شرق و نقش آن در دور زدن تحریم های آمریکا

 به نظر می‌رسد که مقامات ایرانی پس از خروج آمریکا از برجام و افزایش ابهام‌ها در همکاری‌های اقتصادی با اروپا، در کشور‌های شرق وزنه جدید سیاسی و اقتصادی یافته‌اند. روابط با کشور‌های آسیایی و شرقی، می‌تواند هزینه‌ها و خسارت‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا و کاهش مراودات تجاری با اروپا را تا حدودی جبران کند.

 در پی خروج آمریکا از برجام، مقامات ایرانی به طور روزافزون روابط ایران با کشورهای شرقی را توسعه می‌دهند.

 تحریم‌هایی که آمریکا علیه ایران اعمال کرده، به دلایل مختلف شرکت‌های خارجی فعال در ایران، بویژه اروپایی، را ازاین کشور فراری داد. این در حالی است که شرکت‌های دولتی چین و روسیه برای پر کردن جای خالی شرکت‌های اروپایی به ایران می‌آیند.

پس از خروج آمریکا از برجام، پکن اولین مقصد وزیر خارجه ایران، بود. پس از پکن، محمد جواد ظریف عازم مسکو شد. فردا هم به هند خواهد رفت. علاوه بر این، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، ماه آینده به چین سفر خواهد کرد.

وزارت خارجه چین اعلام کرده روحانی در نشست سران سازمان همکاری شانگ‌های مشارکت خواهد کرد.

در پی خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای و برقراری دوباره تحریم‌های آمریکایی، روابط تجاری ایران با اروپا در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. زیرا تحریم‌های ثانویه آمریکا، تمام شرکت‌های خارجی که با ایران مراودات تجاری دارند را مجازات می‌کند. به خاطر ترس از همین تحریم‌ها بود که بسیاری از شرکت‌های اروپایی از ایران خارج شدند. ایران برای باقی ماندن در برجام از اروپایی‌ها تضمین‌هایی درخواست کرده است که منافع ایران را تضمین کنند. با این حال، اروپا با وجود تاکیدات سیاسی صریحش درباره ضرورت حفظ برجام، هنوز از دادن تضمین‌های عملی به ایران در خصوص تامین منافع اقتصادی ایران از توافق هسته‌ای خودداری کرده است.

دیپلمات‌های ایرانی در جریان نشست اخیر در وین به اروپایی‌ها تا آخر مه (۱۰ خرداد) مهلت دادند تا نحوه نجات برجام را روشن کنند. تهران به ویژه می‌خواهد اروپایی‌ها کاهش صادرات نفت ایران تحت تاثیر مجازات‌های آمریکا را جبران نموده و همچنین دسترسی ایران را به سوئیفت، نظام تبادلات بین بانکی اروپا، را حفظ کنند.

با توجه به ابهامات موجود پیرامون توانایی اروپا در تضمین منافع اقتصادی برجام، ایران مسیر جدیدی را آغاز کرده است. تحرکات دیپلماتیک اخیر ایران و سفر‌های خارجی متعدد مقامات بلندپایه ایرانی، آشکارا نشان می‌دهد که ایران توسعه روابط با شرق را در اولویت خود قرار داده است. چرا؟

اگر اروپا نتواند تضمین‌های عملی به ایران بدهد، صرف‌نظر از ماندن یا لغو شدن توافق هسته‌ای، ماهیت فراسرزمینی تحریم‌های آمریکا و نیز روابط در هم تنیده اقتصادی اروپا با آمریکا، فشار‌ها بر اتحادیه اروپا در زمینه واردات نفت از ایران و همچنین تبادلات بانکی را بیشتر خواهد کرد.

اما نگاهی به مقصد صادرات نفت ایران، نشان می‌دهد که اروپا در مقایسه با کشور‌های شرقی و آسیایی، مقدار اندکی از ایران نفت وارد می‌کند.

نیاز ایران به استمرار صادرات نفت، توجه جدید مقامات ایرانی به کشور‌های شرق را توضیح می‌دهد. چین بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران است. هم اکنون از صادرات روزانه ۲.۶ میلیون بشکه ایران، ۱.۱ میلیون بشکه آن به چین و هند می‌رود. این در حالی است که ۳۷ درصد کل صادرات نفت ایران به کشور‌های اروپایی می‌رود. مضاف بر این، تبادل تجاری ایران و چین در سال گذشته به ۳۷ میلیارد دلار رسید. محافظت از این تبادل تجاری، می‌تواند یکی از گزینه‌های ایران برای مقابله با تحریم‌های آمریکا باشد.

