از زمان فیلتر تلگرام در ایران و تبلیغ پیام‌رسان‌های داخلی یکی از انتقاداتی که از سوی کارشناسان بر این شیوه شکست انحصار طلبی وارد شد، به وجود آوردن فضای انحصاری دیگری برای پیام‌رسان‌های داخلی و همه‌گیر شدن فیلتر شکن‌ها بود.
اولین گروه از زائران حج تمتع سال جاری 27 تیرماه عازم عربستان شدند. همزمان با اعزام نخستین گروه از حجاج ایرانی به سرزمین وحی، رسانه‌ها از فیلتر تنها پیام رسان ایرانی که قرار بود ارتباط زائران را با خانواده‌های‌شان در داخل ایران سهل‌تر کند، در کشور عربستان سعودی خبر دادند، ارتباطی که برقرار نشده مسدود شد و برخی از زائران از جمله زائران پا به سن گذاشته را با مشکل روبه‌رو کرد. گرچه تا کنون هیچ کدام از مسئولان حج و حتی مدیر پیامرسان گپ درباره علت فیلتر این پیام رسان سخنی به میان نیاورده‌اند اما گمانه‌زنی‌ها حکایت از آن دارد که این اقدام شاید به دلایل امنیتی از سوی عربستان رخ داده باشد. اقدامی که البته برخی دیگر نیز آن را به خصومت عربستان با ایران مرتبط دانسته‌اند.حج 97 اولین حجی است که گوشی‌های هوشمند و پیام رسان‌ها در بستر اینترنت همراه به طور رسمی نقش بسزایی در آن ایفا می‌کنند. اردیبهشت ماه امسال پس از فیلترینگ تلگرام و داغ شدن بازار استفاده از پیام رسانهای داخلی، در دیداری که میان آذری جهرمی وزیر ارتباطات و حمید محمدی رئیس سازمان حج و زیارت صورت گرفت، به امضای تفاهم نامه سازمان حج با پیام رسان گپ در راستای عمل به شعار سال 97 یعنی حمایت از کالای ایرانی موضوع ارائه خدمات به زائران مطرح شد. پس از امضای تفاهم نامه میان سازمان حج و پیام رسان گپ، این سازمان مکرر زائران را به نصب و استفاده از این پیام رسان دعوت کرد و به واسطه این تبلیغات مشترکانی از میان زائران حج 97 نصیب خود کرد. آن طور که روح‌الله مهرجو، کارشناس علوم ارتباطات و پژوهشگر اجتماعی به «ابتکار» می‌گوید: «پس از تلاش‌های مستمر سازمان حج برای دعوت از زائران حج امسال، نهایتا جمعیتی در حدود 30 هزار نفر عضو کانال این سازمان که برای حجاج سال جاری ایجاد شده بود، شدند.» رقمی که بیش از یک سوم زائران 85 هزار نفری حج 97 را در برمی‌گیرد.
بازار حج در انحصار «گپ»
از زمان فیلتر تلگرام در ایران و تبلیغ پیام‌رسان‌های داخلی یکی از انتقاداتی که از سوی کارشناسان بر این شیوه شکست انحصار طلبی وارد شد، به وجود آوردن فضای انحصاری دیگری برای پیام‌رسان‌های داخلی و همه‌گیر شدن فیلتر شکن‌ها بود. اتفاقی که حالا نمودش در حج 97 به وضوح دیده می‌شود. انعقاد تفاهم‌نامه سازمان حج با پیام رسان گپ موج انتقادهایی را به همراه داشته است. انتقادهایی که اصلی‌ترین سوالاشان این است که به چه دلیل پیام رسان گپ برای ایجاد ارتباط آسان‌تر زائران در نظر گرفته شده است؟ مهرجو می‌گوید: «در حالی سازمان حج و زیارت انحصارا زائران را به استفاده از پیام رسان گپ تشویق می‌کرد که این پیام رسان داخلی در رتبه سوم و چهارم پیام رسانهای داخلی بعد از سروش، آی گپ و بیسفون قرار داشت اما این توقع وجود داشت که مدیریت سازمان حج و زیارت به جای سرمایه‌گذاری بر روی تنها یک پیام رسان، شانس خود را در دیگر پیام رسان‌ها نیز به آزمون بگذارد. سوالی که پیش می‌آید این است که تفاهم‌نامه سازمان حج با گپ چه خدمات ویژه‌ای را در اختیار زائران خانه خدا قرار داد، این سوالی است که نه سازمان حج و نه شرکت گپ هرگز توضیحی راجع به آن ندادند.» این کارشناس ارتباطات ادامه می‌دهد: «پیام رسان گپ در سیستم عامل ios به درستی کار نمی‌کند و حتی نسخه دسکتاپ آن نیز با مشکلاتی همراه است. سوالی که وجود دارد اینکه دلیل انتخاب پیام رسان گپ از سوی سازمان حج و زیارت با توجه به مشکلات یاد شده چیست آیا کارشناسان این سازمان معیارهای لازم را بررسی نکردند یا دست‌های پشت پرده‌ای به حجاج به عنوان یک فرصت نگاه کرده و مجموعه‌ای به دنبال مشتری در میان زائران خدا بوده‌اند.»
