آخرین وضعیت سرطان و کنترل آن در جهان

 دستیار تخصصی رشته پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با ارایه گزارش جهانی سرطان در گردهمایی متخصصین حوزه سلامت عمومی با عنوان "تحولات جهانی حوزه سلامت عمومی"، گفت: ۵۰ درصد سرطان‌ها با کنترل عوامل خطرناک قابل پیشگیری هستند.

 دکتر اکبر شفیعی - دستیار پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در اولین گردهمایی متخصصین حوزه سلامت عمومی با ارایه گزارش جهانی سرطان و ارایه آخرین وضعیت این بیماری و کنترل آن در جهان، اظهار کرد: در این گزارش که بیش از ۲۸۰ متخصص و پژوهشگر از سراسر جهان در تهیه آن شرکت داشته‌اند، مبانی مختلفی در زمینه سرطان همچون پراکندگی سرطان در جهان، علت شناسی سرطان، زیست شناسی سرطان و پیشگیری و کنترل سرطان در جهان مورد بحث قرار گرفته است. یکی از ویژگی‌های خوب این گزارش، ارائه تجربه کشورهای در حال توسعه در زمینه برنامه کنترل و درمان سرطان است که بر اساس آن دو کشور ترکیه (به عنوان کشور همسایه) و مراکش (ازمنطقه خاورمیانه - شمال آفریقا) دارای پیشرفت‌های چشمگیری در دهه اخیر بودهاند.

وی با اشاره به نکات مرتبط با ایران در این گزارش، تصریح کرد: در این گزارش ارجاعات متعددی به مطالعه کوهورت گلستان شده که طی آن بروز بسیار بالای سرطان مری (بالای ۱۰۰ در ۱۰۰۰۰۰ در استان گلستان ایران) مطرح شده است.

وی با بیان اینکه مصرف تریاک یکی از مسایلی است که باعث بروز عوارض بیشتر و پیامدهای بدتر در بیماران سرطانی می‌شود، افزود: با بررسی این گزارش می‌توان دریافت که ایران هنوز در زمینه ارائه گزارش‌های بین‌المللی در زمینه بیماری‌ها بویژه سرطان با کمبود مواجه است و نیاز به انجام مطالعات اپیدمیولوژیک بیشتر برای تعیین نقشه سرطان در ایران است.

وی با بیان اینکه هنوز برنامه جامعی برای پیشگیری از سرطان در ایران تدوین نشده است، گفت: استفاده از متخصصان پزشکی اجتماعی در این زمینه می‌تواند کمک شایانی به سیستم بهداشتی-درمانی کشور و در نتیجه کاهش هزینه‌ها و بار بیماری در ایران محسوب شود.

تجربه سایر کشورها در حیطه سرطان

وی به یافته‌های این گزارش در سایر کشورها اشاره کرد و گفت: طی این گزارش به کنترل سرطان در آفریقا اشاره شده که بر اساس آن شاخص‌هایی همچون غلفت، فقر و رفتارهای ضعیف جستجوگر سلامت، باعث آسیب پذیری آفریقایی‌ها در برابر سرطان هم برای مردان و زنان و هم برای بزرگسالان وجوانان می‌شود.

وی با بیان اینکه بر اساس این گزارش بیشترین سهم مرگ ناشی از سرطان، متعلق به آفریقاست، عنوان کرد: در سال ۲۰۱۰ تنها ۱۷ کشور آفریقایی برنامه عملیاتی برای کنترل سرطان داشتند. در واقع تا کنون هیچ کشور آفریقایی برنامه عملیاتی با منابع مالی مشخص نداشته که این مساله بیانگر نبود اراده سیاسی در این قاره برای حل این مشکل است.

۳۳ درصد سرطان‌ها در آفریقا منتسب به عفونت‌هاست

وی با اشاره به برنامه‌ها و توصیه‌هایی برای کنترل سرطان در آفریقا، عنوان کرد: با توجه به اینکه ۳۳ درصد سرطان‌ها در آفریقا منتسب به عفونت‌هاست، طراحی چارچوب و برنامه کنترل سرطان متناسب با بستر فرهنگی و اجتماعی، ایجاد آگاهی نسبت به سرطان و نحوه پیشگیری آن از طرق واکسیناسیون و یا تغییر سبک زندگی برخی از راهکارهای پیشنهادی است. همچنین با توجه به وابستگی بالای این کشورها به کمک‌های خیرین و علاقمندی آنها به برنامه‌های واکسیناسیون، این مسئله باید در اولویت قرار گیرد.

