همه استیضاح های پس از انقلاب

از میان 17 استیضاح ناکام مجالس مختلف، 15 مورد با رای اعتماد مجدد نمایندگان به وزرا مواجه شد، یک مورد (استیضاح محمدعباسی وزیر ورزش در مجلس نهم) پیش از رای گیری در صحن علنی منتفی شد و یک مورد (استیضاح مسعود میرکاظمی وزیر بازرگانی در مجلس هفتم) به دلیل پایان عمر مجلس، برگزار نشد. البته تعداد دفعاتی که نمایندگان ادوار مختلف مجلس کوشیده اند تا با استفاده از ابزار نظارتی «استیضاح» وزیری را به مجلس فرا بخوانند، به مراتب بیش از اینها بوده است.

در میان مجالس نه گانه کشور، مجلس دوم که هیچ استیضاحی در آن برگزار نشده به نوعی رکورد دار است و مجالس هفتم و هشتم با برگزاری چهار استیضاح هم بالاترین رکورد را در این زمینه دارند. مجلس نهم که پس از استیضاح بی نتیجه وزیر ورزش دولت احمدی نژاد و استیضاح موفق وزیر کار همان دولت، امروز استیضاح وزیر علوم دولت یازدهم را در دستور کار خود دارد؛ تا کنون هم ردیف مجالس سوم و ششم است که هر کدام سه استیضاح را برگذار کرده بودند.

اگرچه نتایج حاصل از استیضاح هایی که در سه دهه گذشته برگزار شده، حاکی از آن است که این ابزار آنچنان که طراحان استیضاح توقع دارند به مددشان نیامده اما به نظر می رسد که همچنان به آن به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای نظارتی مجلس نگریسته می شود که دست کم وزرا را به اصلاح خط مشی شان وا می دارد. اساسا تهدید به استیضاح و بازپس گیری آن از سوی طراحان در این مدت هم بر همین مبنا بوده است.

نگاهی به نطق وزرای مختلف در جلسات استیضاحشان نشان می دهد که توفیق آنان در کسب رای اعتماد مجدد ناشی از چند نکته است: نخست اظهارات مستدل وزیر برای اقناع استیضاح کنندگان که وقتی با هنر خطابه آنان نیز همراه شده، موفق تر بوده است. همچنانکه عطاءالله مهاجرانی منتقدان سرسختی در مجلس پنجم داشت اما توانست بار دیگر از نمایندگان اصولگرای آن مجلس رای اعتماد بگیرد.

نکته دوم، در نوع حمایتی است که نمایندگان مخالف استیضاح عنوان کرده اند. کما اینکه نطق علی لاریجانی در مخالفت با استیضاح شمس الدین حسینی وزیر اقتصاد دولت دهم، ورق را آنچنان برگرداند که او نیز بار دیگر توانست از مجلس هشتم رای اعتماد بگیرد. سومین نکته که این روزها بیش از همه در برخی سایت های خبری به آن اشاره می شود، نوع حمایت رئیس دولت از وزیر در معرض استیضاح است.

در حالی برخی رسانه ها همزمانی سفر استانی رئیس جمهور با استیضاح رضا فرجی دانا را به منزله عدم حضور دکتر روحانی در جلسه استیضاح خوانده و آن را بی توجهی رئیس دولت به حمایت از وزیرش قلمداد می کنند که نگاهی به روند استیضاح های گذشته نشان می دهد تا استیضاح عبدالله نوری وزیر کشور دولت اصلاحات در مجلس پنجم، هیچ رئیس جمهوری در جلسات استیضاح حضور نداشته و برای اولین بار سیدمحمد خاتمی برای حمایت از وزیر فرهنگ و ارشادش در جلسه استیضاح حضور یافت.

او حتی این روند ار در مورد دیگر وزرایش به کار نبرد و در جلسه استیضاح مسعود پزشکیان وزیر بهداشت دولتش حضور نیافت. با این حال او در کسب رای اعتماد مجدد از مجلس موفق بود.

آنچنانکه از ماده 226 آیین نامه داخلی در جلسه استیضاح، برمی آید اگرچه رئیس جمهور مى‏ تواند به دفاع از وزیر در جلسه استیضاح بپردازد اما الزامی هم برای آن ندارد.

از همین روست که از میان 24 استیضاح یاد شده در 18 مورد روسای جمهور حضور نداشتند. پیش بینی می شد که دیگر دولتمردان کنونی به سبب سابقه ای که در مجلس دارند می توانستند به خوبی از وزیر دفاع کنند. چه آنکه نطق حمایتی محمد باقر نوبخت در کسوت نماینده مجلس سوم از ایرج فاضل وزیر بهداشت وقت و نطق مجید انصاری نماینده مجلس پنجم از عبدالله نوری و مهاجرانی وزرای دولت اصلاحات در رای اعتماد دوباره به وزیر ارشاد موثر بود.

23 استیضاح در سه دهه گذشته از انقلاب را در این جدول ببینید: