سوم خرداد و واقعیت‌های ناگفته نبرد ما

 دوران هشت سال دفاع مقدس از برهه‌های سرنوشت‌ساز در تاریخ معاصر ایران و انقلاب اسلامی است. لحظه لحظه این دوران با جانفشانی و دلاوری فرزندان این مرز و بوم رقم خورده است. لیکن در دفتر پربرگ حماسه‌های دفاع مقدس، سوم خرداد نقطه عطف و قله ایستادگی ایرانی‌ها نام گرفته است. شهری که قرار بود دروازه ورود ارتش بعث به ایران و سکوی پرش صدام برای فتح تهران باشد به باتلاق بزرگ برای لشگرهای مدرن آن تبدیل شد.

 سید محمدعلی شهیدی محلاتی رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران در ادامه سرمقاله امروز روزنامه «ایران» نوشت: نام خرمشهر و طنین آزادی آن، هنوز در گوش زمان جاری است و یادآوری آن روزها برای آحاد شهروندان ایرانی غرورانگیز است. بعد از قریب ۴ دهه از رویدادی که رنگی از معجزه داشت، درس‌های سوم خرداد هنوز تازه است. کوی و دیار خرمشهر حرف‌های ناگفته بسیار برای نسل امروز دارد. هر دو گروه دوستداران و دشمنان ایران اسلامی در مرور تاریخ جنگ بیش از همه بر روزهای خرداد ۶۱ توقف می‌کنند. برای آنها که در اتاق‌های جنگ و ارزیابی قدرت دفاعی ایران نشسته‌اند، عملیات آزادسازی خرمشهر یک فاکتور تعیین‌کننده است.

واقعه فتح خرمشهر را باید فراتر از یک حادثه و یک عملیات نظامی دید. سوم خرداد نقطه‌ای است که در آن جنگ ما با قدرت‌های توسعه طلب، به نیمه قبل و بعد از فتح خرمشهر تقسیم می‌شود. از همین روست که مورخان تاریخ جنگ در توصیف جایگاه این رویداد، از واژگانی مثل «نقطه عطف»، «برش تاریخی» و «خیزش قدرت مردمی» بهره گرفته‌اند.

اکنون بعد از گذشت سال‌ها از آن واقعه شگفت، شاید بهترین طریق پاسداشت مقام فاتحان خرمشهر این باشد که جایگاه و ارزش تاریخی آن را بدرستی بشناسیم و به شایستگی برای نسل امروز و آینده بشناسانیم. باور راقم این سطور این است که هنوز هم ویژگی‌ها و زوایای این رویداد بزرگ به شایستگی فهم نشده است.

پرسشی که در مرور این قطعه از تاریخ گریبان ذهن را می‌گیرد این است که چه اسباب و عواملی باعث شد ماشین تهاجمی بعثی‌ها برای تاختن به سمت تهران در خرمشهر زمینگیر شود و چگونه مردم رزم‌ندیده خرمشهر ۴۵ روز برابر چنین ارتش مدرنی ایستادند و چرا جوانان و نوجوانان بی‌بهره از ابتدایی‌ترین ادوات جنگی، عملیاتی غرورانگیز مثل بیت‌المقدس را رقم زدند؟

بارها از زبان استراتژیست‌های نظامی شنیده‌ایم که عملیات بیت‌المقدس توازن نظامی در منطقه را به نفع نیروی تازه نفس ایرانی رقم زد و فتح خرمشهر نقطه پایان بر یک رشته محاسبات و معادلات نظامی بود.

اما نتیجه واقعه سوم خرداد ۶۱ صرفاً این نبود که امیدها و آرزوها و محاسبات ارتش بعث عراق و حامیان آنها را بر هم زد بلکه به نظرم اهمیت واقعه در این بود که برای نخستین بار از «ماهیت و سرشت قدرت رزمندگان ایرانی با تکیه بر فرهنگ ایثار و شهادت» پرده برداشت.