حفظ تبادلات تجاری کنونی با کشور‌های شرقی، مانند چین، از اولویت‌های روابط دوجانبه ایران و این کشور‌ها شده است. ژانگ هانهویی، معاون وزیر خارجه چین، ضمن ابراز امیدواری در خصوص توسعه روابط دوجانبه با ایران گفت:"ما باید با همدیگر چگونگی اجتناب از به هم ریختگی بزرگ پروژه‌های مشترک بین دو طرف را بررسی کنیم".

شرق و نقش آن در دور زدن تحریم‌های آمریکا
با بازگشت تحریم‌های آمریکا در چند ماه آینده، فشار آمریکا بر واردکنندگان نفت ایران بیشتر خواهد شد. با توجه به سابقه چین در دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵، امروز نیز اگر تحریم‌های نفتی ایران اعمال شوند، چینی‌ها ممکن است از طریق به کارگیری سیستم‌های بانکی خارج از دسترس آمریکایی‌ها، مانند بانک کونلون، تجارت نفتی با ایران را ادامه دهند.

مقامات ایرانی در سفر به کشور‌های شرقی به لزوم حفظ روابط تجاری این کشور‌ها با ایران تاکید می‌کنند. به عنوان نمونه، در سفر آینده ظریف به هند، دو طرف درباره استمرار صادرات نفت ایران گفتگو خواهند کرد. ایران سومین صادرکننده نفت به هند است و نگرانی‌هایی درباره تاثیر احتمالی تحریم‌های آمریکا بر صادرات نفت ایران به هند وجود دارد. با این حال، مقامات به روزنامه اکونومیک‌تایمز هند گقته‌اند تا وقتی که اروپایی‌ها از تحریم‌های آمریکا علیه ایران پیروی نکنند، بازگشت تحریم‌های آمریکا، تاثیری بر واردات هند از نفت ایران نخواهد گذاشت.

هند و ایران، دارای روابط تجاری و اقتصادی نیرومندی هستند. طبق آمار وزارت امور خارجه هند، تجارت دوجانبه ایران و هند در سال ۲۰۱۶-۲۰۱۷ به مقدار ۱۲.۸۹ میلیارد دلار بود. هند ۱۰.۵ میلیارد دلار از ایران کالا -عمدتا نفت- وارد کرد و ۲.۴ میلیارد دلار به ایران کالا صادر کرد.

پس از سال ۲۰۱۲، که آمریکا تحریم‌های نفتی علیه ایران شدت بخشید، هند و ایران سازوکاری برای انجام پرداخت‌های نفتی به ریال و روپیه ایجاد کردند. علاوه بر این، در دوران تحریم‌ها هند در ازای نفت به ایران کالا به ایران صادر کرد. چنین توافقاتی با روسیه نیز وجود دارد.

به لحاظ سیاسی نیز حمایت شرق، به خصوص چین و روسیه، می‌تواند برای ایران به چند دلیل حائز اهمیت باشد. نخست آنکه حمایت اقتصادی و سیاسی این کشور‌ها از ایران، مانع انزوای احتمالی این کشور در عرصه بین المللی خواهد شد. دوم: اگرچه هنوز برجام پابرجاست و صحبتی درباره بازگشت پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل نشده است، اما چنانچه تنش‌ها بین ایران و آمریکا بالا بگیرد و آمریکا تصمیم بگیرد پرونده هسته‌ای را مجددا به شورای امنیت بازگرداند، چین و روسیه می‌توانند در ممانعت از این امر به ایران کمک کنند.

در همین رابطه، چنانچه آمریکا تصمیم بگیرد از طریق شورای امنیت سازمان ملل، علیه ایران تحریم‌هایی اعمال کند، مخالفت احتمالی چین و روسیه با این تحریم‌ها می‌تواند کمک شایانی به ایران بکند.

به نظر می‌رسد که مقامات ایرانی پس از خروج آمریکا از برجام و افزایش ابهام‌ها در همکاری‌های اقتصادی با اروپا، در کشور‌های شرق وزنه جدید سیاسی و اقتصادی یافته‌اند. روابط با کشور‌های آسیایی و شرقی، می‌تواند هزینه‌ها و خسارت‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا و کاهش مراودات تجاری با اروپا را تا حدودی جبران کند.