گوش هایت را به همه ، و زبانت را به برخی بسپار

انسان موجودی اجتماعی است و برقراری ارتباط با همنوعانش یکی از مهمترین نیازهای زندگی اجتماعیش می باشد؛ و به گفته مرحوم کشفی:«انسان بالطبع محتاج به سوی نوعی اجتماع است که آن را تمدن و محل او را مدینه»گویند، خصیصه ی مهمی است که از زمان هبوطش بر زمین، او را به سوی تشکیل هیئت اجتماعی کشانده است. در واقع، وصول به کمال تفصیلی- که هدف اصلی از آفرینش او است- تنها در سایه ی روی آوردن انسان به انواع اجتماعات میسر است.

پیش از آن که آدمی بر زمین هبوط کند، در حالتی از بساطت و تجرد به سر می برد و از نوعی کمال اجمالی به نام «تقرب» لذت می جست. او به زمین آمد تا در سایه ی آزمون های بسیار، به کمال تفصیلی (معاد) دست یابد و به اوج لذت برسد. در واقع، دنیا در این میان، حد فاصلی است بین کمال اجمالی و کمال تفصیلی که رفتن از یکی به دیگری، در گرو مکث آدمی در آن می باشد.

اگر چنین حادثه ای رخ نمی داد و آدمی بر زمین هبوط نمی کرد، یا در همان وضع بساطت باقی می ماند، یا از همان عالم، یک سره روانۀ معاد می شد و یا به هنگام وقوفش در دار معیشت، فانی می گردید، خلقتش عبث و صنعش بیهوده می گشت.

حال که بر زمین فرود آمده و قرار است مدتی در دار «تعیش» درنگ کند، لازم است برای حفظ «قالب و بدن عنصریِ» خود، از یک سو، و «حصول نسل و بقای نوع» از سوی دیگر، به تشکیل «هیئت های اجتماعیه ی» متعددی هم چون خانواده، محله و شهر، دست یازد تا بدین وسیله، به «صلاح دین، دنیا و آخرت» خویش همت گمارد. تحفة الملوک، ج2، ص46.

انسان از زمان تولد تا آخرین لحظات عمر نیازمند ارتباط با دیگران است. زندگی اجتماعی و تاثیرات متقابل فرد بر جامعه و بالعکس آن معید  جایگاه ویژه ارتباطات در زندگی بشر است.کانون  خانواده  ، نخستین نهاد اجتماعی است که کودک در آن پرورش می یابد و می آموزد که چگونه رفتار اجتماعی داشته باشد.

محروم بودن از حس شنوایی فقط به مفهوم نشنیدن نیست ، بلکه نتیجه این محرومیت ، باعث دست نیافتن به بسیاری از تجربیات مفید و امید بخش زندگی فردی و اجتماعی می شود تا جایی که ممکن است فرد را از مسیر موفقیت دور نماید .

با توجه به این مسئله، که سخن گفتن امری اکتسابی است و انسان از راه شنیدن ، زبان محیط اطراف خود را می آموزد و سپس قادر به تکلم می گردد و جایگاه ویژه این حس را در زندگی فردی و اجتماعی انسان نشان می دهد . لذا در صورت عدم شنیدن، گفتار ممکن نخواهد بود و به همین علت ، افراد ناشنوا قادر به تکلم نیستند.

تا اینجا معلوم شد که هر کسی که از شنیدن محروم باشد از تکلم نیز بی بهره خواهد ماند و میتوان یکی از اساسی ترین عوامل ارتباط انسان با جامعه  و فهم و درک محیط پیرامون و پایه رشد و عامل تعیین کننده در موفقیت هر فرد  را بهره مندی از توانایی شنیدن دانست.

یکی از اثرگذارترین جنبه های ارتباطی که تاثیرات عمده ای در فهم و شناخت از محیط اطراف و جامعه اش دارد همان گوش دادن است.

پس برای رسیدن به ارتباطات صحیح و موثر باید روش درست گوش دادن را دانست.

گوش دادن یکی از مهارت های مهم و اساسی در ارتباط با اطرافیان است. اگر یاد بگیریم خوب گوش دهیم، بسیاری از مشکلاتمان حل خواهد شد. ما زمانی می توانیم صحبت های طرف مقابل را خوب متوجه شویم و با او همدردی کنیم یا راه حل پیش پای او بگذاریم که به صحبت هایش گوش دهیم و حرف هایش را کاملا متوجه شویم.

وقتی پیام هایی درست فهمیده نمی شود چه کسی مقصر است، گوینده، یا شنونده؟ اغلب گوینده، شنونده را مورد سرزنش قرار داده می گوید شما به آنچه که می گویم توجه نکردید در حالی که شنونده استدلال می کند و می گوید شما واضح سخن نگفتید.

آیا تاکنون اتفاق افتاده است که قرار ملاقاتی را از دست بدهید، یا کالای اشتباهی را برای دوستتان از مغازه بخرید، یک ساعت زودتر یا دیرتر به محل ملاقات برسید، یا تکالیف درسی را آماده نکنید فقط به این دلیل که به اطلاعات مورد نیاز گوش نداده اید؟ همه ما مشکلاتی را با شنیدن تجربه می کنیم.  