گپ زدن فیلتر
اگرچه با وجود بودن سوالات فراوان در ذهن درباره دلیل انتخاب پیام رسان گپ، بالاخر حجاج با اطمینان خاطر ار وجود راه ارتباطی مطمئن و ارزان راهی سفر پر فریضه حج شدند اما با ورود اولین کاروان‌های زائران ایرانی به عربستان مهدی انجیدنی، مدیر پیامرسان داخلی گپ در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «پیامرسان گپ با توافقی که با سازمان حج انجام داده است، در حج 97 خدمات متنوعی را برای حجاج عزیز کشورمان فراهم کرده است. متاسفانه عربستان جهت سنگ‌اندازی در مسیر خدمت‌رسانی به حجاج ایرانی، از دیروز پیام رسان گپ را فیلتر کرده است.» این خبر که همزمانیش با خبرهای ضد و نقیض درباره وجود سرورهای تلگرام طلایی و هاتگرام در ایران و درخواست فیلتر کردن آنها از سوی پیام‌رسان‌ها داخلی مطرح شد، سبب شد تا کاربران شبکه‌های مجازی نیز به آن واکنش نشان دهند. کاربری به نام جعفری که به نظر می‌رسد از مراسم حج در صفحه توئیتر خود می‌نویسد، درباره فیلتر پیامرسان گپ نوشته است: «اینجا باید برای بعضی پیام‌رسان‌های ایرانی مثل گپ فیلترشکن روشن کرد ولی توییتر آزاده! تنها نقطه مشترک، تلگرامه که هر دو جا فیلتره» اگرچه به نظر می‌رسد زائران جوان در حج توانسته‌اند راه‌حل مشترکی را نیز برای استفاده از پیامرسان فیلتر شده در عربستان پیدا کنند و به دانلود و نصب فیلترشکن‌ها روی آورند تا ارتباط راحت‌تری با خانواده‌های‌شان برقرار کنند اما گویا کار با نرم افزارها و گوشی‌های هوشمند برای افراد سالخورده‌تر سخت‌تر شده است. حالا افراد سالخورده‌ای که برای داشتن ارتباط راحت‌تری با خانواده‌های‌شان به پیام رسان داخلی گپ که از سوی سازمان حج معرفی شده اعتماد کرده، وقت برای یادگیری آن صرف کردند و حتی پیش از رفتن کار با آن را آموخته‌اند، راهی برای تماس با خانواده‌های‌شان ندارند. گرفتن راهنمایی برای نصب اپلیکشن دیگری نیز از راه دور برای آنها قطعا از نصب فیلترشکن و کار با آن سخت‌تر از خرید سیم‌کارت و صرف هزینه برای برقراری تماس تلفنی خواهد بود.
چه کسی سوءمدیریت را برعهده می‌گیرد؟
برقراری ارتباط آسان از یک مبدا به مقصد از جمله زیر ساخت‌های لازمی است که متولیان گردشگری ملزم به ایجاد آن هستند تا بتوانند گردشگران بیشتری جذب کنند یا در هر حال شرایط را برای مسافران مساعد کنند. زیر ساختی که با وجود پیشرفت علم و تکنولوژی آن قدرها هم سخت به نظر نمی‌رسد. با این حال تاکنون ایران از تامین این زیرساخت برای حجاج سرافراز بیرون نیامده است. اگرچه رئیس سازمان حج و زیارت از رفع مشکل ارتباطی از طریق مذاکره با وزیر حج عربستان خبر داده اما این پاسخ روشنی برای خانواده‌هایی که به دنبال راهی ارزان و آسان برای برقراری ارتباط با مسافر خود هستند نیست. مسافرانی که چند سال پیش اتفاقات ناگواری همچون حادثه منا را پشت سر گذاشته‌اند. مهرجو می‌گوید: «این روزها که زائران خانه خدا به تدریج عازم عربستان می‌شوند، پل ارتباطی سازمان حج و زیارت با زائران چیست در حالی که با توجه به فیلترینگ گپ از سوی عربستان، بستر ارتباطی جایگزینی از سوی این سازمان برای زائران در نظر گرفته نشده است. آیا زائران مجددا به سراغ پیام رسان تلگرام خواهند رفت؟» او می‌افزاید: «اگرچه مدیر عامل گپ پس از فیلترینگ این پیامرسان توسط عربستان از تفاهم نامه سازمان حج و عربستان و خدماتی که قرار بود توسط این پیامرسان به حجاج ارائه شود سخن به میان می‌آورد و عنوان می‌کند که موضوع را از وزارت خارجه و وزارت ارتباطات پیگیری می‌کند و از سوی دیگر مسئولان سازمان حج و زیارت نیز اعلام کرده‌اند که در این خصوص با وزیر حج عربستان مکاتبه کرده‌اند اما آیا نتایج این پیگیری‌ها در موسم حج امسال به نتیجه خواهد رسید؟ این روزها اگر کاروان‌ها ارتباط خود با زائران را تنها در بستر پیام رسان گپ ایجاد کرده باشند، باید در عربستان به سراغ کدام نرم افزار بروند؟ حال که پیامرسان گپ از سوی سعودی‌ها فیلتر شده است، آیا همه تقصیر این سوء مدیریت به اقدام عربستان بر می‌گردد یا مدیران کشور که در شرایط مناسبات نه چندان مطلوب دو کشور، اینگونه برای ارتباطات و اطلاع رسانی زائران تصمیم‌گیری کرده‌اند.»
حال این سوال مطرح می‌شود که آیا اینگونه عمل کردن به شعار سال (حمایت از کالای ایرانی) که ناشی از سوءمدیریت و بی‌برنامگی است، تبلیغی مناسب برای آن خواهد بود؟
ارسال نظر
