«مصدق جدید» در چه حال است؟

 «مستقیم، مصدق.» راننده می‌زند روی ترمز: «مصدق؟ نداریم.» ماشین‌ها راه آمبولانسی را در بلوار میرداماد به سمت ولیعصر سد کرده‌اند و راننده چشم‌هایش را تنگ می‌کند و مطمئن‌تر از پیش می‌گوید: «نه، مصدق نداریم.»

«شهروند» در ادامه نوشت: حالا چند ماهی است که نام نخست‌وزیر ایران در فاصله سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲، روی تابلوی خیابانی به طول ٨٥٠ متر ثبت شده که برای خیلی‌ها هنوز آشنا نیست. حالا بعد از سال‌ها، بالاخره نام مصدق، رهبر نهضت ملی‌شدن صنعت نفت بر پیشانی یکی از خیابان‌های بلوار میرداماد نشسته و مردم باید به نام جدید عادت کنند و بگویند: «نفت سابق، مصدق جدید.»

اینکه نام مصدق به معبری در این شهر اضافه بشود یا نه، تبدیل به یک چالش شده بود و مخالفان سر سخت، هر بار بازی را برده بودند. این ماجرا که عمری به درازای انقلاب اسلامی دارد، بالاخره ٢٢ اسفند‌سال پیش به پایان رسید و با انتخاب خیابانی در حد فاصل بزرگراه شهید حقانی تا خیابان شهید دستگردی تهران آغاز داستان دیگری شد: به نام تازه خیابان نفت عادت کرده‌اید؟

تا مصدق چند؟

از میان تمام نام‌هایی که به خیابان‌ها، میدان‌ها و تونل‌ها گره‌خورده، تهران مصدق را کم داشت؛ تا همین چند وقت پیش نام یکی از شخصیت‌های شناخته شده و اثرگذار تاریخ سرزمین‌مان، درست در پایتختی که روزگاری در آن نفس کشیده گم بود و حالا خیابان‌های نفت شمالی و جنوبی، دو معبری که گذر شهروندان زیاد به آن نمی‌خورد، در آستانه روز ملی شدن صنعت نفت، به نام مصدق شد. بیشتر از چهار ماه است که تابلو‌های این خیابان را عوض کرده‌اند؛ دو تابلوی آبی سر دو نبشِ مصدق جنوبی، دو تابلو سر دو نبشِ مصدق شمالی و دو تابلوی کوچک دیگر وسط این خیابان، برای رهگذران ناآشنا.

در عصر شلوغ میرداماد، راننده می‌زند روی ترمز و با اطمینان می‌گوید خیابانی به اسم مصدق نداریم. مردی که روی صندلی شاگرد نشسته می‌زند روی شانه‌اش که «داریم». بعد به او می‌گوید: «نفت، مصدق شده، هیچ خبر داری؟» و راننده تازه می‌کوبد روی پیشانی‌اش که «آهان! نفت. بله می‌روم.

راستش من هیچ‌وقت تابلو این خیابان را ندیده‌ام که بدانم اسمش عوض شده یا نه. کرایه‌اش هم می‌شود ١٢٠٠ تومان.» تا امروز هیچ‌کس به او نگفته که می‌خواهد برود خیابان محمد مصدق، همه گفته‌اند نفت، نفت سابق. «اصلا خانم نخستین بار است که می‌شنوم، من راننده این خطم، اما کپ کردم وقتی شنیدم گفتی مصدق.

ببینم فقط همین خیابان اسمش عوض شده؟» راننده زیر پل عابر پیاده‌ای سر خیابان مصدق ترمز می‌کند. مغازه دار‌های نبش مصدق، خبردارند که تابلوی نفت را از این خیابان برداشته‌اند. «نفت شمالی اسمش عوض شده مصدق شمالی، نفت جنوبی هم شده مصدق جنوبی.» آن‌ها روزی که اسم خیابان را عوض می‌کردند، با تابلوی جدید سلفی گرفتند و حالا آدرس روی کارت‌های تبلیغاتی‌شان را عوض کرده‌اند و نوشته‌اند «خیابان مصدق» و نفت را توی پرانتز گذاشته‌اند.

