«استامینوفن» چه بلایی بر سرتان می‌آورد؟

 به جرات می‌توان گفت تمام ایرانیان حداقل یک بار در عمر خود استامینوفن خورده‌اند. این دارو چند سالی است که به عنوان پر مصرف‌ترین دارو در ایران معرفی می‌شود. ایرانیان سال گذشته حدود یک میلیارد و 100 میلیون قرص استامینوفن مصرف کردند. اما شاید بسیاری از شما از عوارض این دارو بی‌خبر باشید.

استامینوفن یکی از محبوبترین مسکن ها است که افراد برای تسکین درد از آن استفاده می کنند. متاسفانه اکثر افراد زمانی که احساس درد می کنند به صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک از این دارو استفاده می کنند اما مصرف این دارو عوارض جانبی ای به همراه دارد که یکی از آن ها از بین بردن احساسات مثبت است.

این اثر جانبی تا همین اواخر ناشناخته بود. در تحقیقی جدید بررسی شد افرادی که استامینوفن مصرف می کردند در هنگام مشاهده عکس های زیبا احساسات کمتری از خود بروز می دهند. در مقابل گروه دیگری که در این آزمایش شرکت داشتند و به آنها تنها دارونما داده شده بود زمانی که همان عکس به آنها نشان داده شد احساسات بیشتری از خود نشان می دادند.

شناسنامه
استامینوفن که با نام‌های تجاری تایلنول در آمریکا و پاراستامول در انگلستان به فروش می‌رسد، یک داروی مسکن و تب بر است که برای تسکین انواع دردهای مداوم و خفیف، سردرد، درد عضلانی، کمردرد، دندان درد، دردهای قاعدگی، درد مفاصل و درد ناشی از سرماخوردگی به کار می رود.
استامینوفن از جمله داروهای ضدتب و ضددرد غیر مخدر است که اثرات ضدالتهابی و ضدپلاکتی ندارد و با تاثیر مستقیم بر مرکز حرارتی هیپوتالاموس برای انسداد اثرات مواد تب زای درونی، اثر ضد تب خود را اعمال می‌کند، اما با انسداد عروق محیطی باعث افزایش جریان خون در پوست و افزایش تعریق شده و در نتیجه حرارت بدن زیاد می شود.
قدرت اثر استامینوفن در مهار سنتز پروستاگلندین‌ها در سیستم اعصاب مرکزی به اندازه آسپرین است اما قدرت مهار سنتز پروستاگلندین های محیطی دارو از آسپرین کمتر است ، درنتیجه فاقد آثار مشخص بالینی ضد تورم و ضد رماتیسمی است. استامینوفن از مجرای گوارش به سرعت و به طور کامل جذب می‌شود. 25 درصد دارو به پروتئین پیوند می یابد، تقریباً 90تا 95 درصد آن در کبد شکسته می شود و از طریق ادرار دفع می شود و کمتر از 5 درصد استامینوفن بدون تغییر دفع می شود.
نیمه عمر دفع دارو یک تا 4 ساعت است. مصرف بیش از حد دارو در کوتاه مدت، باعث طولانی شدن نیمه عمر دارو و اثرات سمی آن می شود. نیمه عمر بیش تر از 4 ساعت با ازبین رفتن بافت کبدی همراه است و نیمه عمر بیشتر از 12 ساعت باعث اغما می‌شود.

انواع واقسام
استامینوفن در بازار ایران به شکل قطره ،شربت ،قرص و شیاف یافت می‌شود که هر یک دارای مقادیر متفاوتی ماده موثر است.

