مومیایی رضاشاه؛ تکذیب یا پیگیری شایعه؟

 چه می‌شد اگر به جای بازتاب اخبار ضد و نقیض توام با موضع‌گیری مثبت و منفی درباره خبر کشف جسدی مومیایی که از جانب برخی، منسوب به سرسلسله‌ی پهلوی در ایران قلمداد شده است، نخست بررسی‌های علمی و اصالت‌سنجی نسبت به اصل خبر و آن‌چه گفته می‌شود کشف شده است انجام شود؟

 همه چیز از انتشار یک خبر در فضای مجازی آغاز شد؛ خبری که هر چند هنوز به صورت رسمی و علمی تائید نشده است اما زمزمه‌ی آن حتی به عنوان یک خبرِ درِگوشی هم بخشی از تاریخ کشور را می‌تواند تحت تاثر قرار دهد: «احتمال کشف جسد مومیایی منسوب به رضا شاه در صحن حرم حضرت عبدالعظیم (ع)»

رضا خان مؤسس سلسله پهلوی سال ۱۳۲۳ در دوران تبعید در ژوهانسبورگ از دنیا می‌رود، اما به دلیل وجود مشکلاتی مانند جنگ و نبود کِشتی، به ناچار پیکرش برای مدتی در ژوهانسبورگ می‌ماند و حتی قرار می‌شود برای حفظ جنازه تا زمان بازگرداندن به ایران، آْن را مومیایی کنند.

جسد مومیایی رضاشاه چهار سال بعد، به ایران منتقل و در مجاورت حرم حضرت عبدالعظیم (ع)، - بخش غربی امروز آستانه- دفن و حتی برای اومقبره‌ای هم ساخته می‌شود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صادق خلخالی - حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب در دوران بعد از انقلاب اسلامی- در اردیبهشت ماه ۱۳۵۹ آن را تخریب می‌کند.

اما او در خاطرات خود نیز می‌نویسد که با وجود تخریب کامل مقبره، هیچ جسدی از وی پیدا نکرده است. البته او در خاطرات خود احتمال انتقال پیکر او به یکی از کشورهای اروپایی توسط محمدرضا پهلوی به صورت مخفیانه در دی ماه ۱۳۵۷ را نیز مطرح می‌کند.


این در حالی است که در دو روز گذشته و با انتشار خبری مبنی بر کشف یک جسد مومیایی منتسب به رضاشاه، آن هم درست در نقطه‌ای که قبل از انقلاب به عنوان محل دفن رضاشاه مشخص و حتی روی آن مقبره‌ای ساخته شده بوده و با این نشانه که رضا شاه تنها جسد مومیایی شده است که در ایران به خاک سپرده شده، اظهارنظرها و نگاه‌ها به سمت درست یا شایعه بودن این خبر می‌رود.

خبری که تنها رد کننده‌ی قاطع آن، روابط عمومی آستان حضرت عبدالعظیم (ع) است، به حدی که در گفت‌وگو با ایسنا حتی جسد کشف شده را نه یک مومیایی، که باقی مانده از یک جسد معمولی می‌داند که البته صورت مشخصی هم ندارد. این حرف یعنی صورت مساله به خودی خود پاک شده است. البته که این ادعا، احتمال صحت دارد.

اما هچنان جالب است که مسئولان میراث فرهنگی در تماس‌های فراوان خبرنگاران، مهر سکوت به لب زده‌اند و حتی ترجیح می‌دهند تلفن‌های خود را پاسخگو نباشند. گفته می‌شود رییس سازمان خواسته که هیچ‌یک از مسؤولان و کارشناسان این سازمان فعلا در این‌باره با هیچ رسانه‌ای صحبت نکنند.

از سوی دیگر، افرادی که تا این لحظه خبر را رد نکرده و حتا احتمال واقعی بودن آن را در صورت بررسی‌های نهایی می‌دهند، نخست حسن خلیل‌آبادی، رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران است که بر خلاف صحبت‌های مسئولان روابط عمومی آستان حضرت عبدالعظیم، سوم اردیبهشت به ایسنا گفت: «این جنازه مومیایی شده در پی حفاری در قسمت غربی صحن شاه‌عبدالعظیم حسنی پیدا شده است. حفاری به دلیل پیدا شدن این جنازه مومیایی متوقف شده تا مسولان مرتبط بتوانند بررسی دقیق‌تری داشته باشند، برخی احتمال می‌دهند که جنازه متعلق به پهلوی اول باشد که به صورت مومیایی شده به تهران آورده شده و در حرم عبد العظیم حسنی دفن شده است.»

مهدی حجت، رییس ایکوموس ایران دومین نفر است. هر چند او صحبتی در تایید یا رد این اتفاق نمی‌کند، اما روز گذشته در گفت‌وگو با سایتی به‌نام چمدان، می‌گوید: «در صورتی که جنازه کشف شده در حرم شاه عبدالعظیم مومیایی باشد، باید گروهی از باستان‌شناسان روانه شوند و قدمت آن را تشخیص دهند. اگر یک جسد مومیایی کشف شده، مسئولان حرم شاه عبدالعظیم وظیفه دارند سازمان میراث فرهنگی را مطلع کنند. سازمان هم به پژوهشگاه اطلاع می‌دهد و آنها یک تیم باستان‌شناسی از پژوهشکده باستان‌شناسی برای تحقیقات بیشتر روانه می‌کنند. حتی حق ندارند جنازه را جابه‌جا کنند.»

صحبت‌های ضد و نقیض درباره بودن یا نبودن یک جسد مومیایی شده در حالی مطرح می‌شوند که انگار هیچ نهاد یا دستگاه متولی مانند میراث فرهنگی یا شورای شهر تهران وظیفه‌ی پیگیری این اتفاق را تا پایان رسیدن به یک نتیجه مشخص بر عهده نمی‌گیرند.