چه نفت باشد، چه مصدق

مثل راننده سر بلوار میرداماد که هر روز مسافرانش را تا میدان مادر می‌رساند و این مسیر را برمی‌گردد، خیلی‌ها هنوز به نام تازه عادت نکرده‌اند و بعضی هنوز به گوش‌شان نخورده؛ شبیه همه تغییراتی که در شهر اتفاق می‌افتد و مردم ترجیح می‌دهند بیشتر به نام‌های سابقِ اشاره کنند.

یکی از مسافران راننده بلوار میرداماد همین را می‌گوید: «کو تا مردم به اسم تازه عادت کنند؟ ما هنوز می‌گوییم جردن؛ حالا هی تابلو را عوض کنند که نلسون ماندلا یا اردن یا آفریقا. ما که هنوز به خیابان مطهری می‌گوییم تخت طاووس، به بهشتی می‌گوییم عباس‌آباد.» راننده‌های جلوی مترو میرداماد هم کم‌وبیش از تغییر تازه خبر دارند، اما مردم عادت دارند که همچنان این خیابان را نفت بخوانند؛ شمالی و جنوبی.

مردی هم که روبه‌روی مغازه لوکس لباس مردانه نبش خیابان مصدق ایستاده، می‌گوید: «بالاخره یک جا به نام مصدق ثبت شد، اما تا ملت بیایند به اسم جدید عادت کنند، خیلی طول می‌کشد. کاش یک اتوبانی یا خیابان بلندی برای این نام انتخاب می‌کردند. مصدق کم کسی نیست، کار بزرگی کرده و این خیابان نفت هم که بود آدم را یاد او می‌انداخت.» دست‌هایش را از هم باز می‌کند و قد خیابان را نشان می‌دهد که «اصلا نفت مگر چه‌اش بود؟ یک خیابان کوچک که اسمش خوب هم بود را عوض کردند.

نیایش را می‌گذارند به نام آقای رفسنجانی و برای مصدق که بالاخره اندازه همین آدم زحمت کشیده، یک خیابان دو متری انتخاب می‌کنند؛ آن هم کسی که خدمت کرد به این مملکت و نفت را ملی کرد.» مرد که اهل اصفهان است، می‌گوید آن‌جا چهارراهی به نام مصدق هست و اصفهانی‌ها به آن عادت دارند، اما «مردم تهران عادت نکردند هنوز. نمی‌کنند به این زودی. طول می‌کشد تا یادشان بماند نفت کجا بود، مصدق که بود. این یک خیابانی است که خیلی گذر آدم‌ها هم به آن نمی‌افتد؛ حالا چه نفت باشد چه مصدق.»

سر مصدق وعده کردیم

هر چه برای راننده‌های گذری و خطی‌های این خیابان نام تازه آشنا نیست، اشتیاق تغییر تازه در نسل جوان بیشتر است؛ آن‌ها دوست دارند نام مصدق را بشنوند و تکرار کنند: «قرارمان سر خیابان مصدق» تا فراموشش نکنند و نسل‌های بعد را با او آشنا کند؛ با کسی که «معنی وطن را می‌فهمید.»

سحر اینطور می‌گوید. او از روزی که حرف نامگذاری خیابانی به نام نخست‌وزیر محبوب ایران، به میان آمد، در شبکه‌های اجتماعی نوشت و هشتگ زد که شهر یادگاری از این سیاستمدار ندارد: «مرد استکبارستیز و و ملی‌گرا». او حالا کوله‌پشتی‌اش را انداخته روی دوش و سر قرارش ایستاده: «قرارمان را گذاشتیم سر مصدق. خیلی دنبال معنای این کار نبودیم، کلاس زبان دوستم جردن است، اما به خودم که آمدم دیدم نخستین‌بار است توانسته‌ام سر خیابانی به اسم مصدق با دوستی وعده کنم.»

دختر که افتاده به عکس گرفتن از تابلوی تازه آبی، خاطرش هست که پیش از نفت، خیابان کارگر شمالی برای این تغییر انتخاب شده بود و گله دارد از این جنجالی که نمی‌گذاشت نامی از مصدق در تهران به یادگار بماند: «انگار ما عادت داریم آدم‌هایی که دل‌مان نمی‌خواهد را از توی تاریخ در بیاوریم. مصدق را حتی از ملی‌شدن صنعت نفت هم کنار گذاشته بودیم. خوب شد که دست‌کم ورق برگشت و کارگر را مصدق نکردند، این دو دیگر، اصلا با هم جور درنمی‌آمد.» کارگری که در خیابان مصدق جنوبی هم ایستاده می‌گوید: «دردی از ما دوا نشد.»

