عراق و مسیر دشوار گذار از بی‌ثباتی

 اعتراضات مردم عراق در استان‌های جنوبی که از یکشنبه هفته قبل آغاز شده بود، شامگاه جمعه با گسترش به شهرهای نجف و کربلا وارد فاز تازه‌ای شد. در همین راستا مناطق جنوبی کشور عراق به ویژه استان‌های نجف، ذی‌قار و بصره روز جمعه صحنه درگیری شدید میان معترضان خشمگین و نیروهای امنیتی و پلیس بود.

این اعتراضات در واکنش به وضعیت سخت معیشتی، بیکاری گسترده، ضعف خدمات‌رسانی و قطع شدن آب و برق در این استان‌ها انجام شد، به طوریکه خبرگزاری رویترز گزارش داد: صدها معترض با حمله به فرودگاه نجف و ورود به سالن اصلی و همچنین باند فرودگاه موجب مختل شدن پروازها شدند و حتی سفر حیدر العبادی نخست وزیر عراق به بلژیک نیز لغو شد.

2 کشته، 61 زخمی و 40 جاده اصلی نیز مسدود شده است

این ناآرامی‌ها در استان بصره هم مشاهده شد، جایی که مردم با بستن راه‌های منتهی به بندر استراتژیک ام‌القصر رفت و آمد به سوی این بندر را مختل ساختند. از سوی دیگر و بنا به گزارش خبرگزاری یورو نیوز در استان میسان مردم با به آتش کشیدن ساختمان شورای استانداری و همچنین دفاتر حزب الدعوه، جریان الحکمه و مجلس اعلای عراق با نیروهای امنیتی درگیر شدند که متعاقب این درگیری‌ها یک نفر کشته و 15 نفر نیز زخمی شدند. علاوه بر ناآرامی در این مناطق استان‌های ذی‌قار و کربلا نیز صحنه درگیری میان مردم و نیروهای امنیتی بود به طوریکه در شهر العماره معترضان علاوه بر اشغال ساختمان فرمانداری به سمت شعبه‌هایی از حزب دعوت اسلامی سنگ پرتاب کردند. در همین رابطه و در پی این درگیری‌ها دفتر نخست‌وزیری عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد، کمیته وزرای امنیتی عراق جمعه‌شب نشست فوق العاده‌ای را به ریاست حیدر العبادی، فرمانده کل نیروهای مسلح به منظور بررسی اوضاع امنیتی عراق برگزار کرده است.

در تازه‌ترین آمارهای منتشر شده از اعتراضات گسترده در عراق تا لحظه تنظیم این گزارش یک مقام امنیتی با بیان اینکه تاکنون نُه دفتر و مقر احزاب در استان‌های بصره، ذی‌قار، نجف اشرف و کربلای معلی به آتش کشیده شدند که در میان آنها دفاتر احزاب الدعوه، جریان حکمت ملی، الفضیله، عصائب اهل الحق، گردان‌های حزب‌الله و ائتلاف الفتح به چشم می‌خورد، اعلام کرد: تا روز شنبه نیز تعداد زیادی از مردم همچنان در خیابان‌ها حضور داشتند و دست کم 40 جاده اصلی را مسدود کرده‌اند. همچنین تا روز گذشته 2 تن کشته و 61 نفر نیز زخمی شدند که 30 نفر از زخمی‌ها از نیروهای امنیتی عراق بودند.

دو دستگی میان مقامات عراقی

تمامی این وقایع در حالی رقم می‌خورد که سیاستمداران عراقی هر کدام در مواضعی جداگانه ضمن حمایت از معترضان، مشکلات بوجود آمده را به گردن سایر گروه‌ها می‌اندازند. در این میان علاوه بر حیدر العبادی که با اعلام وضعیت فوق‌العاده در حال تدارک برای خروج از ناآرامی‌های گسترده است، مقتدی صدر رهبر جریان پیروز انتخابات عراق در پیام توئیتری خود اعلام کرد: از تعرض به معترضان مظلوم خرسند نیستم و از مردم می‌خواهم اموال عمومی را حفظ کنند زیرا این اموال متعلق به مردم است نه مفسدان.