سرطان در اردن

به گفته وی، در این گزارش همچنین به تجربه کشور اردن در رابطه با کنترل سرطان اشاره شده که طی آن تدوین یک برنامه جامع ملی برای کنترل سرطان از سال ۲۰۰۸ مد نظر قرار گرفت و برنامه‌ای با مشارکت شرکای داخلی و بین‌المللی تدوین شد. بر اساس نتیجه این طرح مشخص شد که کل زنجیره درمانی سرطان در این کشور موجود است ولی برای دسترسی به این امکانات، بی‌عدالتی‌هایی وجود دارد. همچنین خدمات تسکینی برای بیماران ناکافی است.

آغاز برنامه کنترل سرطان در آمریکای جنوبی از کشور پرو

این پزشک متخصص با اشاره به تجربه کنترل سرطان در کشور پرو، اظهار کرد: پرو کشور۳۰ میلیون نفری است که حدود ۵.۱ درصد تولید ناخالص ملی خود را صرف سلامت می‌کند و در همین راستا امید به زندگی در سال ۲۰۱۰ در این کشور به ۷۴ سال رسید.

وی با بیان اینکه در سال ۲۰۰۷ پرو برای اولین بار برنامه کنترل سرطان را در آمریکای جنوبی آغاز کرد، گفت: تمرکز بر سرطان‌های پستان، سرویکس، معده، ریه و پروستات بوده و همچنین تمهیداتی برای دسترسی گروه آسیب‌پذیر جامعه برای درمان در نظر گرفته شد. در سال ۲۰۱۱ بودجه‌ای (۱۰.۳میلیون دلار) بر مبنای عملکرد و دستیابی به نتیجه مصوب شد که این بودجه ملی به ۲۹.۸ میلیون دلار در سال ۲۰۱۲ افزایش یافت.

تجربیات مثبت ترکیه در درمان سرطان

ترکیه یکی دیگر از کشورهایی است که در این رابطه تجربیات مثبتی داشته است، به گفته دکتر شفیعی، طبق برنامه ملی کنترل سرطان در ترکیه فعالیت‌ها در چهار حیطه ثبت سرطان، پیشگیری از سرطان، غربالگری و تشخیص زودرس و درمان سرطان و اقدامات تسکینی دنبال شده است.

این فارغ التحصیل رشته سلامت سالمندان از دانشگاه لیدن هلند با بیان اینکه بر اساس این طرح ۱۶ مرکز ثبت فعال در ۱۵ شهر ترکیه دایر و ۵۰ درصد جمعیت تحت پوشش قرار گرفت، گفت: چهار مرکز از این ۱۶ مرکز، مورد تایید IARC قرار گرفته و یکی از آنها در شهر ازمیر، بعنوان Hub برای آموزش در این زمینه شناخته شده است.

وی افزود: در حیطه پیشگیری برنامه‌هایی همچون برنامه کنترل الکل، تغذیه سالم، کنترل چاقی، ارتقای فعالیت بدنی، کاهش مصرف نمک، برنامه کنترل آزبستوز، برنامه ترسیم نقشه رادون و برنامه کنترل دخانیات اجرا شد. در این راستا، ترکیه در اجرای راهبردهای MPOWER برای کنترل دخانیات رتبه اول را در دنیا کسب کرده است.

وی با بیان اینکه در حیطه غربالگری و تشخیص زودرس در هر شهر یک مرکز تشخیص زودرس، غربالگری و آموزش ایجاد شده است، افزود: برنامه‌ها برای سرطان‌های پستان، سرویکس و کولورکتال بطور رایگان در حال انجام است و استانداردهای این مراکز نیز تدوین شد. برای مثال انجام غربالگری سرطان هر دوسال یکبار برای افراد بالای ۴۰ سال، انجام تست خون مخفی در کنار کولونوسکوپی برای سرطان کولورکتال و انجام غربالگری سرطان سرویکس در کنار  HPV DNA testing توسط ۱۳۰ واحد سیار غربالگری، توانمند کردن پزشکان خانواده و غربالگری از طریق HPV تست، برخی از این امکانات و اقدامات بوده است.

