منازعه درون حکومتی در آلمان بر سر برجام

 اختلافات صدر اعظم و وزیر خارجه آلمان بر سر نحوه حفظ توافق هسته‌ای با ایران در آینده و با نزدیک‌تر شدن به ماه نوامبر ظهور و بروز بیشتری پیدا خواهد کرد.

طی روزهای اخیر مقامات آلمانی اظهارات صریحی در خصوص "برجام اروپایی" و ملزومات ادامه توافق هسته‌ای با ایران داشته اند. به تازگی،"هایکو ماس" وزیر امور خارجه آلمان در مقاله ای در روزنامه "هندلز بلات" آلمان حفظ توافق هسته ای (برجام) را با تشکیل نظام پرداخت مالی اروپایی مستقل از ایالات متحده آمریکا ممکن دانست و تاکید کرد که به این علت تقویت خودمختاری اروپا با ایجاد کانال های پرداخت مستقل از ایالات متحده و تاسیس نهاد مالی اروپایی و نظام سوئیفت بدون وابستگی، کاملا ناگزیر و ضروری است.

مروری ساده بر اظهارات هایکو ماس نشان می دهد که استدلال وی در خصوص لزوم ایجاد یک نظام "شبه سوئیفت" برای حفظ برجام، آن هم در قالب استقلال اقتصادی اروپا از آمریکا کاملا صحیح است. ایجاد این نظام پرداخت مالی مستقل، یک از مهم ترین پیش شرط‌ها برای حفظ تعهدات اروپای واحد در برجام محسوب می شود. با این حال به نظر می رسد این پیشنهاد عقلانی هایکو ماس چندان مورد توجه مرکل قرار نگرفته است.

آنگلا مرکل

صدر اعظم سرزمین ژرمن‌ها بلافاصله پس از اظهارات وزیر امور خارجه خود، ایجاد یک نظام پرداختی مستقل از آمریکا را زیر سوال برد و عملا آن را غیر عملیاتی دانست:

"ما در موضوع نظام های مستقل پرداخت مشکلاتی در همکاری با ایران داریم، اما از سوی دیگر تردید نداریم که به طور مثال در موضوع تامین مالی تروریسم سوئیفت از اهمیت بالایی برخوردار است. در ضمن، حفظ همکاری با آمریکا در زمینه امنیت بسیار مهم است."

در واقع اختلاف به وجود آمده در داخل دولت آلمان ( میان صدر اعظم و وزیر امور خارجه این کشور) چگونه قابل تحلیل است؟

جدال دو حزب سنتی آلمان در حوزه سیاست خارجی

مهم‌ترین موضوعی که در ابتدا به ذهن متبادر می‌شود، مربوط به رقابت سنتی دو حزب سوسیال دموکرات و دموکرات مسیحی بر سر موضوعات و آوردگاههای حساس در حوزه امنیت و سیاست خارجی آلمان است. هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان به حزب سوسیال دموکرات تعلق دارد. او به مانند فرانک والتر اشتاین مایر و زیگمار گابریل، ملاحظاتی در خصوص میزان وابستگی برلین به واشنگتن ( به خصوص در حوزه های امنیتی و اقتصادی) دارد. با این حال آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان نه تنها چنین ملاحظاتی را ندارد، بلکه همچنان برلین را متغیری وابسته به سیاستهای امنیتی و اقتصادی واشنگتن می داند. یک رمزگشایی ساده از اظهارات صدر اعظم آلمان این موضوع را به خوبی نشان می دهد. مرکل در آخر سخنان خود به مناسبات امنیتی اروپا و ایالات متحده آمریکا اشاره کرده است. به این معنا که صدر اعظم آلمان ایجاد یک نظام اقتصادی و مالی و حتی تجاری مستقل از ایالات متحده را مترادف با ایجاد بحران‌های امنیتی در مناسبات واشنگتن و اتحادیه اروپا می‌داند.