مصرف صحیح
قرص‌ استامینوفن‌ را می‌توان‌ برای‌ سهولت‌ بلع‌، خرد کرد. انواع‌ خوراکی‌ استامینوفن‌ را می‌توان‌ با مقدار اندکی‌ از مواد غذایی‌ نظیر ماست‌ یا‌ ‌مربا مخلوط‌ کرد. برای‌ استعمال‌ راحت‌تر شیاف‌ بهتر‌ ‌است‌ آن‌ را 30 دقیقه‌ در یخچال‌ نگاه‌ داشت‌. برای‌ استعمال‌ شیاف‌، پوشش‌ شیاف‌ را برداشته‌، آن‌ را با آب‌ سرد مرطوب‌ کرده‌، سپس‌ در حالی‌ که‌ به‌ یک‌ پهلو‌ ‌خوابیده‌اید با انگشت‌ خود شیاف‌ را داخل‌ مقعد کنید.
برای کودکان شربت‌های طعم‌دار استامینوفن در بازار موجود است. اگر یک‌ نوبت‌ دارو را فراموش‌ کردید، می‌توانید به‌ مجردی‌ که‌ آن‌ را به‌ یاد آوردید، مصرفش‌ کنید. اما‌ ‌اگرنوبت‌ بعدی‌ رسیده‌ است‌، نوبت‌ فراموش‌ شده‌ را رها کرده‌ به‌ برنامه‌ دارویی‌ منظم‌ خود بازگردید. مقدار دارو را دو برابر نکنید.

باور غلط
استامینوفن از بین مسکن‌های موجود، به‌ ‌عنوان یک داروی ضددرد کم عارضه در میان مصرف کنندگان دارو شناخته شده است و در‌ ‌نتیجه این باور غلط، برخی افراد به صورت خودسرانه و بی‌رویه این دارو را مصرف‌ ‌می کنند، در حالی که این دارو در موارد مصرف با مقادیردرمانی نیز ایجاد عارضه‌ ‌کرده و در صورت مصرف بیش از حد و بی‌رویه و نیز خارج از کنترل، عوارض دارو به صورت‌ ‌بارز و برجسته ظهور می‌کند، لذا مصرف دارو باید با احتیاط و فقط در مواقع‌ ‌نیاز صورت گیرد.توجه داشته باشید که مصرف استامینوفن نباید بیش از 10 روز ادامه یابد، مگر آنکه زیر نظر پزشک باشد‌.

کم یا زیاد
میزان مصرف توصیه شده برای بزرگسالان و بچه های بالای 12 سال 335 تا 650 میلی گرم هر 4 تا 6 ساعت در صورت نیاز است.این میزان برای بچه‌های 6 تا 11 سال 150 تا 300 میلی‌گرم 3 تا 4 بار در روز است. تعیین میزان مصرف دارو برای بچه‌های زیر 6 سال باید با مشورت پزشک صورت گیرد. توجه داشته باشید که فرآورده‌های مختلف این دارو دارای مقادیر متفاوتی استامینوفن هستند.

آن روی سکه
استامینوفن عوارض جانبی کمی دارد. شایع‌ترین عارضه آن سبکی سر است. بعضی افراد ممکن است دردی در کمر احساس کنند. همچنین به طور نادر باعث بروز واکنش‌های آلرژیک می‌شود. هر فردی که پس از مصرف استامینوفن، جوش، تورم یا تنگی نفس پیدا کرد، باید مصرف دارو را قطع کرده و فوراً به پزشک مراجعه کند.دیگر اثرات جانبی نادر عبارتند از: زردی پوست یا چشم‌ها، خونریزی یا کبودی غیرمعمول، ضعف، خستگی، مدفوع سیاه یا خونی، ادرار خونی یا کدر و کاهش ناگهانی مقدار ادرار.

از کار افتادگی کبد
دانشمندان پس از آنکه معلوم شد مسکن استامینوفن یکی از علل عمده از کار افتادگی کبد در آمریکا بوده است، نسبت به عواقب مصرف زیاد این دارو هشدار داده‌اند. به گفته محققان موارد سالانه از کار افتادگی کبد در اثر مصرف استامینوفن از 28 درصد در سال 1998 به 51 درصد در سال 2003 افزایش یافته است. کارشناسان می‌گویند اعمال محدودیت بر فروش این دارو در انگلستان به کاهش موارد از کار افتادگی کبد در این کشور کمک کرده است.
گروه مطالعه از کارافتادگی حاد کبد در آمریکا، که با شرکت پژوهشگران از دانشگاه‌های مختلف این کشور تشکیل شد، داده های 662 بیمار که در فاصله سال های 1998 تا 2003 به خاطر ازکارافتادگی حاد کبد بستری و درمان شده بودند را تجزیه و تحلیل کرد.از میان 275 موردی که به مصرف استامینوفن مربوط می شد، 48 درصد آنها غیرعمدی، 44 درصد ناشی از تلاش برای خودکشی و باقی نامعلوم بود.معلوم شد افرادی که دچار مسمومیت غیرعمدی شده بودند چندین داروی مختلف که حاوی استامینوفن بوده است را مصرف کرده‌اند. محققان دریافتند که مصرف 10 گرم استامینوفن در روز – معادل 20 قرص 500 میلی گرمی – می‌تواند باعث از کار افتادن کبد شود.