از سوی دیگر خبرهای منتشر شده در این زمینه در رسانه‌ها و فضاهای مجازی در حالی دست به دست می‌چرخند که هیچ کس حتی در وهله‌ی اول درخواست یک اظهار نظر جدی و انجام مطالعات علمی روی جنازه طبیعی یا مومیایی کشف شده را نمی‌دهند.

برخی رسانه‌ها و حتی کانال‌های اجتماعی در فضای مجازی پا را فراتر گذاشته‌اند و با انتشار یکی دو تصویر اعلام کرده‌اند، پیکر مومیایی منسوب به رضا پهلوی است که در زمان کشف در آستان حضرت عبدالعظیم گرفته‌اند.


بررسی جسدی که احتمالا مومیایی شده باشد، نیز قطعا مشکلات خاص خود را دارد، احمد شجاعی، رییس سازمان پزشکی قانونی کشور درباره نحوه‌ی شناسایی اجساد مومیایی شده از سوی پزشکی قانونی نیز به ایسنا این‌طور پاسخ می‌دهد: احتمال شناسایی اجساد مومیایی شده از سوی پزشکی قانونی وجود دارد اما امکان آن به شکل ۱۰۰ درصدی نیست.

وی با بیان اینکه شناسایی اجساد مومیایی شده و به ویژه تعیین هویت آنها امری دشوار و زمانبر است، ادامه می‌دهد: برای شناسایی یک جسد مومیایی شده ابتدا باید بافت استخوان‌ها و بافت بدن بررسی شده و در صورتی که سالم باشد DNA را از آن استخراج کرده و تحت آزمایش قرار داد.

رییس سازمان پزشکی قانونی کشور با بیان اینکه فرآیند مومیایی کردن افراد بافت بدن را به طور کلی تغییر می‌دهد، اظهار می‌کند: همین امر سبب پیچیدگی‌هایی در فرآیند تشخیص مومیایی بودن یک جسد می‌شود. از طریق اخذ آزمایش DNA از بستگان جسد مومیایی شده نیز می‌توان فرآیند تشخیص هویت را سریعتر انجام داد.

کدام نهاد متولی باید وظیفه بررسی جسد مومیایی را بر عهده بگیرد؟

البته مسئولانی از سازمان میراث فرهنگی مانند محمدرضا کارگر، مدیر اداره کل موزه‌ها و روح الله شیرازی، رییس پژوهشکده باستان‌شناسی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، حضورشان در این مساله و در قامت پست اداری بر عهده گرفته شده را غیر منطقی می‌دانند.

کارگر به ایسنا می‌گوید: در شرایطی اداره کل موزه‌ها می‌تواند در این زمینه وارد شود که  جسم پیدا شده یک شیء موزه‌ای باشد و با طی کردن همه مراحل کشف یک اثر تاریخی، آن در اختیار اداره کل موزه‌ها قرار گیرد.

او پاسخ صریح در این زمینه را بر عهده اداره کل میراث فرهنگی استان تهران می‌داند. 

شیرازی، رییس پژوهشکده باستان‌شناسی نیز روند اولیه بررسی جسد پیدا شده را بر عهده یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی می‌داند.

وی نیز به ایسنا می‌گوید: در صورتی که یک شیء یا محوطه‌ی تاریخی در معرض خطر باشد یا نیاز به مطالعه و بررسی آن باشد، با خواست پژوهشگاه میراث فرهنگی، این پژوهشکده برای مطالعه وارد می‌شود.

او  تاکید می‌کند: در حال حاضر و برای انجام هر نوع کارهای مطالعاتی حتی گرفتن DNA، باید پژوهشکده  حفاظت و مرمت پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی وارد شود.

در این شرایط و با توجه به صحبت‌هایی که هر لحظه در فضای مجازی به تعداد آن‌ها افزوده می‌شود، اما همچنان هیچ مسئولی پاسخگوی آن‌ها نیست تا شبهه‌ها از بین بروند. نیاز هر چه بیشتر مشاهده و معاینه‌ی باقی مانده‌ی جنازه‌ی به دست آمده در طرح توسعه‌ی حرم حضرت عبدالعظیم یا جسدی که گفته می‌شود به صورت مومیایی به دست آمده است تا نه تنها وجه تاریخی آن با تکیه بر اسناد تاریخی مورد بررسی قرار گیرد، بلکه از سوی دیگر بررسی‌های دقیق ژنتیکی نیز روی آن انجام شود.

در کنار وجوه شرعی و فرهنگی ایجاد شده در این شرایط و البته امکان دفن جسد به دست آمده به عنوان جسد یک فرد که در قبرستان مسلمانان به دست آمده است، قطعا وجه سیاسی مساله نیز حایز اهمیت است، آن هم به واسطه‌ی انتساب این جسد به شاه پهلوی. بنابراین اکنون جای خالی لزوم اظهار نظر مسئولان این حوزه نیز به چشم می‌خورد.

درست مانند درصد زیادی از مطالبی که در یکی دو روز گذشته در فضای مجازی منتشر شده‌اند و به جای پرداختن به ابعاد تاریخی و دوره‌ی تاریخی مورد نظر، بیشتر رویکرد سیاسی در پیش گرفته‌اند.

با این شرایط، حتا اگر آن‌چه که یافته شده جسد رضاشاه پهلوی نباشد یا حتا جسدی مومیایی‌شده نباشد، با شرایط و روندی که پیش می‌رود، بعید است که افکار عمومی، چیزی غیر از تعلق جسد یادشده به شاه پهلوی را باور کنند.