ریشه‌یابی رویکرد مرکل نسبت به آمریکا

نباید فراموش کرد که مرکل قبلا نیز بر لزوم همفکری ایالات متحده آمریکا و اروپا بر سر برجام تاکید کرده بود. او معتقد است که "برجام" نباید به دستمایه‌‌ای برای بروز اختلافی مزمن و دامنه دار در دو سوی آتلانتیک تبدیل شود. مرکل ملاحظات امنیتی تعریف شده ذیل ناتو را نسبت به ملاحظات اقتصادی موجود در آلمان اولویت می‌دهد. اساسا یکی از دلایل بروز اختلافات عمده میان مرکل و احزابی مانند سوسیال دموکرات و حزب سبز همین مسئله است. در جریان رقابت‌های انتخابات سراسری آلمان که در سال گذشته میلادی ( سال 2017) برگزار شد، "مارتین شولتز" نامزد حزب سوسیال دموکرات برای احزاب پست صدر اعظمی، رسما سیاستهای مرکل را در حوزه های امنیت و سیاست خارجی به چالش کشید. وی به درستی معتقد بود که مرکل بر سر موضوعاتی مانند اعمال فشارهای واشنگتن بر اعضای ناتو، بیش از حد ممکن با دولت دونالد ترامپ مدارا می‌کند.

در هر حال، انتخابات سراسری سال گذشته با پیروزی نسبی حزب دموکرات مسیحی به پایان رسید اما در نهایت این حزب نتوانست به همراه احزابی مانند حزب سبز، سوسیال مسیحی و دموکرات‌های آزاد دولت ائتلافی تشکیل دهد و در نهایت به ناچار، بار دیگر با حزب سوسیال دموکرات این دولت دو تکه و ائتلافی را تشکیل داد. اگرچه مطابق توافقی که میان دو حزب سوسیال دموکرات و دموکرات مسیحی به عنوان دو حزب سنتی و تشکیل دهنده دولت، ائتلافی در آلمان صورت گرفته است، اختلافات آنها قرار است به صورت پنهانی و در قالب مناسبات داخلی آنها حل و فصل شود اما به نظر می رسد در برخی موارد این اختلافات شدیدتر از حد تصور است.

اختلافی که در آینده خود را نشان خواهد داد

اختلافات آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان و هایکو ماس وزیر امور خارجه این کشور بر سر نحوه حفظ و نگهداری توافق هسته‌ای با ایران در آینده و با نزدیک تر شدن به ماه نوامبر( آبان ماه ) ظهور و بروز بیشتری پیدا خواهد کرد. این اختلاف نظر محدود به داخل آلمان نخواهد ماند، به این معنا که مرکل از دیگر بازیگران اروپایی، خصوصا بازیگران محافظه‌کار وابسته به جریان راست میانه خواهد خواست تا حمایت خود را از رویکرد خود در قبال برجام نشان دهند.

تاکنون بسیاری از تحلیلگران بین‌المللی در خصوص نگاه غیرمستقل و ابزاری کشورهای اروپایی و خصوصا سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه در قبال برجام هشدار داده‌اند. با این حال هم اکنون بار دیگر شاهد تبلور این نگاه در مواضع و دیدگاه‌های صدر اعظم آلمان هستیم. مرکل به همراه افرادی مانند امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه و ترزا می، نخست وزیر انگلیس هر لحظه آمادگی دارد تا با ایالات متحده و دولت ترامپ بر سر برجام وارد مذاکره و معامله شود.

آنگلا مرکل در سال 2017 میلادی و متعاقب مذاکراتی که با نخست وزیر انگلیس و رئیس جمهور فرانسه داشت، بر سر موضوع "تغییر برجام" و بسط آن به مسائل موشکی و منطقه‌ای با دولت ترامپ وارد مذاکره شد. البته قبل از صدر اعظم آلمان، نخست وزیر انگلیس و رئیس جمهور فرانسه در این مسیر با کاخ سفید همراه شدند. در حال حاضر نیز مرکل علاقه دارد تا برجام را به عنوان وجه المصالحه‌ای امنیتی و اقتصادی میان اروپا و آمریکا مورد شناسایی قرار دهد.