مترو، آب چشمه‌علی را خشک کرد؟

بیش از یک سال از آغاز هشدارها برای عبور مترو از محدوده‌ی تاریخی شهرری می‌گذرد، هشدارهایی که هر چند به تغییر مسیر مترو و طولانی تر کردن این خط انجامید و مترو را در یک تصمیم تاریخی و ارزشمند قرار داد، اما به نظر می‌رسد هنوز نکاتی در این تصمیم تاریخی ، مورد بی‌توجهی قرارگرفته‌اند، نکاتی که خشک شدن آب چشمه علی را به همراه داشته‌ است.

 اواسط شهریور سال گذشته خبر رسید که کارگاه مترو در فضای میانی "برج طغرل" و "قبرستان ابن‌بابویه" در حال تجهیز شدن است.

در آن زمان نخستین دغدغه‌ی میراثی‌ها نگرفتن استعلام از میراث فرهنگی و بررسی نکردن طرح این پروژه بود، اما در همان زمان هم خواسته و ناخواسته مترو خواب "برج طغرل"، قبرستان "ابن‌بابویه"، "دژ رشکان" و "محوطه چشمه علی" را به هم زده بود.

تجربه‌ای آشفته در بناهای تاریخی که هر از گاهی میراث فرهنگی با ان دست و پنجه نرم می‌کند و سرانجام دغدغه‌ها باعث شد «قطار شهری در تصمیمی تاریخی، به نفع بناهای تاریخی شهر ری پا پس بکشد و خط ۶ خود را از فاصله حدود ۱۲۰ متری برج طغرل، چشمه علی و قبرستان ابن بابویه به حدود ۴۰۰ متر آن طرف‌تر منتقل کند.»

این آرامش‌بخش‌ترین خبر در طول یکی دو سال گذشته برای آثار تاریخی شهرری بود، تا این‌که خبرهایی از چشمه علی شهرری، بار دیگر ذهن‌ها را به سمت تونل مترو و احتمالاتی که باعث تغییر مسیر آب سفره‌های زیرزمینی می‌شد، کشاند. این بار خبر رسید، «آب چشمه علی شهرری خشک شد.»

اما این خشک شدن دائمی نبود، به قول قدیمی‌ها می‌رفت و می‌آمد، یک روز آب در چشمه‌علی جاری بود و دو روز خبری از آب نبود، انگار فلکه‌ی آب چشمه علی را باز و بسته می کردند! بعد از گذشت مدتی با پایین‌تر آمدن دبی آب در این چشمه، نگرانی‌ها بیشتر شدند و این‌بار پنج روز آب چشمه قطع شد، مدت زمانی که تا کنون برای این چشمه تاریخی سابقه نداشته است و این اتفاق باعث شد تا علی‌اصغر مونسان، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری نیز دل‌نگران چشمه علی شود و از مجید مهدوی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران بخواهد تا شخصا از محوطه‌ی چشمه علی دیدن کند. او 12 اسفند ماه در بازدید از این محوطه‌ی تاریخی با خبرنگاران گفت‌وگو کرد.

معاون رئیس جمهور خواست این مساله را شخصا رسیدگی کنم

مجید مهدوی، در این زمینه می‌گوید: این قضیه آن قدر برای سازمان میراث فرهنگی اهمیت دارد که شب گذشته - جمعه ۱۱ اسفند-در تماس تلفنی خواست تا شخصا این مساله را بررسی کنم.

او با بیان این‌که همه ما می‌خواهیم از میراث‌مان نگهداری کنیم، چشمه علی شهرری نیز میراث ماست، ادامه می‌دهد: از همین میراث می‌توانیم گردشگری را نیز رونق دهیم. اگر میراث نباشد قطعا گردشگری هم در کشور ما نخواهد بود.

