تیغ دو لبه رفراندوم/ موافقان و مخالفان

 حسن روحانی، رئیس‌جمهوری دوشنبه شب در گفت‌وگوی تلویزیونی با مردم عنوان کرد که برای حل اختلاف‌نظرها در مسائل مهم کشور به صندوق آرا مراجعه کنیم. او گفت: اگر مسئله بسیار مهمی در هر حوزه‌ای مطرح شد، اصل 59 پیش‌بینی شده است و این برای تثبیت نظام است. این سخن رئیس‌جمهوری با واکنش‌های زیاد و متفاوتی روبه‌رو شد عده‌ای از آن استقبال کردند و برخی نیز با آن به مخالفت برخاستند و اعلام کردند که این در واقع بهانه و فراری از سوی رئیس‌جمهوری برای حل مشکلات اقتصادی و منحرف کردن افکار عمومی به این سو است.

البته رئیس‌جمهوری در 22 بهمن ماه سال گذشته نیز به اصل 59 قانون اساسی اشاره کرده و گفته بود: «ثمره انقلاب و میراث امام قانون اساسی است. باید قانون اساسی را پاس بداریم و از ظرفیت آن استفاده کنیم. اگر در موضوعی با هم بحث داریم باید به اصل 59 مراجعه کنیم که طبق آن باید به آرای مردم مراجعه کرد».

اصل پنجاه و نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که رئیس‌جمهوری به آن تاکید دارد، تصریح می‌کند «در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آراء مردم صورت گیرد و درخواست مراجعه به آراء عمومی باید به تصویب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس برسد».

محسن رهامی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب دراین‌باره به ایسنا گفته است: تاکید رئیس‌جمهوری بر اینکه نظر مردم فصل‌الخطاب تصمیمات کشور هستند بسیار امر مبارکی بود. بهترین روش حل مسائل کلان ایجاد رفراندوم و بازگشت به رای و نظر مردمی است که رئیس‌جمهوری به خوبی این موضوع و اصل 59 قانون اساسی اشاره کردند.

او گفت: تاسیس جمهوری اسلامی ایران نیز بر اساس رفراندوم، رای و نظر مردم بوده است. انتقاداتی وارد شده که چرا آقای روحانی چندین بار بر مساله رفراندوم تاکید کردند و اعضای شورای نگهبان یک بار اعلام کردند شاید ایشان اشتباه به اصل 59 قانون اساسی اشاره کردند اما تاکید مجدد ایشان بر این قانون اهمیت پذیرش نظر مردم در حل اختلافات کلان را نشان می‌دهد.

عبدالصمد خرمشاهی در همین رابطه به «ابتکار» می‌گوید: «بحث رفراندم یا همان مراجعه به آراء و افکارعمومی در مواقع خاصی صورت می‌گیرد. برای مثال در مورد مسایل مهم کشوری از جمله مانند قانون اساسی است. ما قبل از انقلاب نیز چندین بار بحث مراجعه به افکار عمومی را داشته‌ایم یکی مربوط به زمان آقای مصدق و بحث انقلاب سفید بود. همچنین بعد از انقلاب ما دوباره چندین مورد همه‌پرسی داشته‌ایم از جمله رفراندوم در مورد جمهوری اسلامی و قانون اساسی بوده است.»

او در ادامه تصریح می‌کند: «در کشورهایی که به صورت پارلمانی اداره می‌شوند معمولا در مورد مسایل مهم مانند تغییرات در نظام یا تصمیمات بسیار بزرگ رفراندوم صورت می‌گیرد. ابتدا باید ببینیم مساله‌ای که آقای روحانی عنوان کردند در چه موردی است. برخی که بحث اقتصاد را پیش کشیده‌اند می‌گویند که رئیس جمهوری در واقع با پیش کشیدن این بحث می‌خواهند سیاست را فدای اقتصاد کنند، که این خودش جای بحث دارد.»

