آمانو در تهران به دنبال چیست؟

دیروز آژانس بین المللی انرژی اتمی در حساب رسمی خود در توییتر اعلام کرد که یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس، 17 آگوست (یکشنبه، 26 تیر) به تهران سفر خواهد کرد تا با رهبران و مقامات ارشد ایران دیدار کند.

برخی دیپلمات های نزدیک به آژانس اعلام کردند که این سفر در راستای پیشبرد گفت‌وگوها و همکاری‌ها بین ایران و آژانس صورت می گیرد.

رضا نجفی سفیر و نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با تایید خبر سفر آمانو به ایران به فارس گفت که «یوکیا آمانو در سفر به تهران قرار است روز یکشنبه 26 مرداد ماه با حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان دیدار و گفت‌وگو کند.»

نجفی هم سفر آمانو به تهران را در راستای ادامه همکاری‌ها بین ایران و آژانس در قالب «چارچوبی برای همکاری» که سال گذشته امضا شد، عنوان کرد.

سفر فردای آمانو به تهران سومین سفر او به کشورمان محسوب می شود. او پیش از این یک بار در دولت گذشته و یک بار در دولت جدید به منظور باز شدن گره همکاری های تهران – آژانس به کشورمان سفر کرده بود.

سفر او در دولت گذشته یک سفر بی نتیجه بود چرا که عملا همکاری میان دوطرف پس از توافق آمانو با سعید جلیلی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران برقرار نشد و با وجود نزدیک به 11 دور مذاکره ایران و آژانس سوء تفاهمات میان ایران و آژانس پابرجا باقی ماند.

بر خلاف نخستین سفر آمانو به تهران، اما سفر دوم یک سفر پربار و موفقیت آمیز بود.

پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی همزمان با تاکید بر توافق هر چه سریعتر ایران با گروه 1+5 و به نوعی جدی گرفته شدن مذاکرات هسته ای در بعد سیاسی، مذاکرات فنی و حقوقی با آژانس هم جدی تر از قبل مورد توجه قرار گرفت و باب همکاری های تازه میان ایران و آژانس باز شد.

این باب همکاری هم توسط تیم مذاکره کننده هسته ای در مذاکرات سیاسی با گروه 1+5 باز شد. پس از یک وقفه طولانی در گفتگوهای دوجانبه میان ایران و آژانس، عباس عراقچی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت خارجه و عضو ارشد هیات تیم مذاکره کننده هسته ای ایران به همراه حمید بعیدی‌نژاد، مدیرکل سیاسی وزارت خارجه و رضا نجفی نماینده ایران در آژانس، پس از دور نخست مذاکرات ایران و 1+5 در ژنو(23 و 24 مهر‌ماه 92)، ششم آبان ماه سال 92 با سفر به وین، مقر آژانس بین المللی انرژی اتمی، با یوکیا آمانو مدیر کل آژانس دیدار کرد تا فصل تازه همکاری های ایران و آژانس را رقم زند.

کمتر از یک ماه پس از دیدار عراقچی و هیات همراه با آمانو در وین، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی راهی تهران شد و در این سفر توانست با علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی به توافق برسد و دو طرف برای همکاری های تازه به منظور رفع ابهام و سوال از برنامه هسته ای ایران و ابعاد احتمالی نظامی آن بیانیه و تفاهم نامه مشترک امضا کردند.

ضمیمه بیانیه مشترک ایران و آژانس که 20 آبان ماه سال 92 به امضای صالحی و آمانو رسید بر شش اقدام عملی تاکید داشت که ظرف سه ماه از سوی ایران انجام گیرد. ارائه اطلاعات مربوطه و دسترسی مدیریت‌شده مورد توافق دوجانبه به معدن «گچین» بندرعباس؛ ارائه اطلاعات مربوطه و دسترسی مدیریت‌شده مورد توافق دوجانبه به کارخانه تولید آب سنگین اراک؛ ارائه اطلاعات در مورد تمام رآکتورهای تحقیقاتی جدید؛ ارائه اطلاعات مربوط به شناسایی 16 سایت مد نظر جهت ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای؛ شفاف‌سازی در مورد بیانیه ایران در رابطه با تاسیسات غنی‌سازی جدید؛ شفاف‌سازی بیشتر در مورد بیانیه ایران در رابطه با غنی‌سازی لیزری، شش اقدام عملی بود که توسط ایران باید ظرف سه ماه انجام می گرفت که در موعد مقرر هم انجام گرفت.

پس از این برداشته شدن گام اول همکاری های تازه ایران و آژانس، در راستای رفع نگرانی ها نسبت به برنامه گذشت و حال برنامه هسته ای ایران در چارچوب توافق ژنو3، تهران و دیده بان هسته ای سازمان ملل، مذاکرات برای برداشتن گام دوم که تا پیش از این غیر قابل برداشتن می نمود را آغاز کردند؛ مذاکراتی برای باز شدن پرونده «مطالعات ادعایی» و دریافت پاسخ نسبت به سوالات و ابهامات حول محور این پرونده.

«مطالعات ادعايي» یا ابعاد احتمالی نظامی به مجموعه مباحثي گفته مي‌شود كه دربرگيرنده ادعاهاي آمريكا مبني بر در دست داشتن اسنادي است كه نشان مي‌دهد ايران، زماني برنامه ساخت كلاهك هسته‌اي داشته است. اين مباحث ابتدا در سال ۲۰۰۴ و به دنبال ادعاي آمريكايي‌ها مبني بر به‌دست آوردن يك لپ‌تاپ ايراني توسط گروهک منافقین آغاز شد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مذاکراتی که در دو سال و نیم آخر عمر دولت احمدی نژاد در رابطه با مسائل و ابهامات باقیمانده درباره برنامه هسته‌ای ایران داشت سوالات و ابهاماتی را در چارچوب مطالعات ادعایی و ابعاد احتمالی نظامی مطرح کرد که همواره از سوی ایران، ادعاهای مطرح شده رد و از پاسخگویی به آن خودداری شد.