وی با تاکید بر این‌که دستورات لازم را برای انجام کارهای بعدی برای بررسی وضعیت چشمه علی شهرری به مدیر نمایندگی میراث فرهنگی شهرری داده است، بیان می‌کند: تغییر خط مترو با پیگیری‌های میراث فرهنگی اتفاق افتاد، وگرنه قرار بود خط مترو از بین چند بنای تاریخی مانند چشمه علی، برج طغرل، دژ رشکان و قبرستان ابن‌بابویه عبور کند، اما خوشبختانه موفق شدیم مسیر خط   در این نقطه را کلا تغییر دهیم.

اگر لازم شد کار مترو را متوقف می‌کنیم

هدایت‌الله جمالی‌پور، فرماندار ویژه شهرستان ری نیز در این زمینه بیان می‌کند: از روز چهارشنبه از مدیر میراث‌فرهنگی شهرری خواستیم تا در این زمینه ورود پیدا کرده و حتی اگرلازم شد کار را متوقف کند.

او با بیان این‌که میراث فرهنگی باید نتیجه پیگیری‌ها را به فرمانداری شهرری گزارش دهد، اظهار می‌کند: میراث فرهنگی مسئول صیانت از آثار تاریخی کشور است، هر جا که این آثار بخواهند آسیب ببینند، این سازمان موظف به ورود است و قطعا دادستانی و فرمانداری نیز به آن‌ها کمک می‌کنند.

 اما وی بیان می‌کند: باید نخست اقدامات کارشناسی را به طور کامل انجام داد، نمی‌توان به راحتی این کار را متوقف کرد. بعد از انجام کارشناسی و بررسی نتایج آن، اگر واقعا آسیب از مترو بود و مترو طرحی را برای برطرف کردن این مساله ارائه داد، می‌تواند کار خود را ادامه دهد، در غیر این‌صورت به جِّد آن را متوقف می‌کنیم.

شهرداری مستقل عمل می‌کند، بنابراین نظارت وجود ندارد

او اظهار می‌کند: متاسفانه شهرداری تنها جائی است که در کشور همه چیز را برای خود مستقل کرده‌ است. شورای ترافیک، کمیسیون ماده ۵  و حتی کمیسیون ماده ۱۰۰ نیز توسط شهرداری تهران مستقل شده است، این روند در ایران و به خصوص در تهران یک ایراد است، همه اختیارات را دست یک مدیر داده‌ایم و آن هر تصمیمی که بخواهد می‌گیرد. اقدامی که هم خوب است و هم بد چون نظارت را از بین می‌برد.

جمالی‌پور با بیان این‌که فقط شهرداری تهران این مشکل را دارد، اظهار می‌کند: این مساله می تواند برخی مواقع مسائلی را ایجاد کند که بُعد نظارتی دستگاه‌های بالادست مانند استانداری و فرمانداری تهران را بر این موضوعات کم کند و حتی گوش به فرمانِ کمتری داشته باشد.

تا امروز همه قول‌ها و نظرات کارشناسی شفاهی بوده‌اند

امیر مسیب رحیم‌زاده، مدیر نمایندگی میراث فرهنگی شهرری نیز در این زمینه می‌گوید: با پیگیری‌های انجام شده در طول ماه‌های گذشته مسیر این خط مترو تغییر کرد و قرار شد تا این خط مترو از پشت این محوطه‌ی تاریخی عبور کند، اما همه این صحبت‌ها تا امروز به صورت شفاهی بوده است و مسئولان متروی شهری باید آن را مکتوب کنند.

او با بیان این‌که اگر امروز _شنبه ۱۲ اسفند_، قرار مکتوب و طرح به میراث فرهنگی نرسد، درخواستِ توقف کار مترو در این مسیر را می‌دهیم، ادامه می‌دهد: در طول ماه‌های گذشته آب چشمه علی به صورت موضعی خشک می‌شد، دو روز آبی در چشمه نبود و چشمه سه روز آب داشت، این اتفاق موضعی بود و تا کنون به طور دائم قطع نشده بود.

