سه نوع تقویم قمری، شمسی و ترکیبی شمسی-قمری در جهان رواج دارد. برخی از آن‌ها بر اساس ملاک‌های دقیق نجومی تنظیم می‌شوند و برخی دیگر از قوانین ساده‌تری بهره می‌برند. اما کدام‌یک از آن‌ها کارآمدتر است؟
سه نوع تقویم قمری، شمسی و ترکیبی شمسی-قمری در جهان رواج دارد. برخی از آن‌ها بر اساس ملاک‌های دقیق نجومی تنظیم می‌شوند و برخی دیگر از قوانین ساده‌تری بهره می‌برند. اما کدام‌یک از آن‌ها کارآمدتر است؟همه ما از روزی که متولد می‌شویم تا روزی که بار سفر می‌بندیم و از این دنیای خاکی به دنیای دگر کوچ می‌کنیم، با تقویم سروکار داریم. زمان ورود و خروج ما بر اساس روز، ماه و سال در شناسنامه ثبت می‌شود؛ بنابراین هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند به تقویم نیازی ندارد. برنامه‌ریزی برای کار، آموزش، سفر و خلاصه برنامه‌ریزی برای هر کاری بر اساس تقویم پیش می‌رود و می‌توان گفت یکی از ۱۰ کاری که هرروز انجام می‌دهیم، نگاه کردن به تقویم است.
تقویم مانند زبانی که به آن گفت‌وگو می‌کنیم، یک نوع زبان مشترک بین انسان‌هاست. همان‌طور که باید بر سر زبان گفت‌وگو باهم تفاهم داشته باشیم، در تعیین تقویم هم که زبان مشترکی برای برقراری ارتباط و تعیین زمان است، باید باهم تفاهم داشته باشیم تا بتوانیم زبان یکدیگر را به‌خوبی بفهمیم و راحت‌تر باهم ارتباط برقرار کنیم. اگرچه تحولات نجومی اساس استخراج تقویم را تشکیل می‌دهد، اما مؤلفه‌های فرهنگی و دینی و مذهبی نیز در تقویم ملل مختلف نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند.
در تقویم ما که تقویم شمسی یا خورشیدی است، هجرت پیامبر اسلام (ص) از مکه به مدینه مبنای تقویم است. علاوه بر پارامترهای نجومی که برای محاسبه روز و سال و ماه مورداستفاده قرار می‌گیرد، پارامترهای مختلف دیگری نیز در تهیه و تنظیم تقویم رسمی کشورها موردتوجه قرار می‌گیرد. در میان مردمی که از یک تقویم مشترک استفاده می‌کنند، تقویم زبان مشترک و به‌نوعی تعیین‌کننده هویت مردم است.
انواع تقویم
به گفته مهندس «علی‌اکبر نیری»، از کارشناسان مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، اگر بخواهیم تقویم‌های رایج در کشورها را در گروه‌های مختلف دسته‌بندی کنیم، شاید بتوان گفت ساده‌ترین دسته‌بندی یا تمایز بین تقویم‌های رایج در سطح دنیا بر اساس نوع سالی است که به‌عنوان یکی از واحدهای مهم و اصلی در تنظیم تقویم ملاک قرار می‌گیرد. بر این اساس، تقویم‌ها را می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم‌بندی کرد:
- تقویم‌های خورشیدی یا شمسی (Solar)
- تقویم‌های قمری یا مهی (Lunar)
- تقویم‌های ترکیبی یا به بیان دیگر، تقویم‌های شمسی ـ قمری یا خورشیدی- مهی (Lunisolar)
نیری درباره چگونگی تنظیم تقویم‌های مختلف در این سه گروه می‌گوید: «تقویم‌های خورشیدی بر اساس گردش زمین به دور خورشید و تقویم‌های مهی بر اساس گردش ماه به دور زمین تنظیم می‌شود. تقویم‌های خورشیدی-مهی هم ترکیبی از دو نوع تقویم قبلی هستند.
مبنای تقویم قمری
به گفته نیری، در تقویم‌های قمری، تقویم بر اساس گردش ماه به دور زمین تنظیم می‌شود و بر این اساس یک دور گردش ماه به دور زمین معادل یک ماه است. با قرار گرفتن تعدادی ماه در کنار هم، واحد زمانی بزرگ‌تری تشکیل می‌شود که همان سال است. یک سال قمری ۱۲ ماه دارد و هرماه ۲۹٫۵۳ روز طول می‌کشد. به عبارت دیگر از کنار هم قرار گرفتن ۱۲ ماه در کنار هم، یک سال داریم که درمجموع ۳۵۴ روز و ۸ ساعت و ۴۹ دقیقه طول می‌کشد؛ اما توالی ماه‌ها در یک سال قمری با سال شمسی تطابق ندارد.
