نبوده است. از سوی دیگر، چند سالی است که رواج برخی مخدرهای صنعتی و گیاهی توجه به سوءمصرف سیگار را کم کرده است و تمرکز بیشتر مسئولان و متخصصان ذی‌ربط به مبارزه با این مخدرها معطوف است. در این بین اما برخی برنامه‌های سیاستگذاران به محلی برای سوء‌استفاده سودجویان تبدیل می‌شود.

سیگار در پستوها

از میانه‌های سال گذشته بود که زمزمه‌هایی مبنی بر توقف واردات سیگار و اعمال عوارض و مالیات بیشتر برای کاهش تعداد مصرف‌کنندگان سیگار شنیده شد. از همان روزها گوش سودجویان تیز شد و رفته‌رفته بازار دخانیات را محلی مطمئن برای کسب سود خود دیدند. برخی از آنها احتکار این محصول را آغاز کردند و برخی دیگر روی به گران‌فروشی آوردند و رفته‌رفته دامنه گران‌فروشی‌ها افزایش یافت. اما گرانی‌ها بیشتر در حد 1000 تا 2000تومان بود تا اینکه در بند(م) تبصره(۶) قانون بودجه سال ۱۳۹۷ عوارض جدیدی برای سیگار وضع شد که شامل ۷۵ریال برای هر نخ سیگار با نشان ایرانی، ۱۵۰ریال برای هر نخ تولید مشترک، ۲۵۰ریال برای هر نخ تولید داخل با نشان بین‌المللی و ۶۰۰ریال برای هر نخ سیگار وارداتی بود؛ افزایشی که از ابتدای اردیبهشت امسال به اجرا درآمد. با اجرای این مصوبه رفته‌رفته پاکت‌های سیگاری که در انبارها ذخیره شده بودند، وارد بازار شدند و تعداد زیادی از برندها امروز تا دوبرابر قیمت درج‌شده روی پاکت به فروش می‌رسند. این‌بار نه برنامه‌ سیاستگذاران، بلکه گران‌فروشی محتکران بود که کارساز شد! چراکه این روزها عده زیادی از افرادی که سیگار می‌کشیدند اقدام به ترک سیگار کرده‌اند و یا سعی دارند در روز تعداد کمتری سیگار نسبت به گذشته بکشند.

اما پرسش این است که آیا راهکار نهایی در مبارزه با استعمال دخانیات گرانی کالاست؟ شاید این امر تا حدودی از سوءمصرف دخانیات بکاهد، اما باید توجه داشت مهم‌تر از این موضوع آموزش‌های لازم به شهروندان است. مشخص است زمانی که در مدارس کشور به این موضوع به اندازه لازم پرداخته نمی‌شود و در خانواده‌ها به‌علت وجود برخی تابوهای فرهنگی و اصطلاحا حفظ حرمت خانواده فرزندان آموزش لازم را نمی‌بینند، ممکن است با اولین تعارف نسبت به کشیدن سیگار و مواد مخدر وسوسه شوند. در این بین نقش صداوسیما را هم نمی‌توان انکار کرد. به‌نظر می‌رسد تنها راه چاره‌ای که برای مبارزه با مصرف دخانیات به ذهن مدیران رسانه ملی رسیده، ممنوع‌کردن استعمال آن توسط بازیگران است. البته مستندهایی هم در این زمینه گاه و بی‌گاه پخش می‌شود که بیشتر جذابیت‌های تصویری را مدنظر قرار دارند تا اینکه یک برنامه تخصصی باشند. از سوی دیگر، زمانی که یک محصول یا کالا گران می‌شود، لازم است که نظارت‌های لازم بر عمده‌فروشی‌ها و خرده‌فروشی‌ها وجود داشته باشد. متاسفانه در نبود نظارت‌ها عرضه‌کنندگان سیگار هم به دلایل مختلف اقدام به گران‌فروشی می‌کنند. به‌عنوان مثال در حالی که مسئولان اعلام می‌کنند در سال جاری هیچ‌گونه وارداتی صورت نگرفته است، برخی فروشندگان به‌دلیل افزایش قیمت دلار، قیمت سیگار را گران می‌کنند.

 البته در سال‌هایی هم که واردات سیگار آزاد بود، قیمت سیگارهایی هم که با قیمت‌های قبلی دلار خریداری می‌شد، به قیمت روز دلار به عرضه می‌رسید. بر این اساس روز گذشته رئیس انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان محصولات دخانی از ورود پول‌های سرگردان به حوزه سیگار توسط افراد غیرمرتبط خبر داد و اعلام کرد: سیگارهای خریداری‌شده به پستوها منتقل شده و شاهد التهاب در بازار محصولات دخانی هستیم. محمدرضا تاجدار درباره افزایش غیرمتعارف قیمت سیگار و تعارض قیمت عرضه توسط واحدهای فروش به مصرف‌کنندگان نسبت به قیمت درج‌شده روی پاکت‌های سیگار به ایسنا گفت: بخشی از افزایش قیمت‌ها طبیعی است، اما شاهد پدیده‌ای هستیم که بر اساس آن قیمت عرضه‌شده توسط واحدهای فروش با قیمت درج‌شده روی پاکت‌های سیگار متفاوت است و سود حاصل از این تعارض به جیب دلالان و محتکران سیگار می‌رود. او ادامه داد: قیمت دلار در سال گذشته حدود ۳۴۰۰ تا ۴۲۰۰تومان بود، اما در سال جاری به حدود ۸۰۰۰تومان در سامانه نیما افزایش یافته است که این نشان‌دهنده رشد ۱۰۰‌درصدی قیمت است و در حوزه محصولات دخانی که ۷۰ تا ۸۰‌درصد مواد اولیه وارداتی است، شاهد رشد قیمت‌ها هستیم. تاجدار عنوان کرد: سیگار از کالای مصرفی به کالای سرمایه‌ای تغییر پیدا کرده و برخی افراد برای حفظ ارزش پول خود شروع به خرید سیگار و انبار آن کرده‌اند؛ افراد غیرمرتبطی که فاصله عرضه و تقاضا را افزایش داده‌اند و اساسا کنترل بازار از دست رفته است، چراکه همین افراد می‌توانند قیمت‌ها را کنترل کنند.