بعد از فتح خرمشهر است که ردپای عنصری تازه در تحلیل‌ها و ارزیابی استراتژیست‌ها به نام ایمان و ایدئولوژی نمایان شد و در ارزیابی جنگ ایران و عراق قاطبه کارشناسان بویژه در غرب بر مؤلفه تعیین‌کننده ایمان رزمندگان تکیه کردند.

بنابراین صفحات تقویم فتح خرمشهر را از این نظر باید دوباره ورق زد؛ واقعه‌ای که نه تنها تصویر یک نیروی تسلیم‌ناپذیر از ایرانی‌ها به جهان عرضه می‌کند بلکه تصویری مجسم از الگوی جنگ مردمی و اعتقادی جوانان این مرز و بوم با تکیه بر فرهنگ ایثار و شهادت را به نمایش می‌گذارد و امروزه بدرستی در تقویم رسمی کشورمان، به‌عنوان روز «مقاومت، ایثار و پیروزی» ثبت شده است.

بی‌گمان اگر از این منظر به اتفاقات روزهای پرالتهاب بهار سال ۶۱ نگاه شود زوایای تازه از آن حادثه پیش روی هر ناظری نمایان خواهد شد. فتح خرمشهر این پیام را در نگاه‌های بهت‌زده جهان خارج نشاند که ایرانی‌ها پایه‌گذار نبردی تازه در عصر امروز شده‌اند که هیچ شباهتی به الگوی جنگ‌های کلاسیک آن روز ندارد. هویت این الگوی نوین جنگ بر دو پایه «مردمی بودن» و «معنویت» استوار شده بود.

ماهیت مردمی جنگ به گونه‌ای بود که در آن دولت و حکومت فقط نقش پشتیبان و تسهیل‌کننده را ایفا کردند؛ درست برخلاف همه نبردهای کلاسیک که امور جنگ از صفر تا صد بر پاشنه امکانات و اراده حکومت‌ها پیش می‌رود. فاتحان خرمشهر مدلی از جنگ را پایه نهادند که در آن همه اقشار و آحاد جامعه به شکل داوطلبانه و فراگیر بار دفاع از حریم مردم و مملکت را بردوش کشیدند.

از ویژگی مردمی جنگ که بگذریم، جهان‌بینی حاکم بر جنگ ما، متفاوت از همه انگاره‌های مکاتب مبارزاتی چپ و راست آن روزگار بود. بر این نکته اغلب محققان تاریخ دفاع مقدس هشت ساله تأکید کرده‌اند. خیل جوانان ایرانی به معنای واقعی «جهاد در راه خدا» را پیشه کردند و موتور محرک و سوخت اصلی این جنگ در همه ایام سخت هشت ساله چیزی جز انرژی ایمان و روح شهادت‌طلبی نبود. آنها باور عمیق به حقانیت نبرد داشتند. نبرد آنها از هر نظر از یک الگوی آرمانی در تاریخ الهام گرفته بود؛ قیام عاشورا و بزرگ‌ترین نهضت آزادیخواه تاریخ که رزمندگان ایرانی با عشق ادامه راه امام شهید خویش، در برابر صف بزرگ‌ترین دشمنان ایستادند و از آب و خاک خویش دفاع کردند.

نسل امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازخوانی و شناخت آموزه‌های دفاع مقدس و فرهنگ ایثار و شهادت است. اگر میراث مجاهدت فاتحان خرمشهر به ظرافت و شایستگی بازگو شود نسل امروز پاسخ این پرسش بزرگ را در خواهد یافت که سوم خرداد چگونه مسیر جنگ و بلکه مسیر تاریخ را تغییر داد و چگونه رؤیای اشغال و تسخیر ایران در خاکریز خرمشهر فرو ریخت و ایران بعد از سوم خرداد به یک سرزمین و نظام شکست‌ناپذیر در نگاه بازیگران جهانی تبدیل شد.