موانع گوش دادن
همان طور که اگان (1977) می گوید«شنوندۀ خوب شنونده فعالی است که واقعا درگیر فرایند ارتباط می شود و با توجه به دنیای بیرون از خودش به کشف پیام هایی می پردازد که فرد مقابل می فرستد». بنابراین شنوندۀ خوب متوجه انتخابی بودن گوش دادن، و موانع موجود بر سر راه گوش دادن هست.

گوش دادن به دو نفر
وقتی به این نوع گوش دادن متوسل می شویم که بخواهیم بطور همزمان از دو نفر اطلاعات بگیریم. در این نوع گوش دادن ما به دو نفر که بطور همزمان در حال صحبت هستند گوش می دهیم، یا تلاش می کنیم در حالی که با شخص دیگری رو در رو صحبت می کنیم، با مخاطب دیگری بطور تلفنی حرف بزنیم. موقعی که «صدایی» جواس شنونده را پرت می کند نیز همین حالت پیش می آید.

در تمامی این موارد شنونده نمی تواند تعامل موثری داشته باشد، چون پیامهای دیگران را خوب دریافت نمی کند، یا اصلا پیامی دریافت نمی کند. ما وقتی می توانیم به صحبت های دیگران به خوبی گوش دهیم که در یک لحظه به یک نفر گوش دهیم و حواسمان پرت نشود( مثلا، در را ببندیم، تلویزیون ر خاموش کنیم یا تلفن را به منشی بسپاریم).

بی توجهی
یکی دیگر از موانع گوش دادن بی توجهی است؛ یعنی فرد به دلایلی بطور کامل به سخنگو توجه نکند. وقتی شنونده خودآگاهی زیاد دارد و نسبت به برداشت دیگران حساس است، معمولا به دقت به حرف های آنها گوش نمی دهد. همین طور وقتی شنونده نگران قرار ملاقات بعدی خود است، بجای فکر کردن به آنچه طرف مقابل می گوید بیشتر به آن قرار فکر می کند.

یکی دیگر از شکل های بی توجهی، زمانی است که شنونده قبلا ملاقات مهمی داشته است و هنوز به آن ملاقات و جوانب  آن فکر می کند و از گوش دادن به صحبت های طرف فعلی خود غافل می ماند.

نیلسون نیز در یکی از ترانه های خود این مسئله را آورده است:

همه با من صحبت می کنند،

اما من چیزی نمی شنوم،

جز پژواک های ذهنم.

سوگیری فردی
گاهی افراد به خاطر شرایط شان پیام سخنگو را تحریف می کنند. این حالت در موقعیت های مختلفی روی می دهد. وقتی وقت کم است و نمی خواهیم گفتگو طولانی شود، صرفا به پیام هایی «گوش می دهیم» که کمتر دشوار یا محرکند.

بنابراین شخصی که نمی خواهد واقعیات دشوار را بپذیرد، آنها را رد می کند، یا با گوش ندادن، از آنها فرار می کند ( مثلا وقتی خبر مرگ عزیزی را می شنویم؛ ابتدا آن را قبول نمی کنیم - به این عمل «مرحله انکار» داغداری می گویند).

گاهی نیز شنونده به خاطر اینکه هنگام صحبت، عقاید و اظهارات متفاوتی را مطرح کند جوابهای دقیقی به اظهارات یا پرسش های سخنگو نمی دهد. نمونۀ آن، سیاستمداری است که می خواهد به هر نحو ممکن دیگران حرف او را بپذیرند، و وقتی در محافل عمومی از او سوال می شود اغلب به پرسش ها پاسخ دقیقی نمی دهد و فقط بر دیدگاه خودش اصرار می ورزد.

در شعر ترانه ای از پل سیمون، به نتم «مشت زن» به همین سوگیری اشاره شده است: «انسان ها فقط آنچه می خواهند بشنوند را می شنوند و بس».

آمایه ذهنی
آمایه ذهنیMental Set «ذهنیت ثابت، تفکری که از پیش آماده شده » شنونده نیز می تواند مانع گوش دادن موثر و دقیق شود. شنونده معمولا تحت تاثیر تجارب، نگرش ها، ارزش ها و احساسات قبلی خود است و همین عوامل برآمادگی ذهن او تاثیر می گذارند.

قضاوت های او دربارۀ سخنگو ناشی از لباس و ظاهر و سخنان قبلی وی است. این قضاوت ها بر نحوه گوش دادن ما تاثیر می گذارند.؛ زیرا اظهارات دیگران را از یک صافی می گذرانیم و جنبه هایی را می شنویم که با انتظارات مان هماهنگی دارند.