درمان رایگان سرطان در ترکیه

شفیعی با بیان اینکه درمان سرطان در ترکیه برای همه رایگان بوده و همه درمان‌های استاندارد در دسترس است، عنوان کرد: مراکز درمانی بر اساس برنامه راهبردی مالی ملی تا سال ۲۰۲۳ متناسب با بار بیماری و روندهای جمعیتی ایجاد شده و تولید بومی برخی داروهای شیمی درمانی و اوپیوپیدها نیز آغاز شده است.

وی ادامه داد: ترکیه همچنین برنامه دارد که بیش از ۲۰۰ مرکز خدمات تسکینی در طی پنج سال آینده برپایه خدمات پزشک خانواده و خدمات منزل دایر کند.

کنترل سرطان در مراکش

شفیعی با اشاره به تجربه مراکش در کنترل سرطان، تصریح کرد: در سال ۲۰۰۵ توسط یک بنیاد خیریه با همکاری وزارت بهداشت ۱۵ مطالعه جهت تحلیل همه جانبه سرطان در مراکش انجام شد که براساس آن برنامه کنترل سرطان (۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹) تدوین و در سال ۲۰۱۰ تصویب شد. در این برنامه که دارای ۷۸ شاخص است، در زمینه پیشگیری، کمپین‌های آگاهی رسانی عمومی تشکیل شده و برنامه مدارس و محل‌های کسب و کار بدون دخانیات و برنامه واکسیناسیون علیه HPV از سال ۲۰۱۴ آغاز شد.

به گفته وی، تعدادی از پیشرفت‌های انجام شده در مراکش به این شرح است؛ رساندن تعداد مراکز آنکولوژی از دو به ۹ مرکز، تعدادhouse of life  از یک به ۹ مرکز (برای سکونت راحت بیماران و همراهان‌شان در طی مدت درمان)، افزایش تعداد آنکولوژیست‌ها از ۵۰ به ۱۵۰ و درمان ۲۳۰۰۰بیمار در مقابل۱۱۵۰۰ قبلی.

کنترل سرطان در کانادا

این متخصص رشته پزشکی اجتماعی با اشاره به کانادا به عنوان کشوری که در زمینه کنترل سرطان پیشرفت‌های خوبی داشته، تصریح کرد: در سال ۲۰۰۶ دولت فدرال مرکز Canadian Partnership Against Cancer را تاسیس کرد که نهاد غیردولتی بوده و توسط دولت فدرال تامین مالی می‌شود. این مرکز موظف به اجرای راهبردهای ملی کنترل سرطان بود. مهم‌ترین چالش‌ها مربوط به وجود شاخص‌هایی برای نشان دادن پیشرفت برنامه بود که برای سال‌های زیادی مقایسه بین ایالت‌ها از طریق شاخص‌هایی مثل بروز، مرگ و میر و میزان کمتری از طریق شیوع و بقا (Survival) انجام می‌شد ولی در ائتلاف کنترل سرطان موافقت شد که شاخص‌های بهتری جهت مقایسه کارایی درمان طراحی شود و در نهایت بیشتر ایالت‌ها قادر به تولید داده‌های مربوط به شاخص‌های مرتبط با کل زنجیره کنترل سرطان (وضعیت عوامل خطر، غربالگری، موفقیت درمان و...) شدند.

تصویب دو برنامه موفق کنترل سرطان در فرانسه

این متخصص در ادامه با بیان اینکه کشور فرانسه نیز دو برنامه موفق کنترل سرطان تصویب کرده است، افزود: در این برنامه‌ها مصوب شده تا ارائه خدمات جامع و هماهنگ برای مدیریت سرطان بر اساس نیاز بیمار و شواهد موجود دیده شود. در این برنامه‌ها ارائه خدمات بر پایه نیاز بیمار (patient-centered) و ارائه خدمات "شخصی شده" مورد تاکید بود. برنامه خدمات شخصی شده به هر فرد، نقشه راهی برای مدیریت سرطان ارایه می‌کند که برای اجرای آن لازم است کل طیف خدمات به صورت یک زنجیره ارائه شود.

به گفته وی، در خدمات شخصی شده، بحث درمان بر پایه پروفایلینگ مولکولی تومور مطرح بود و در طی چهار سال اخیر بیوبانک بیماران تشکیل شده است. انتظار می‌رود که دانش ژنومیک و تکنولوژی‌های موجود، رسیدن بهprecision medicine  را محقق سازد.