این در حالی است که همان زمان هم بسیاری از منتقدان داخلی رویکرد دولت احمدی نژاد در مذکرات هسته ای، معتقد بودند جمهوری اسلامی ایران که به صلح آمیز بودن ماهیت برنامه هسته ای اش اطمینان داشت می توانست با پاسخ به این سوالات بهانه را از طرف های مقابل به منظور توقف مانورهای تبلیغاتی علیه کشورمان را بگیرد.

در همین راستا در دومین دور مذاکرات فنی و حقوقی ایران در دولت حسن روحانی به سرپرستی رضا نجفی، نماینده ایران در آژانس و هیات مذاکره کننده آژانس به سرپرستی ترو واریورانتا، معاون مدیرکل آژانس در امور پادمان‌های دوطرف برای ورود به بحث مطالعات ادعایی و رفع سوالات و ابهامات حول محور این پرونده توافق کردند.

ایران و آژانس در راستای گام دوم همکاری های مشترک توافق کردند تهران تا 30 اردیبهشت ماه سال 1393 اقدام به رفع سوالات و ابهامات حول محور 7 مورد کند که شامل موارد زیر بود: ارایه اطلاعات مورد توافق دو طرف و دسترسی مدیریت شده مرتبط با معدن ساغند یزد؛ ارایه اطلاعات مورد توافق دو طرف و دسترسی مدیریت شده مرتبط با کارخانه تغلیظ اردکان؛ تحویل پرسشنامه اطلاعات طراحی (DIQ) بروز شده راکتور اراک ( IR-40(؛ اتخاذ اقدام در جهت به نتیجه رسانیدن رهیافت پادمان برای راکتور اراک ( IR-40(؛ ارایه اطلاعات مورد توافق دو طرف و تنظیم بازدید فنی از مرکز لیزر لشکرآباد؛ ارایه اطلاعات مواد چشمه source material، که هنوز به ترکیب و خلوص لازم برای ساخت سوخت و یا غنی‌سازی نرسیده‌است، شامل واردات چنین موادی به ایران و استخراج اورانیوم از فسفات توسط ایران؛ ارایه اطلاعات و توضیحات به آژانس به منظور ارزیابی اظهاریه ایران در مورد نیاز یا کاربرد توسعه (EBW) نسل جدید چاشنی‌های ایمن.

این 7 گام هم توسط ایران برداشته شد و به سوالات آژانس در رابطه با آنها به طور کامل پاسخ داده شد.

پس از آن مذاکره کنندگان فنی و حقوقی آژانس 30 اردیبهشت 93 در تهران به توافق رسیدند تا گام سوم و البته نهایی را برای رفع ابهام حول محور پرونده مطالعات ادعایی و ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران بردارند.

گام سوم شامل 5 اقدام عملی از جانب ایران می شد. این 5 اقدام تا 3 شهریور ماه یعنی هفته آینده باید از جانب ایران در دستور کار قرار بگیرد عبارتند از: تبادل اطلاعات با آژانس در رابطه با ادعاهای مطرح شده در خصوص مبادرت به انفجارات قدرتمند، از جمله انجام آزمایش انفجار قدرتمند در مقیاس بزرگ در ایران؛ ارائه اطلاعات مربوطه مورد توافق و توضیحات مربوط به مطالعات صورت‌گرفته و/یا مقالات منتشر شده در ایران در رابطه با ترابرد نوترون و مدلسازی‌ها و محاسبات مربوطه و استفاده ادعایی از آن‌ها در مواد فشرده؛ ارائه اطلاعات مورد توافق دوجانبه و انجام هماهنگی‌های لازم برای بازدید از یک مرکز تحقیقات و توسعه سانتریفیوژ؛ ارائه اطلاعات مورد توافق دوجانبه و دسترسی مدیریت شده به کارگاه‌های مونتاژ سانتریفیوژ، کارگاه‌های تولید روتور سانتریفیوژ و تأسیسات ذخیره‌سازی؛ جمع‌بندی رهیافت پادمانی در مورد رآکتور IR-40.

آژانس بین المللی انرژی اتمی هفته آینده می تواند تایید کند که آیا این 5 اقدام از سوی ایران انجام گرفته و به سوالات آژانس در این رابطه پاسخ داده شده است یا خیر.

به دلیل آنکه مرحله سوم و نهایی همکاری تهران و آژانس برای مختومه کردن پرونده مطالعات ادعایی و یا ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران از اهمیت خاصی برخوردار است یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس تصمیم گرفته است که شخصا بر مختومه شدن این پرونده نظارت داشته باشد.

گفته می شود یکی از موانع توافق ایران و گروه 1+5 در مذکرات وین6 عدم توافق ایران و آژانس در این مرحله بود. کشورهای عضو گروه 1+5 به خصوص طرف آمریکایی مدعی بودند تا زمانی که پرونده برنامه هسته ای گذشته و حال ایران مختومه نشود و تهران به سوالات و ابهامات درباره ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای خود موسوم به پرونده مطالعات ادعایی پاسخ ندهد، نمی توان به توافق هسته ای در بعد سیاسی و در چارچوب مذاکرات 1+5 امیدوار بود.

بر این اساس عملا یکی از گره های مذاکرات سیاسی با نهایی شدن گام سوم همکاری های ایران و آژانس و مختومه شدن پرونده مطالعات ادعایی باز می شود که آمانو علاقه مند است لقب باز کننده این گره به نام او بخورد.