داریوش شایگان؛ مردی که شیفته اندیشیدن بود

  داریوش شایگان در طول سال ها مطالعات و تحقیقات خود سعی در کشف حقایق ادیان و مکاتب فلسفی و عرفانی داشت و آثار متعددی را هم در این زمینه منتشر کرد.

به گزارش خبرآنلاین، داریوش شایگان نویسنده و اندیشمند و متفکر برجسته ایرانی که پنجم بهمن ماه سال گذشته دچار سکته مغزی شده بود پس از مدتی بستری بودن در بخش آی سی یو صبح پنجشنبه دوم فروردین ۱۳۹۷ در بیمارستان فیروزگر در سن 83 سالگی دار فانی را وداع گفت.

درگذشت این اندیشمند بزرگ داغ تلخی در ابتدای سال جدید شمسی بر دل اهالی فرهنگ و هنر ایران گذاشت.

از تولد در تهران تا دغدغه مندی درباره ادیان

شایگان سال ۱۳۱۳ در تهران چشم به جهان گشود و پس از گذران تحصیلات ابتدایی برای طی کردن تحصیل عالیه رهسپار خارج شد. او پس از سال ها تحصیل در خارج از کشور و آشنایی با علوم مختلف با اخذ درجه دکترا در رشته هندشناسی در سال ۱۳۴۷ به ایران بازگشت و به تحقیقات خود درباره ادیان به‌ویژه ادیان هندی ادامه داد.

او در زمان حضورش در انگلیس و سوییس در مقام دانشجو شیفته هنر و ادبیات شد و یکی از مهم‌ترین علایقش دیدن نمایش های شکسپیر، کنسرت ها و جشنواره های موسیقی بود

این نویسنده در سال های 50 میلادی هم که مکتب نقد ادبی در ژنو خیلی معروف شده بود در کلاس های بزرگان این مکتب حضور پیدا می کرد و سعی در افزایش دانش خود در این حوزه داشت.

دغدغه ذهنی شایگان اما ادیان هند و آموختن زبان سانسکریت و عرفان تطبیقی بود و این علاقه باعث شد تا او خط بطلانی بر علاقه اش به هنر و ادبیات چیره بکشد و به سراغ هند شناسی رفته و به صورت گسترده و عمیق بر ادیان و مکاتب فلسفی و عرفانی هندی مطالعه و تحقیق کند.

این اندیشمند پس از آن رهسپار پاریس شد و در مدت 10 الی 12 سالی که در فرانسه مشغول مطالعه و فعالیت عملی و تحقیقاتی خود بود به نوشتن حدود 10 کتاب به زبان فرانسوی پرداخت.

علاقه ای به شعر و ادبیات که شکوفا شد

با وجود آنکه شایگان بنا به دغدغه ذهنی اش مجبور به کنار گذاشتن ادبیات و شعر شد و به سراغ هندشناسی و مطالعه ادیان و مکاتب فلسفی و عرفانی هندی رفت اما هیچگاه نتوانست سرپوشی بر این علاقه دوران جوانی‌اش بگذارد و همیشه در گوشه ذهنش جایی برای این حوزه کنار گذاشته بود که ثمره آن را در نگاشتن کتاب «پنج اقلیم حضور» که درباره تاثیر پنج شاعر بزرگ ایرانی (فردوسی، سعدی، خیام، مولانا و حافظ) بر فرهنگ ایرانی می توان دید.

شایگان درباره نوشتن این کتاب با وجود آنکه حوزه تخصصی اش ادبیات نبوده است اینطور توضیح داده بود: برایم جالب بود که بدانم ارتباط ایرانی ها با شعر چگونه است و چرا ما این اندازه گرفتار شعر هستیم و نمی توانیم از زیر نفوذ آن خارج شویم. بعدها پی بردم که این ویژگی شعردوستی ما ایرانی ها از جهتی، هویت بسیار محکمی به ما می دهد؛ چرا که دائم در ارتباط با شاعران بزرگ خودمان هستیم. در حقیقت ما بیشتر در زمان حافظ زندگی می کنیم تا حافظ در زمان ما. با این که این شاعران چند سال با ما فاصله دارند، اما برای ما زنده و معاصر تلقی می شوند! شناخت این مسائل برایم خیلی مهم بود.