استامینوفن و آسم
در پژوهشی که از سوی موسسه ملی پژوهشی آزمایشی بهداشت و تغذیه دانشگاه ناتینگهام انگلیس صورت گرفته است، محققان دریافتند که مصرف دائم و بدون تجویز مسکن استامینوفن، خطر ابتلا به آسم و بیماری مزمن گرفتگی ریوی را افزایش داده و در صورت مصرف روزانه باعث آسیب فعالیت ریه‌ها می‌شود.
پژوهشگران حدود 13 هزار و 500 آمریکایی را طی سال‌های 1988 تا 1994 از نظر میزان مصرف آسپرین، استامینوفن و ایبوپروفن مورد مطالعه قرار دادند. به گفته این محققان، مصرف میزان بالای استامینوفن میزان آنتی‌اکسیدان <گلوتاتیون> را در بافت شش‌ها کاهش می‌دهد که این امر منجر به آسیب ریه و بروز بیماری‌های تنفسی و آسم می‌شود. در این مطالعات در مورد سایر مسکن‌ها از جمله آسپرین و ایبوپروفن این نتایج به دست نیامد.

استامینوفن و تاثیرات بر روح و روان
مطالعه انجام شده نشان داد که افرادی که استامینوفن مصرف می کنند کمتر دلسوزهستند و نشانه های همدلی در آنها کمتر دیده می شود واغلب احساسات آنها دست خوش تغییرشده است.استامینوفن احساسات را به شدت کاهش می دهد و زندگش مشترک را سرد می کند.

مطالعات متعددی در خصوص مصرف استامینوفن و اثرات روانی آن انجام شده که در اغلب آنها گفته شده که افرادی که استامینوفن مصرف می کنند از لحاظ احساسی سرد هستند. علاوه بر این ها استامینوفن موجب افزایش خطر ابتلا به انقباض دستگاه گوارش فوقانی نیزمیشود.گفتنی است که استفاده طولانی مدت از ایبوپروفن و مسکن های دیگربرای سلامت قلب شما بسیار خطرناک است.

گفتنی است، بهتر است که راه حل های جایگزینی برای درمان سردرد و دیگر دردهای خود مانند استفاده از گیاهان آرامبخش که مسکن طبیعی هستند پیدا کنید.

مصرف استامینوفن در دوران حاملگی
استفاده از این قرص در دوران حاملگی می تواند تاثیر مستقیم و جدی روی سلامت جنین بگذارد. بروز مشکلاتی مانند اوتیسم و بیش فعالی ارتباط مستقیمی با استفاده استامینوفن در دوران بارداری دارد.

محققان در اسپانیا بیش از 3 هزار جفت مادر و کودک را در مطالعات خود بررسی کردند 88 درصد این کودکان مورد مطالعه در سن یکسالی بوده و بقیه کودکان در سن 5 سالگی مورد ارزیابی اختلالات طیف اوتیسم و علائم بیش فعالی قرار گرفتند. مادرانی که در طول بارداری دوز زیادی استامینوفن مصرف کرده بودند کودکان شان از سنین پایین علائم بیش فعالی و اوتیسم را بروز دادند.

همچنین کودکان 5 ساله ای که در این مطالعه مورد آزمایش قرار گرفته بودند در معرض خطر بالاتر بیش فعالی و تکانشگری بودند. این کودکان در معرض مداوم به طور خاص عملکرد ضعیف تری در آزمون کامپیوتری اندازه گیری توجه، تکانشگری و پردازش سرعت بصری نشان دادند.

در این آزمایشات پسران بیشتر در معرض علائم طیف اوتیسم بودند. پاراستامول یا استامینوفن تکانه های عصبی این کودکان را تشدید می کند و بعد از تولد شاید هنگام مصرف پاراستامول احساس کنند دردشان تکسین یافته اما به مرور زمان، چون در دوره جنینی در معرض استامینوفن بودند تاثیرات منفی در مغزشان ایجاد می شود.

