موسیقی تحویل سال را چه کسانی نواخته‌اند؟

 شاید موسیقی بختیاری بی‌کلام مقام سال تحویل را بارها شنیده‌اید. موسیقی که بسیاری از ما پای سفره هفت سین با آن خاطره داریم، علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی نوازنده سُرنا و اسدالله قبادی نوازنده دُهل نواخته‌اند.

علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی در سال ۱۳۱۴ در شهرکرد متولد شد و کارش را از ۱۷ سالگی در زمینه نوازندگی سازهای محلی استان چهار محال و بختیاری مثل کَرنا، سُرنا و کمانچه آغاز کرد و بعدها نوازنده معروف کرنا و سُرنا در ایران شد.

این نوازنده موسیقی مقامی و سنتی بختیاری که اجرای موسیقی سریال «روزی روزگاری» را هم انجام داده و بارها در جشنواره‌های داخلی و خارجی اجرا داشته است در سن ۷۴ سالگی از دنیا رفت و در قطعه هنرمندان شهرکرد آرام گرفت.

هوشنگ جاوید- گردآورنده آلبوم «نوروز، بهار ایرانی» - در گفت‌وگو با ایسنا، درباره اولین قطعه این آلبوم که علی اکبر مهدی پور و اسدالله قبادی آن را اجرا کرده‌اند، توضیح داد: این قطعه بی‌کلام مربوط به موسیقی بختیاری است که بعدها به عنوان مقام سال تحویل جا افتاد. در واقع یک نوع موسیقی خبری در ایل بختیاری بوده است.

او ادامه داد: به دلیل اینکه این قطعه موسیقی خبری خوبی بوده است، رادیو نیز از آن به عنوان آرم نوروزی استفاده می‌کند. معمولا از سُرنا و دهُل در موسیقی اقوام ما برای خبر کردن مردم برای اتفاقات مهم استفاده می‌شده است، بر همین اساس از آن موسیقی در زمان سال تحویل استفاده می‌شود.

این پژوهشگر همچنین درباره قدیمی‌ترین موسیقی، ترانه نوروزی یا نوروزخوانی نیز توضیح داد: در گذشته با توجه به اسناد، ترانه‌های ویژه نوروزی وجود داشته است. قبل از اینکه این ترانه‌ها مطرح باشد به آفرین خوانی نیز اشاره شده است. آفرین خوانی، نوعی ستایش و ذکر خاص، دعاهای آهنگین آوازی و توسل به خدا برای کشور بوده که در حضور پادشاهان می‌خواندند. خیام، نمونه‌های آفرین خوانی را در نوروزنامه خود آورده و در جاهای دیگر نیز ثبت شده است.

او با بیان اینکه آفرین خوانی نوعی آواز ستایش و نیایشی مذهبی بوده است که می‌خواندند، افزود: ایرانیان سر هر ماه موسیقی ویژه‌ای داشتند که با دُهل، سرنا و کرنا اجرا می‌کردند. بازمانده آن نوع کرنازنی در آستانه قدس رضوی اجرا می‌شود که هنگام تحویل سال، زمان اجرای آن بیشتر می‌شود و به ۲۰ دقیقه هم می‌رسد در حالی که در حالت عادی در ۱۰ دقیقه اجرا می‌شود. نقاره و کرنازنی هنگام صبح علامت شروع ساعت کاری بوده است. هردوت- مورخ یونانی- نیز اشاره کرده است که ایرانی‌ها اول صبح سه بار تبل می‌زدند تا نظامی‌ها و سواران آماده شوند. من به همه این موارد در کتاب موسیقی رمضان در ایران به طور مفصل به بخش نوبت زنی اشاره کرده‌ام.

گردآورنده موسیقی‌های اقوام نوروزی در آلبوم «نوروز و بهار ایرانی»، اضافه کرد: بحث دیگر آوازها هستند که به عنوان ترانه‌های نوروزی می‌شناسیم، بعد از آمدن اسلام به ایران، به دلایل مختلف مژده بخشی نوروز با آواز صورت می‌گیرد و باورهای دینی و مذهبی در این قضیه دخالت می‌کنند زیرا اعتقاد بسیاری وجود دارد روزی که حضرت ابراهیم (ع) بت‌ها را شکست همان روزی بوده است که مردم به صحرا رفته بودند. در کتاب قرآن هم به این موضوع اشاره شده است. از طرفی گفته می‌شود زمانی به گِل نشستن کشتی نوح نیز در نوروز بوده است.

جاوید افزود: گفته می‌شود، عید غدیر هم زمان با سال تحویل صورت گرفته است. ۱۲ واقعه درباره بشریت و هستی در جهان است که با نوروز مقارن بوده است به همین دلیل بعد از اسلام با همین باور، نوروزخوانی و اشعاری که برای آن می‌خواندند با این مسائل پیوند و آمیختگی پیدا کرده است. در حال حاضر در استان‌هایی مثل اردبیل، آذربایجان یا خراسان شمالی می‌بینیم اگر ترانه‌ای درباره نوروز می‌خوانند، در آن به بحث عید غدیر و جانشینی حضرت علی علیه السلام بعد از پیامبر(ص) نیز اشاره شده است.

او با بیان اینکه نوروزخوانی‌هایی که در منطقه گیلان، مازندران، خراسان و استان مرکزی انجام می‌شود مربوط به دوره پس از اسلام است، اضافه کرد: اما در فرهنگ‌های مختلف اقوام ترانه‌های نوروز و ویژه بهار فراوان است که من بخشی از آن را در آلبوم «نوروز و بهار ایرانی» ارائه و بدون هیچ ادعایی اعلام کردم نخستین مجموعه آوازهای نوروزی در ایران را ارائه کرده و دوستان پژوهشگر دیگر مابقی آن را ارائه دهند.

این پژوهشگر اضافه کرد: در حال حاضر که ۶ سال از رونمایی این آلبوم می‌گذرد علاوه بر اینکه آن آلبوم نایاب شد، کار پژوهشگری دیگری ندیدم. همین جا اعلام می‌کنم که یک مجموعه پژوهشی خوب دیگر درباره نوروز و بهار ایرانی دارم و هر جا از من حمایت کنند حاضرم مابقی دستاوردهایم را به جامعه ارائه دهم.