شنونده به خاطر تصورات قالبی خود در مورد سخنگو (مثلا، نژاد پرست، کمونیست، بزهکار ) ممکن است در مورد او قضاوت های درستی نکند. اگرچه ارزیابی اهداف و انگیزه های سخنگو مهم است؛ اما این کار را فقط باید از طریق پردازش منطقی و مستدل انجام دهیم نه اینکه ارزیابی های ما مبتنی بر واکنش غیر منطقی یا هیجانی مان به یک تصور قالبی باشد. پس اگر می خواهیم شنوندۀ خوبی باشیم باید در گوش دادن به حرف های دیگران خیلی دقیق و عینی باشیم.

انسداد
وقتی شنونده نمی خواهد ارتباط او با طرف مقابلش سیر خاصی را طی کند، برای قطع کردن ارتباط یا منحرف کردن آن به تکنیک های مختلفی متوسل می شود.

تکنیک های انسداد :

- خوداری از ارتباط       «نمی خواهم در این باره با تو صحبت کنم». «این موضوع ربطی به من ندارد».

- انکار احساسات           «جای نگرانی نیست».  «خوب خواهی شد».

- پاسخ انتخابی             تمرکز بر برخی از جنبه های پیام سخنگو و نادیده گرفتن بخش های دیگر آن

- اعتراف به بی اطلاعی    «من طلاحیت صحبت در این باره را ندارم». «اطلاع چندانی در این مورد ندارم».

- تغییردادن موضوع       «در این مورد باید با پزشک صحبت کنید». «در این مورد باید از معلم خصوصی کمک بگیرید».

- معوق گذاردن            «اگر دردتان ادامه پیدا کرد دوباره مراجعه کنید». «در این مورد هفته بعد صحبت خواهیم کرد».

- بستن در ارتباط          «الان خیلی عجله دارم. بعدا با هم صحبت خواهیم کرد». «فعلا نمی توانم صحبت کنم. قرار ملاقاتی دارم که دیر شده است».

گاهی استفاده از این تکنیک ها کاملا بجاست. مثلا از یک پزشک داروخانه انتظار می رود که وقتی احساس می کند مشتری او بیماری جدیی دارد، فورا او را نزد پزشک ببرد. اما وقتی از انسداد به درستی استفاده نکنیم، مانع گوش ندادن موثر ما می شود.

گوش دادن، یکی از مولفه های اصلی ارتباط میان فردی است؛ زیرا در صورت عدم وجود آن، ارتباطات سطحی یا مختل خواهند شد. باید بدانیم که گوش دادن به خودی خود روی نمی دهد؛ بلکه شنونده می کوشد احساسات و حقایقی را که می شنود درک کند» (ص.541).

گوش دادن عبارتست از تمرکز بر پیام های کلامی سخنگو، در عین حال ابزار فعالانۀ علایم کلامی و غیر کلامی گوش دادن.

برای آنکه شنوندۀ موفقی باشید نکته های زیر را باید به یاد داشته باشید:

1-. آماده سازی محیط فیزیکی - وقتی تعامل در محیط زندگی شما روی می دهد سعی کنید با چیدن مناسب مبلمان، تنظیم درجه حرارت و تهویۀ اتاق، و به حداقل رساندن صداهای مزاحم و عوامل منحرف کنندۀ حواس، شرایط را برای گوش دادن مهیا سازید.

2-. از لحاظ ذهنی آماده باشید که به صحبت های طرف مقابل بدقت گوش دهید. سعی کنید به چیز دیگری فکر نکنید و فقط بر روی طرف مقابل تمرکز کنید. متوجه سوگیری های تان باشید، از پیش فرض ها اجتناب ورزید و تصورات قالبی تان را کنار بگذارید.

3-. از زمان فکر کردن خودتان استفادۀ مثبتی کنید. با سوال کردن از خودتان و تجسم ذهنی گفته های طرف مقابل؛ یا از طریق تکنیک های تمرکز، فقط به او و پیام وی فکر کنید.

4-. تا جای ممکن صحبت های طرف مقابل را قطع نکنید. برای خودتان یک بانک ذهنی درست کنیدتا نظرات تان را در آن «ذخیره کنید» و بعدها آنها را «برداشت» نمایید

با این کار رشتۀ کلام سخنگو را قطع نمی کنید و با رجوع به گفته های قبلی وی به او می فهمانید که شنوندۀ فعالی بوده اید.

5-. پیام های سخنگو را دسته بندی کنید و آنها را از لحاظ زمانی مرتب کنید. جنبۀ اصلی بحث و استدلال های حمایتی را مشخص کنید.

6-. از تاکتیک های انسدادی زیاد استفاده نکنید. ما از این تکنیک ها بطور نیمه هوشیار و برای کنترل تعامل استفاده می کنیم. البته گاهی انسداد بجا و درست است، به عنوان مثال در پایان مشاوره می توانیم ادامۀ بحث را به جلسۀ بعد موکول کنیم. اما استفادۀ از این تاکتیک ها، نشانۀ بی علاقگی ما به گوش دادن است.

7-. بدانید که گوش دادن کار پر زحمتی است. گوش دادن فعال، انرژی و تعهد احتیاج دارد. متخصصانی که تمام وقت خود را صرف گوش دادن می کنند؛ خوب می دانند که گوش دادن کاری دشوار است و نیازمند نظم و ثبات رای است.