همچنین پاراستامون ممکن است زمانی که این کودکان به مرز نوجوانی و دوره بلوغ می رسند اثرات مخرب خود را نشان دهد و در توسعه سیستم ایمنی بدن شان نقص ایجاد کند.

مطالعات نشان داد قرار گرفتن جنین در دوران بارداری در معرض گسترده پاراستامول یا استامینوفن در دورانی که جنین در رشد در رحم مادر به سر می برد در اوایل کودکی کودکان مبتلا به ADHD یا بیش فعالی می شوند از این رو زنان در زول دوران بارداری باید به توصیه های درمانی توجه خاصی نشان دهند.

مصرف بیش از حد
مصرف بیش از حد استامینوفن سبب تهوع، استفراغ، تعریق و خستگی می‌شود. استامینوفن نباید بیش از 4 گرم 4000(میلی گرم) در 24 ساعت مصرف شود، چون ممکن است به کبد صدمه بزند.در صورتی‌ که‌ به‌ مصرف‌ بیش‌ از حد استامینوفن‌ شک‌ کردید، حتی‌ در صورت‌ عدم‌ وجود هرگونه‌ علامت‌ مسمومیت‌ از اورژانس‌ تقاضای‌ کمک‌ کنید. درمان‌ مسمومیت‌ باید هرچه‌ زودتر آغاز شود. در صورتی‌ که‌ درمان‌ مصرف‌ بیش‌ از حد‌ ‌استامینوفن‌ ظرف‌ 24 ساعت‌ اول‌ آغاز نشود، ممکن‌ است‌ نتوان‌ از آسیب‌ کبدی‌ یا‌ ‌مرگ‌ جلوگیری‌ کرد‌.

نظرکارشناسی دکتر داروساز
یک دکتر داروساز، گفت: قرص سرماخوردگی علاوه بر استامینوفن، داروی ضد حساسیت و ضد احتقان هم دارد و افراد بهتر است مرتب فشارخون را اندازه گیریی کنند زیرا اثر داروی فشارخون را کم می کند.

دکتر نوشین محمد حسینی افزود: اگر شما ۱، ۲ و ۳ روز استامینوفن مصرف کردید و سردردتان بهتر نشد و دلیل سردردتان را نمی دانید باید به پزشک مراجعه کنند. مشکل دیگر این است که وقتی شما مسکن را بی رویه مصرف می کنید ممکن است علائم یک بیماری را پوشش دهید.

وی با اشاره به تفاوت های استامینوفن کدئین دار و ساده، ادامه داد: ما در علم داروسازی، اصطلاحی داریم به نام سی نرژیسم یا هم افزایی برخی داروها یک تاثیر خودشان دارند و در کنار داروی دیگر اثرشان بیشتر می شود.

محمد حسینی ادامه داد: به طور نمونه استامینوفن ساده ۳۲۵ میلی گرم یک اثر درمانی دارد وقتی به آن ۱۰ میلی گرم کدئین اضافه شود اثر آن ۳۲۵ میلی گرم بسیار زیاد می شود و اگر ما بر اثر بیشتر استامینوفن نیاز داریم، اما نخواهیم از دوز بیشتر استامینوفن به علت سمیت کبدی استفاده کنیم، در این موارد از استامینوفن کدئین دار استفاده می کنیم و این در هنگام دردهای شدیدتر استفاده می شود.

وی اظهارکرد: استامینوفن کدئین دار otc نیست ولی استامینوفن ساده داروی otc است. به علت اینکه مصرف کدئین برای بسیاری از افراد مضر است.

این داروساز در پاسخ به این پرسش که چه افرادی نباید از کدئین استفاده کنند، گفت: افرادی که یبوست دارند. افرادی که احتمال وابستگی به کدئین دارند. افرادی که دوره پس از درمان ترک اعتیاد را می گذارنند و افرادی که از داروهای خاص استفاده می کنند که احتمالا این داروها با کدئین تداخل دارند.

وی تاکید کرد: در بیمارانی که شیمی درمانی می شوند پزشک ممکن است ترجیح دهد از استامینوفن ۵۰۰ میلی گرم استفاده کند ولی از استامینوفن کدئین دار استفاده نکند.

