الزامات و ضرورت‌های شفاف سازی دولت

 روزنامه ایران در یادداشتی به قلم امیدعلی مسعودی/ عضو هیأت علمی دانشگاه نوشت:

 تصمیم دولت روحانی برای شفاف‌سازی، تصمیمی راهبردی برای پالایش جامعه از آمار غلط و نورافکندن بر تاریکخانه فساد است و از نتایج قابل تصور این شفاف‌سازی مشارکت مردم در کارهایی است که دولت نیازمند مشارکت و حضور آحاد مردم است.

به نظر می‌رسد ابزار کار دولت در این زمینه استفاده از فضای مجازی و شکل‌گیری دولت الکترونیک باشد. تا پیش از شکل‌گیری دولت الکترونیک کمتر کسی می‌توانست به شفاف‌سازی دولت خوشبین باشد اما سازوکار الکترونیکی شدن خدمات دولت، بسیاری از روزنه‌های نفوذ خلافکاری را می‌بندد اما همین شفاف‌سازی که اکنون با هزینه‌ای بسیار اندک در حال شکل‌گیری است الزاماتی دارد که در قالب افزایش فرصت‌ها و قوت‌ها و کاهش تهدیدها و ضعف‌ها، برآورده می‌شود.

اکنون‌ که می‌توان با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در دولت الکترونیک شفاف‌سازی کرد و در این راه برخی اقدامات که الزام‌آورند باید مورد توجه باشد ازجمله این اقدامات: 1- جلسات دولت باید در برابر چشم مردم برگزار شود و معنایش این است که تصمیم‌های دولتمردان برای روزنامه‌ها و مردم آشکار باشد تا راه بر رانت‌خواران بسته شود؛ 2-بودجه و حساب‌های مالی توسط هریک از اعضای جامعه قابل بازبینی باشد؛ 3- قوانین، قواعد و تصمیمات برای بحث آزاد در اختیار عموم قرار داده شود. با این اقدامات مقدماتی می‌توان امیدوار بود که فعالیت‌ها شفاف خواهند شد و فرصت از سوءاستفاده‌کنندگان از سیستم گرفته خواهد شد. از نظر بسیاری از محققان شفاف‌سازی؛ آزادی، آگاهی و مشارکت عموم مردم در تصمیمات دولت است به‌طوری‌که کلیه فعالیت‌های کارکنان دولت برای عموم قابل مشاهده و پیگیری باشد. اگر رسانه‌ها و مردم هر چیزی را که در امور کشور اتفاق می‌افتد بدانند، سؤال‌ها، اعتراض‌ها و پیشنهادهای زیادی از سوی آنها ارائه خواهد شد. مردمی که در بعضی موضوعات علاقه‌مند هستند سعی خواهند کرد بر تصمیم‌ها اثرگذار باشند. در واقع شفاف‌سازی، مشارکت هر روزه در فرآیندهای اداری توسط مردم و رسانه‌ها را ایجاد می‌کند. محققان براین باورند که شفافیت را از جنبه‌های گوناگون از جمله به لحاظ بودجه باز و همچنین در دسترس بودن قوانین و مقررات کسب‌وکار می‌توان مورد مطالعه قرارداد. متوسط نمره شاخص بودجه باز 41 کشور در سال‌های 89 تا92 نشان می‌دهد بسیاری از کشورها در حال حاضر از اسناد و اطلاعات بودجه خود اطلاعات کافی ارائه نمی‌دهند. این بدین معنی است که شهروندان و سازمان‌های جامعه مدنی قادر به مشارکت کامل و مؤثر در تصمیم‌گیری‌ها نیستند. پژوهش‌ها همچنین نشان می‌دهد دولت‌هایی که شفافیت بیشتری در فضای مقررات کسب‌وکارشان ارائه می‌دهند، در زمینه‌های دیگر هم شفاف‌تر هستند. شاخص دسترسی به اطلاعات نشان می‌دهد که دولت‌ها تا چه اندازه در تلاش خود برای شفاف‌سازی سازمان‌ها و شاخه‌های مختلف دولت ثابت‌قدم هستند. همچنین دسترسی به اطلاعات می‌تواند شهروندان را نسبت به نظارت بر کیفیت خدمات دولت و استفاده از منابع عمومی توانمند سازد. از سوی دیگر آن روی سکه عدم شفافیت، شکل‌گیری و توسعه فساد است. رشوه رایج‌ترین شکل فساد در کشورها و جوامع مختلف است. واقعیت آن است که فساد مانند یک بیماری کشنده، در صورتی‌که کنترل نشود نابرابری‌های بزرگ ایجاد کرده و پایه‌های دولت خدمتگزار مردم را تضعیف می‌کند و باعث تضعیف انگیزه‌ها، کاهش مشارکت و افزایش فساد می‌شود.

طبق اعلام مؤسسه شفافیت بین‌المللی، بخش‌ها و مؤسساتی که بیشتر از همه تحت تأثیر فساد قرار دارند عبارتند از: احزاب سیاسی، مجلس، پلیس، نظام حقوقی، قوه قضائیه و درآمد مالیاتی. این بخش‌ها بیشتر با عموم درگیرند. به همین دلیل باید بیشترین اطلاعات را در اختیار مردم قرار دهند و همراه با دولت به شفاف‌سازی دستگاه‌های دولتی کمک کنند.

شفاف‌سازی با همه مزایا و اهمیتی که برای حضور مردم در عرصه تصمیم‌گیری‌ها دارد، موانع و محدودیت‌هایی را نیز پیش روی خود دارد. مثلاً دولت نمی‌تواند وارد حریم خصوصی افراد شود. آمار، اطلاعات و تصمیم‌های امنیتی در صورت لزوم تا مدت‌ها غیرقابل انتشار هستند و انتشار بی‌موقع و نابهنگام آنها نه‌تنها کمکی به شفاف‌سازی نمی‌کند بلکه حتی ممکن است باعث نیرومند شدن دشمنان و حمایت آنان از فساد در جامعه شود. در شفاف‌سازی رعایت احکام الهی که در دین مبین اسلام برای حفظ شئون فردی و اجتماعی افراد در جامعه وجود دارد، از الزامات شفاف‌سازی در یک جامعه اسلامی است که کارگزاران دولت و عموم مردم باید آن را مطمح نظر قرار دهند تا از تهدیدها و ضعف‌ها در این راهبرد مهم دولت برای جلب مشارکت مردم کاسته شود و بر قوت‌ها و فرصت‌ها افزوده شود.