چه شد که یک خیابان فرعی به نام مصدق شد؟

به فاصله یک هفته از اعلام خبر تصویب نامگذاری خیابانی به نام «مصدق» در کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران در اسفند گذشته، این شورا بررسی پیشنهاد رسیده از کمیسیون را در دستور کار خود قرار داد و درنهایت آن را تصویب کرد؛ این مصوبه البته چندان با پیشنهاداتی که داده شده بود همخوان نبود: تغییر نام خیابان «کارگر شمالی» به «دکتر محمد مصدق» که بسیاری به دلیل اهمیت این خیابان موافقش بودند و بسیاری دیگر برای کنار گذاشتن کارگر از این خیابان منتقد و مخالف سرسختش شدند.

پیش از این هم تونل آرش - اسفندیار به‌عنوان یکی از گزینه‌های این نامگذاری پیشنهاد شده بود و قبل‌تر بزرگراه فتح که عبور آن از احمدآباد مستوفی، روستای محل تبعید مصدق بهانه پیشنهاد آن بود، اما به این دلیل که در حومه تهران بود، با آن موافقت نشد. ابراهیم خلیل‌آبادی از اعضای دیگر شورا هم گفته بود پیشنهاد‌هایی در مورد خیابان سی تیر مطرح شده است، اما نام این خیابان میان مردم شناخته شده و بهتر است از آن صرف‌نظر کنیم.

بلوار کشاورز هم گزینه دیگر بود که رد شد. این چالش درحالی بود که ۶۰‌سال است در قاهره پایتخت مصر خیابانی به نام مصدق نامگذاری شده است. سرانجام تلاش ٤ ماهه کمیسیون نامگذاری شورا با مشارکت همه اعضای شورای شهر تهران به نتیجه رسید و با تغییر نام خیابان نفت به دکتر محمد مصدق به اتفاق آرا موافقت شد. تغییر نام خیابان نفت به پیشنهاد سید محمود دعایی، مدیر مسئول روزنامه اطلاعات به شورای شهر آمده بود و با تصویب شورای شهر بعد از ۳۶‌سال نامی از قهرمان ملی شدن صنعت نفت به خیابان‌های تهران بازگشت.

اتفاق دیگر اما تکثیر این نامگذاری‌ها بود. پس از تغییر نام خیابان نفت شمالی و جنوبی به نام دکتر مصدق، احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران پیشنهاد نامگذاری خیابانی به نام مهندس مهدی بازرگان را ارایه کرد و حالا باید دید کدام خیابان، به نام بازرگان ثبت می‌شود.

مخالفان بازگشت مصدق به تهران که بودند؟

مصدق بعد از نزدیک به چهار دهه به پایتخت بازگشت، اما این قصه سر دراز داشت؛ اسفند‌سال پیش پس از این تصمیم، روزنامه کیهان اعضای شورای شهر تهران را به «کم‌دانی» یا «کج‌فهمی» متهم کرد و نوشت: «این اقدام اکثریت اعضای شورای شهر تهران درحالی است که مصدق برخلاف آن چه ملی‌گرا‌ها در پی القای آن بوده و هستند، نه فقط خوشبینی به آمریکا زمینه کودتای ٢٨ مرداد را فراهم آورد، بلکه اساسا با باور‌های اسلامی و انقلابی مردم نیز بیگانه بود.»

محمود کاشانی، فرزند آیت‌الله کاشانی هم یکی از منتقدان بود که می‌گفت: «ردپای بیگانگان در تصمیم شورای شهر در نامگذاری خیابانی به نام مصدق وجود دارد و این اقدامی ضدمیهنی است.» محمدمهدی عبدخدایی هم از دیگر مخالفان بود که در همان بحبوحه گفت: «وقتی امام با صراحت می‌فرماید مصدق مسلم نبود و او نخستین دبیر جبهه ملی بود که امام این جبهه را مرتد اعلام می‌کند چطور شورای شهر قصد دارد خیابانی را به نام مصدق تغییر دهد.»

این مخالفت‌ها، اما جلوی تصویب مصوبه شورای شهر را نگرفت.