ایاد علاوی معاون رئیس جمهوری و رهبر ائتلاف الوطنیه نیز با بیان اینکه این اعتراضات نتیجه انباشته شدن سوء مدیریت‌ها و شکست در تامین خواسته‌های مردم است، تصریح کرد: مردم بصره به مسکن نیاز ندارند بلکه به راه‌حل‌های ریشه‌ای نیازمندند. نوری المالکی نخست وزیر سابق عراق نیز که در برخی نواحی هدف اعتراضات مردم قرار گرفته از اهمال دولت در قبال مطالبات اساسی شهروندان و عدم خدمات‌رسانی مناسب و رفع مشکل بیکاری انتقاد کرده است.
تمامی این موارد در حالی مطرح می‌شود که به نظر می‌رسد در شرایط کنونی مقامات عراقی از انسجام لازم برای مواجهه با این ناآرامی‌ها برخودار نیستند؛ به طوریکه یکی از مقامات این کشور حمله به فرودگاه نجف را حاصل توطئه از سوی برخی مسئولان دولتی در جهت بهره‌برداری از منافع اقتصادی می‌داند و سعد الحلفی عضو شورای عشایر بصره نیز تاکید می‌کند تا زمانی که معترضان به ایجاد تغییر در کشور اطمینان نیابند، به تظاهرات ادامه خواهند داد.

دورنمای تیره خروج از بحران

عراق اکنون با شرایط بسیار ویژه‌ای روبرو است. کشوری که از سال 2014 مناطق وسیعی از آن تحت اشغال گروه تروریستی داعش قرار گرفت و وارد یک بحران تمام عیار امنیتی شد. هنوز یکسال از پایان خلافت خودخوانده داعش در عراق نمی‌گذرد که دولت این کشور درگیر بازسازی مناطق آزاد شده از دست داعش است. بازسازی که گفته می‌شود در حدود 50 میلیارد دلار هزینه در بر دارد و همچنان مردم با آثار و تبعات خرابی‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. به گفته منابع عراقی مردم موصل هنوز درگیر اجساد باقیمانده در درگیری‌های سال گذشته هستند و طبق اعلام یکی از مقامات اقلیم کردستان عراق همچنان از سرنوشت بیش از 3 هزار نفر از ایزدی‌های اسیر، خبری در دست نیست.

این مشکلات با پیوند خوردن به اختلافات سیاسی در عراق که اوج آن در همه‌پرسی سال گذشته اقلیم کردستان مشاهده شد و همچنین انسداد سیاسی، ضعف اقتصادی و فساد ساختاری شرایطی را فراهم ساخته که گذار از این وضعیت به عنوان کابوسی برای مقامات عراق بدل شود. تمامی این موارد را وقتی به تنش‌ها برای انتخاب دولت جدید در عراق اضافه کنیم دورنمای گذار از بی‌ثباتی در این کشور بسیار تیره و تار به نظر می‌رسد. بیش از یک ماه از انتخابات پارلمانی عراق می‌گذرد و علیرغم اعلام نتایج و مشخص شدن گروه‌های پیروز، ساختار سیاسی این کشور در تائید نتایج انتخابات ناکام مانده است.

در این میان صندوق‌های رای که به منظور بازشماری آرا جمع‌آوری شده بود به ناگهان در بغداد طعمه حریق می‌شود که همین مساله باعث شکاف عمیق میان گروه‌های سیاسی عراق شده است. از سوی دیگر مقتدی صدر به عنوان رهبر جریان پیروز عراق تاکنون با چندین چهره و گروه برای تشکیل کابینه ائتلافی وارد مذاکره شده است.

در چنین شرایطی سرنوشت نخست وزیر عراق با توجه به پایان یافتن مدت قانونی نخست وزیری حیدر العبادی همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. برخی از کارشناسان معتقدند که اکنون حیدر العبادی و هادی العامری با توجه به کشمکش‌های داخلی و خارجی هر روز شانس خود را برای تصدی پست نخست وزیری از دست می‌‌دهند و طارق النجم از رهبران حزب الدعوه و همچنین فالح الفیاض مشاور امنیت ملی عراق اکنون از شانس بیشتری برای تشکیل دولت برخوردارند.
با این حال و با توجه به اوضاع داخلی عراق و تجربیاتی که در سپهر سیاسی این کشور در طول سال‌های گذشته رخ داده است، امکان تشکیل دولت جدید در کوتاه مدت بعید به نظر می‌رسد. در سال 2010 نیز شاهد بودیم که علیرغم گمانه‌زنی‌ها برای تشکیل یک دولت ائتلافی هر چند شکننده از طیف‌های مختلف، درگیری‌هایی میان گروه‌های عراقی آغاز شد که کشور را به مدت 9 ماه در یک بن‌بست سیاسی قرار داد.

با توجه به چنین وضعیتی که اعتراضات مردمی نیز چاشنی مشکلات کنونی عراق شده است و قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هم سعی در اعمال نفوذ در فرآیندهای آتی این کشور دارند، به عقیده بسیاری از ناظران تنها رهبران ائتلاف‌های مختلف و چهره‌های سیاسی هستند که می‌توانند برای برون رفت از چنین چالشی دست به کار شوند، اما با توجه به واگرایی‌های موجود در صحنه داخلی عراق در صورت ادامه روند کنونی احتمال بی‌ثباتی و ناآرامی‌های بیشتر در عراق متحمل‌تر از هر زمان دیگری خواهد بود.