حقوق متقابل حکومت و مردم از منظر امیرالمومنین

 یک استاد دانشگاه با بیان اینکه انتقاد از روی دلسوزی و خیرخواهی از وظایف مردم در قبال حکومت است، گفت: شاید برخی گمان کنند که انتقاد از حکومت معصوم(ع) پسندیده و روا نباشد، اما حضرت در سیره عملی حکومت داری این مسئله را به اثبات رسانده اند؛ ایشان باور داشتند که اگر مسئول حکومت معصوم است، کارگزاران حکومت را افراد عادی تشکیل می دهند که مصون از اشتباه نیستند.

دکتر احمد ربانی خواه در گفت وگو با خبرنگار ایسنا ، در خصوص عدالت اجتماعی از دیدگاه امام علی(ع)، عنوان کرد: عدالت اجتماعی یعنی هر صاحب حقی، به همان میزان که تلاش کرده و در مسیر درست پیش رفته، به حق خود برسد؛ در نگاه امیرمومنان(ع) شخصی که به جایگاه اجتماعی، علمی، اقتصادی یا سیاسی می رسد باید شایستگی کسب آن مقام را داشته باشد.
 

وی افزود: شخصی که به مقامی می رسد که شایستگی آن را ندارد، در واقع به خود آن شخص جفا شده، چرا که این مسئله شخصیتش را تباه می کند، و هم ظلم در حق دیگرانی است که شایستگی آن جایگاه را دارند، ولی نتوانسته اند از این موقعیت برخوردار شوند.


این استاد دانشگاه گفت: امیرالمومنین علی(ع) در نهج البلاغه با اشاره به فلسفه حکومت عدل علوی، می فرمایند یکی از رهاوردهایی که من میتوام ادعا کنم برای آن حکوت را برپا کرده ام، این است که در این حکومت حقی برپا، یا باطلی دور شود، و اگر غیر این باشد و حکومت نتواند چنین کاری انجام دهد، از آب بینی بز برای من بی ارزش تر است.


وی در تعریف عدالت اجتماعی گفت: عدالت اجتماعی یعنی هر کس با توجه به استعداد، توانمندی و شایستگی خود، در جامعه نقشی برعهده گرفته و در مقابل خدماتی که ارائه می دهد، دریافت هایی داشته باشد.


ربانی خواه با بیان اینکه عدل در تعریف امیرالمومنین به معنی قرار گرفتن هر چیزی در جای درست خود است، تصریح کرد: رویکرد امام علی(ع) در سیاست گذاری ها، هدف گذاری های اجتماعی و برقراری عدالت اجتماعی، به گونه ای است که هر کس در هر طبقه ای که باشد، به حق خود برسد، کسانی که جز نخبگان جامعه هستند باید در سطح نخبگی و سیاست، و افرادی که در طبقه متوسط هستند در همان جایگاه باقی بمانند.

وی در ادامه عنوان کرد: حضرت علی(ع) در نهج البلاغه(خطبه 34 و 226 و دیگر  خطبه ها) به چند حق بنیادین در خصوص حقوق متقابل حکومت و مردم اشاره می فرمایند؛ در یکی از این خطبه ها که در جنگ صفین؛ در بحبوحه نبرد که انتظار می رود فرمانده جنگ، به تحریک نظامیان برای حمله به دشمن و رسیدن به پیروزی بپردازد، علی(ع) در استراحتی که به نیروها میدهند، در رابطه با حقوق متقابل حکومت و مردم سخنرانی می کنند؛ ایراد فرموده اند، یکی از محورهای اصلی صحبت هایشان را به این مسئله اختصاص داده و به تشریح این موضوع می پردازند.


ربانی خواه حقوق متقابل حکومت و مردم از منظر امیرالمومنین علی(ع) را اینگونه توصیف کرد: اول اینکه حکومت وظیفه دارد برای اینکه مردم نادان نمانند به آن ها آموزش دهد؛ دوم باید مردم را تربیت کند تا از حدود رفتار اسلامی و زیست اجتماعی-انسانی بیرون نروند.


وی با بیان اینکه موضوع سوم که حضرت خیلی بر آن تاکید دارند، رفاه اجتماعی است، گفت: حضرت امیر می فرمایند که من باید ثروت جامعه را به حدی از فراوانی برسانم که مردم بتوانند با آرامش خاطر زندگی کنند.


این استاد دانشگاه در مورد وظایف مردم در قبال حکومت، گفت: اول اینکه مردم باید پشتیبان حکومت باشند، دوم در موقع لزوم از حکومت انتقاد کنند؛ انتقاد از روی دلسوزی و خیرخواهی.


وی تصریح کرد: شاید برخی گمان کنند که انتقاد از حکومت معصوم(ع) پسندیده و روا نباشد، و حتی این سخن امیرالمومنین را با برخی آیات و روایات که اطاعت از حکومت پیامبر و جانشینانش را واجب کرده، در تناقض بدانند؛ اما واقعیت اینگونه است که حضرت در جای جای سخنانشان و در سیره عملی حکومت داری این مسئله را به اثبات رسانده اند؛ ایشان باور داشتند که اگر مسئول حکومت معصوم است، کارگزاران حکومت را افراد عادی تشکیل می دهند که مصون از اشتباه نیستند.


ربانی خواه با اشاره به عهدنامه حضرت علی(ع) به مالک اشتر، گفت: در این عهدنامه حضرت به مالک اشتر می فرمایند که اگر به حکومت مصر رسیده و مسئولیت را بر عهده گرفتی، برای کنترل زیردستانت، حتما یک چشم بینا حکومت را به سوی آن ها بفرست تا به صورت غیرمحسوس آن ها را کنترل کنی.


وی گفت: امام علی(ع) معتقد بودند که در یک حکومت، مردم باید اطلاعات را به حکومت ارسال کنند تا حکمران جامعه اسلامی اشراف کاملی بر موضوعات داشته باشد.