کدام تقویم بهتر است؟
نیری در پاسخ به اینکه کدام‌یک از این تقویم‌ها در مقایسه بهترین است، می‌گوید: «نمی‌توان گفت کدام‌یک از این تقویم‌ها در مقایسه بهتر است. هرکدام از تقویم‌های خورشیدی یا مهی مزایای خاص خودشان را دارند. نخستین تقویم‌هایی که بشر از آن استفاده می‌کرد، تقویم‌های قمری بود. علت استفاده از تقویم‌هایی که بر مبنای گردش ماه به دور زمین تنظیم می‌شد، این بود که تغییرات شکل ماه برای بشر واضح بود. ماه با هلال نحیفی آغاز می‌شود و به‌تدریج به هلال نصفه می‌رسد، در نیمه ماه به شکل یک قرص کامل دیده می‌شود و بعد، دوباره به‌تدریج باریک‌تر می‌شود و درنهایت ماه نحیف به آخر می‌رسد و ماه جدید شروع می‌شود.
برای کسانی که به آسمان توجه داشتند ماه معیاری بود که به‌وضوح در آسمان دیده می‌شد و درنتیجه تغییر شکل ماه، راحت‌ترین ابزار برای تشخیص گذر زمان به شمار می‌آمد. تربیع ماه نشان‌دهنده گذر هفته بود. از زمان ماه نو تا زمانی که ماه به شکل یک نیم‌دایره دیده می‌شد، تقریبا هفت روز طول می‌کشید و پس‌ازآن نیز یک هفته لازم بود تا ماه به شکل قرص کامل دیده شود. به‌این‌ترتیب متوجه می‌شویم چرا یکی از واحدهای زمانی در تقویم هفته است. در حقیقت به همین علت است که ما در تقویم یک دوره زمانی یک‌هفته‌ای داریم یا شاید بهتر باشد این‌طور بگوییم که واحد زمانی هفته در تقویم‌های مختلف برگرفته از تقویم‌های قمری است.
مزایای تقویم خورشیدی
نیری، یکی از مهم‌ترین مزیت‌ها یا خوبی‌های تقویم خورشیدی را تطابق این تقویم با فصل‌های مختلف سال می‌داند و می‌گوید: «در تقویم‌های خورشیدی، شروع سال همواره در یک فصل مشخص قرار می‌گیرد. زمانی که استفاده از تقویم خورشیدی موردتوجه قرار گرفت، کشاورزان به دنبال تقویمی بودند که بتوانند به کمک آن راحت‌تر برای کارهایشان برنامه‌ریزی کنند و به‌این‌ترتیب متوجه شدند این تقویم با فصل‌های سال تطابق دارد و برای کارشان مناسب‌تر است.»
اگرچه تنظیم تقویم خورشیدی در مقایسه با تقویم قمری سخت‌تر است، اما مزایای بیشتری دارد که یکی از مهم‌ترین مزیت‌های آن، همان‌طور که قبلا اشاره کردیم، هماهنگی با فصول است. در مقابل، تنظیم تقویم قمری راحت‌تر است و به همین دلیل بشر اولیه ابتدا تقویم قمری را موردتوجه قرار داد. نخستین تقویم‌هایی که بشر از آن استفاده می‌کرد نیز بر مبنای حرکت ماه به دور زمین تنظیم می‌شد.
گاه‌شماری‌های خورشیدی - مهی
بعضی از گاه‌شماری‌ها ابتدا قمری بودند و بعدها با توجه به اینکه مردم خواستند از مزایای تقویم شمسی نیز در تقویم‌های قمری استفاده کنند، در این گاه‌شماری‌ها تغییراتی ایجاد شد. به‌این‌ترتیب تقویم‌های شمسی ـ قمری تنظیم شد.
کارشناس مرکز تقویم درباره ویژگی مهم تقویم‌های ترکیبی می‌گوید: «در این تقویم‌ها، اساس جلو رفتن ماه‌ها بر اساس گردش ماه به دور زمین است و درنهایت در این تقویم سعی می‌کنند طول سال را تا حد امکان به سال شمسی نزدیک کنند.»
مجموع روزهای ۱۲ ماه قمری ۳۵۴ روز و ۸ ساعت و ۴۹ دقیقه است؛ درحالی‌که سال شمسی ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۹ دقیقه طول می‌کشد. بنابراین سال قمری با سال شمسی ۱۰ روز و ۲۱ ساعت اختلاف دارد. مجموع این روزها در هر دو یا سه سال برابر یک ماه است. به‌این‌ترتیب در تقویم‌های ترکیبی یا همان تقویم‌های شمسی- قمری، هر ۲ یا ۳ سال یک ماه اضافه ایجاد می‌شود.
در تقویم‌های ترکیبی از مزایای هر دو نوع گاه‌شماری استفاده شده و برای جبران اختلاف بین روزهای سال در این دو گاه‌شماری، هر ۳ سال یک‌بار ماه سیزدهمی به ماه‌های موجود اضافه می‌شود تا طول سال به ۳۶۵ روز شمسی برسد. تقویم چینی و تقویم عبری ازجمله تقویم‌های ترکیبی رایج در سطح دنیاست.
ارسال نظر