وی با تاکید بر این‌که پیش از این،‌ طرحِ اولیه از سوی مترو ارائه شده و آن توسط مشاور دانشگاه تهران تائید شده بود، بیان می‌کند: بر اساس آن بررسی، اعلام شده بود که بحث هیدرولوژی به آب چشمه علی آسیب نمی‌زند و اقدامات شرکت مترو برای خط جدید، آسیب‌زا نیست.

او ادامه می‌دهد: بر اساس اظهار نظرها، قطعی‌های موضعی آب چشمه علی به دلیل عبور «TBM» از محوطه بوده است. در زمان ایجاد تونل مترو و به واسطه حرکت این دستگاه، آب از شیارها وارد تونل می‌شد که برای ادامه کار در تونل مترو، آب را به سمت سرخه حصار پمپ می‌کنند و در نتیجه سطح آب پایین می‌آید. که این باعث قطع شدن مقطعی آب چشمه علی می‌شود و هر زمان که پمپ کردن آب تمام شود، بار دیگر آب در چشمه علی جریان خواهد داشت.

در طول یک سال گذشته فقط میراث فرهنگی به خط ۶ مترو ورود کرده

رحیم‌زاده با تاکید بر این‌که میراث فرهنگی امکان وارد شدن در بحث‌های محیط زیست، منابع طبیعی، امور آب و سازمان زمین‌شناسی را ندارد، می‌گوید: اگر آب چشمه علی قطع شود بخش زیادی از جاذبه‌ی گردشگری این محوطه‌ی تاریخی از بین می‌رود، اما متاسفانه تا کنون فقط میراث فرهنگی به این اتفاق ورود پیدا کرده است.

او تاکید می‌کند: مسئول خشک شدن آب چشمه علی فقط میراث فرهنگی نیست که اگر این اتفاق رخ دهد، دستگاه‌های متولی دیگر نیز باید در این زمینه جوابگو باشند، تا جائی که میراث فرهنگی امکان داشته تا کنون این اتفاق را بررسی کرده‌ است.

مدیر نمایندگی میراث فرهنگی شهرری در ادامه با اشاره به وجود دو دغدغه از سوی میراث فرهنگی در این زمینه توضیح می‌دهد: دغدغه‌ی نخست، عبور مترو از محدوده‌ی تاریخی بود که خوشبختانه آن برطرف شد، اما دغدغه‌ی دیگر تاثیر خط مترو روی آب  چشمه علی بود که مشاوران مترو موظف به بررسی آزمایش‌های هیدرولوژی در این زمینه شدند. براساس جلسه‌ای که در ایستگاه شش با مدیرعامل شرکت بین‌الملل ساب ایران برگزار شد، این دوستان به طور شفاهی اطمینان دادند که عبور این خط هیچ تاثیری روی آب نخواهد گذاشت و قطعی‌ها نیز موضعی هستند که بعد از احداث تونل و حذف "سگمنت"‌هایی که بعد از عبور«TBM» داخل شیارها گذاشته شده‌اند، آب به جریان قبلی خود بر می‌گردد. با شرایط به وجود آمده ما تا امروز به آن‌ها وقت داده‌ایم که مطالعات خود را به صورت مکتوب به ما بدهند و تائیدیه مشاور ذی‌صلاح را داشته باشند تا میراث فرهنگی از وارد نشدن آسیب به محوطه مطمئن شود، در غیر این صورت کار مترو را متوقف می‌کنیم.

او تاکید می‌کند: آخرین جلسه با مترو در این زمینه به دو هفته گذشته برمی‌گردد، نامه‌نگاری‌ها نیز با مترو انجام شده و طرح را به صورت مکتوب خواسته‌ایم، آن‌ها باید تا امروز به ما جواب دهند. به آن‌ها نامه زده و برای اجرائی کردن این طرح ملزم‌شان کرده‌ایم.