او بعدها و در طی مطالعاتی که داشت متوجه می شود که به آثار بودلر شاعر سرشناس فرانسوی علاقه بسیاری پیدا کرد. شایگان معتقد بود که او با اشعارش توانسته تاثیر زیادی بر جهان به خصوص کشورهای انگلیس، آلمان، ایتالیا و روسیه حتی پس از مرگش بگذارد که نمونه بارز آن شعر «گل های بدی» اوست.

شایگان پس از مدتی از علاقه خود به مارسل پروست آگاه می شود، او درباره این علایق نهفته اش که به مدت شکوفا شدند اینطور گفته بود: آخرین چیزی که پروست پیش از مرگ خود نوشت، مقاله ای درباره بودلر بود. بعد یاد علاقه دوران جوانی ام به پروست و کلاس های نقد ادبی که در ژنو می رفتم افتادم و این که علاقه هایی که به هنر و ادبیات داشتم، چگونه طی سال ها در ذهنم پس زده شده بودند و به واقع چه گنجینه ای بودند که در طول این سال ها از آن اطلاعی نداشتم.

او پس از آن کمر همت می گمارد تا به این علایق پنهان تازه شکوفا شده پیش از مرگش بپردازد و به همین دلیل بود که کتاب «در جست و جوی فضاهای گمشده» بود که مجموعه مقاله ها در زمینه هنرهای تجسمی بود را نوشت که برخی از آن ها حاصل بازدیدش از نمایشگاه ها و موزهای دنیا بوده است.

نگاهی به آخرین فعالیت های شایگان

شایگان در ماه های پایانی سال گذشته در پی علاقه اش به پروست کتاب «فانوس جادویی زمان» را به منظور تشریح و تفسیر تاملات پیچیده مارسل پروست در شاهکارش «در جستجوی زمان از دست رفته» تالیف کرد که به مباحث گوناگون زندگی و اثر مهم  این اثر می‌پرداخت.

او همچنین در حال نگارش کتابی درباره دید جدیدی که با پیدایی علوم جدید و درواقع، با ریاضی شدن دنیا و هندسی شدن فضا به وجود می آید، بود. از نظر او هندسی شدن فضا مفهوم خیلی مهمی بود و وقتی فضا هندسی می شود، دیگر جوهری وجود ندارد و او همچنین در پی این بود که ببیند چگونه حماسه های دنیای کهن تبدیل به رمان می شوند.

دیگر آثار و کتاب های تالیفی شایگان

داریوش شایگان در طول سال ها فعالیت خود آثار و کتب زیادی را نوشت که هر کدام بابی تازه در حوزه خود بود و جریانی جدید را ایجاد می کرد که در ادامه نگاهی می اندازیم به این آثار:

«ادیان و مکتب های فلسفی هند»، «آیین هند و عرفان اسلامی»(رساله دکترای)، «آسیا در برابر غرب»، «بت های ذهنی و خاطره ازلی».

«انقلاب دینی چیست؟» (به فارسی چاپ نشد)، «گاه شکسته»، «اسکیزوفرنی فرهنگی»، رمانی به نام «سرزمین سراب ها»، مجموعه مقالات به نام «توهم هویت»، کتاب «زیر آسمان های جهان» (گفت و گوهای رامین جهانبگلو با شایگان درباره سیر فکری و کارهایم بود.)

«تصوف و هندوئیسم» (آیین هندو و عرفان اسلامی بر مبنای کتاب مجمع البحرین نوشته داراشکوه ترجمه به فارسی توسط جمشید ارجمند)، «افسون‌زدگی جدید، هویت چهل‌تکه و تفکر سیار» ترجمه فاطمه ولیانی، «بینش اساطیری» (نشر اساطیر)، «پنج اقلیم حضور» (نشر فرهنگ معاصر)، «در جستجوی فضاهای گمشده» (نشر فرزان روز) و «نگاه شکسته» ترجمه علیرضا منافزاده (نشر فرزان روز) از دیگر آثار او به شمار می‌رود.

«آمیزش افق‌ها» کتاب دیگری است که گلچین و منتخبی از آثار گذشته شایگان است که به کوشش محمدمنصور هاشمی به همراه مقدمه‌ای طولانی از سوی نشر فرزان روز منتشر شده است.