محمد حسینی ادامه داد: استامینوفن کدئین دار ممکن است روی دید فرد، رانندگی کردن، کار با دستگاه های دقیق، اثر گذار باشد. مصرف بی رویه و بدون حساب آن ممکن است وابستگی ایجاد کند.

این داروساز اظهارداشت: برخی از مسکن ها سمیّت کبدی دارند و برخی از آنها سمیّت کلیوی دارند. بنابراین هنگام مصرف مسکن ها، اگر امکان مراجعه به پزشک ندارید حتی الامکان با داروساز مشورت کنید و اگر بیماری زمینه ای دارید مثلا بیماری های قلبی، کلیوی یا کبدی هنگام خرید دارو otc با دارو ساز مشورت کنید.

تداخل دارویی
استامینوفن ممکن است با داروهای دیگر تداخل پیدا کند. در این حالت ممکن است اثر یک یا هر دو دارو تغییر کند یا عوارض جانبی داروها تشدید شود.
از جمله داروهایی که با استامینوفن تداخل دارند، می‌توان به الکل، ضد التهاب‌های‌‌ غیراستروئیدی (مانند آسپرین بروفنو … ) داروهای ضدبارداری خوراکی، فنی توئین ، وارفارین ، کلستیرامین، ایزونیازید و زیدو وودین اشاره کرد
برای جلوگیری از بروز عوارض بهتر است قبل از استفاده همزمان استامینوفن با دیگر داروهای تجویز شده و یا بدون نسخه با یک پزشک مشورت کنید.

توصیه‌های آخر
فقط‌ به‌ مقدار توصیه‌ شده‌ توسط‌ پزشکتان‌ استامینوفن‌ مصرف‌ کنید‌.
‌برچسب‌ روی‌ دارو را بخوانید و از دستوراتش‌ پیروی‌ کنید‌.
‌استامینوفن را نباید بیش از 10 روز 5( روز در بچه ها) برای تسکین درد و بیش از سه روز برای کاهش تب استفاده کنید البته اگر با دستور پزشک باشد، مجاز هستید.
شیاف‌های استامینوفن‌ را در یک‌ جای‌ خنک‌ نگا ه‌ دارید،‌ ‌ولی‌ شیاف‌ و انواع‌ مایع‌ استامینوفن‌ (قطره‌ و شربت‌) را منجمد نکنید‌.
سیگار ممکن است با اثر استامینوفن تداخل کند. سیگاری ها ممکن است به مقادیر بیشتری از دارو نیاز داشته باشند اما نباید بیش از میزان توصیه شده روزانه مصرف کنند.
استامینوفن‌ را دور‌ ‌از دسترس‌ کودکان‌، دور از حرارت‌، نور مستقیم‌ و حرارت‌ مرطوب‌ نگاه‌ دارید (در‌ ‌چنین‌ شرایطی‌ استامینوفن‌ فاسد می‌شود.)
اگر استامینوفن‌ را به‌ سبب‌ درد، تب‌ یا گلودرد مصرف‌ می‌کنید در صورت باقی ماندن علائم یا بدتر شدن آنها با پزشک تماس بگیرید. از دو ترکیب حاوی استامینوفن به طور همزمان استفاده نکنید.
افرادی که به مقدار زیاد الکل مصرف می کنند باید حتی الامکان از مصرف این دارو پرهیز کنند چون مصرف همزمان الکل و استامینوفن خطر آسیب کبدی را به دنبال دارد.
استامینوفن‌ تاریخ‌ گذشته‌ را دور از دسترس‌ کودکان‌ در توالت‌ دور‌ ‌بریزید‌.‌ استامینوفن نتایج برخی از آزمایش‌های پزشکی را تغییر می دهد بنابراین باید مصرف آن را چند روز قبل از آزمایش مورد نظر قطع کرد.
برچسب‌ روی‌ سایر داروهای‌ بدون‌ نیاز به‌ نسخه‌ را بخوانید تا مطمئن‌ شوید که‌ در آنها استامینوفن‌ یا دارویی‌ که‌ با استامینوفن‌ تداخل‌ کند، وجود نداشته‌ باشد‌.
هر فردی که بیشتر از 3 نوشیدنی الکلی در روز می نوشد، افرادی که بیماری کبدی یا کلیوی و یا عفونت کبدی دارند و زنان باردار یا شیرده باید تحت نظر پزشک استامینوفن مصرف کنند.