خرم‌شاهی با اشاره به مخالفین بحث مراجعه به افکار عمومی از طرف روحانی گفت: «مخالفت با چنین مباحثی امر جدیدی نیست نباید ما اینگونه مناقشه‌ها را قبلا هم داشته‌ایم. برای مثال در زمان آقای هاشمی رفسنجانی و آقای خاتمی این قضیه هم عنوان شده بود که با مخالفت همراه شد.»

وی افزود: «از نظر قانونی تنها کسی که می‌تواند در مورد رفراندوم تصمیم بگیرد رهبر انقلاب اسلامی یا دوسوم نمایندگان مجلس هستند. از نظر قانونی مطابق اصل 6 یا 123 و 99 قانون اساسی رئیس‌جمهوری فقط وظیفه ابلاغ رفراندوم را دارد، اختیار با شخص رهبری است. بنابراین فی‌نفسه همان طور که آقای روحانی اشاره کردند مراجعه به افکار عمومی چیزی بدی نیست. برخی مواقع باید دید آراء مردم به سمت چه مسایلی تمایل دارد و یا خواسته آنها در مورد مسایل مهم چیست؟ این می‌تواند راهگشا باشد.»

این حقوقدان ادامه می‌دهد: «برخی از شخصیت‌ها مخالفت خود را اعلام کردند و گفتند که این مبحث در صلاحیت رئیس‌جمهوری نیست و آقای روحانی به خاطر عدم کنترل مسایل اقتصادی و ناتوانی در حل مشکلات اقتصادی بحث رفراندوم را پیش کشیده‌اند. آقای روحانی در واقع با پیش کشیدن این بحث قصد منحرف کردن افکار عمومی را دارد.»

او خاطرنشان می‌کند: «طرح اینگونه مسایل باید از مجاری قانونی باشد همچنین نوع موضوعی که به رفراندوم گذاشته می‌شود نباید ابهام داشته باشد، چرا که عامه مردم نمی‌توانند در مورد مسایل مهم کشوری به خوبی تجزیه‌وتحلیل و تصمیم‌گیری کنند. مساله اقتصادی مساله بسیار مهم و پیچیده‌ای است. همان‌طور که می‌دانید یکی از مسایل مهم کشور ما مساله اقتصادی است و مشکلاتی که در این زمینه وجود دارد هم به سیاست و مردم و نیز ارکان نظام فشار آورده است.»
او می‌افزاید: «برخی از مخالفین بحث آرمان‌ها را پیش کشیده و می‌گویند نباید آرمان‏ها را زیر پا گذاشت. باید واقع‌بینانه بود نظام زمانی اعتبار خودش را حفظ می‌کند که پشتیبانی عامه مردم را داشته باشد. این فقط مختص جمهوری اسلامی نیست بلکه هر حکومتی متکی به پشتیبانی مردم است. سوال من این است که مراجعه به افکار عمومی و جویا شدن نظر آنها ایرادش چیست؟ چه ضدیتی با قانون اساسی و آرمان‏های نظام دارد؟ رفراندوم در واقع همان حکومت آراء مردم است. منتها در برخی کشورها مانند ایران ممکن است یکسری ابهامات وجود داشته باشد.»

این حقوقدان ادامه می‌دهد: «در واقع زمانی که جامعه به مشکلاتی برخورد می‌کند یا در زمینه‌ای محل اختلاف است باید ببینیم در آن شرایط ما سیاست را ترجیح بدهیم یا اقتصاد، کدامیک بیشتر منافع مردمی را در نظر می‌گیرند.

اینها مسایلی ریز هستند و نیاز به بررسی کارشناسانه بیشتری دارند. طبیعتا اگر قید شود مشخصا رفراندوم در چه موردی است یا موضوع مورد بحث توضیح داده شود و بحث کارشناسانه روی آن صورت گیرد نمی‌توانیم نسبت به آراء مردم بی‌تفاوت باشیم. آقای روحانی به زیرکی دریافتند که در شرایط کنونی کشور برخی راهکارها که از طریق گفتمان یا تغییر در سیاست خارجی می‌تواند در وضعیت معیشتی مردم اثرگذار باشد. چه اشکال دارد که ما از مردم بپرسیم که به‌دنبال چه چیزی هستند خواسته آنها چیست.»