خوب و بد کسب و کار مجازی در ایران

 ایجاد اختلال در 9 هزار کسب و کار تلگرامی و خسارات وارده به صاحبان آن در روزهایی که این نرم افزار مسدود بود، نشان داد که مشاغل اینترنتی با گسترش فضای مجازی جایگاه ویژه ای یافته است.

افزایش استفاده از شبکه های اجتماعی میان ایرانیان به ویژه در یک دهه اخیر ضمن متحول ساختن روابط اجتماعی، شیوه تبلیغات و بازاریابی کسب و کارهای متوسط و خرد را دگرگون ساخته است.
 
قابلیت هایی که شبکه های اجتماعی به ویژه تلگرام و اینستاگرام برای کاربران خود فراهم می سازند، به محبوبیت این دو نرم افزار میان ایرانیان افزوده است و در کنار استفاده از قابلیت ارتباطی و سرگرمی آن ها را به بازارهای کوچکی برای عرضه کالاها و خدمات مبدل ساخته است.
 
بر پایه آمار مرکز ملی فضای مجازی کشور، 588 هزار شغل ایرانی در فضای مجازی مشغول کسب و کار هستند که این رقم تا سه سال آینده به بیش از 800 هزار شغل خواهد رسید. این مرکز همچنین 96 مانع کسب وکارهای نوپا را در کشور را شناسایی کرده است.
 
در این زمینه «عادل طالبی» عضو هیات مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا، به اثرات فضای مجازی بر فضای کسب و کار پرداخت.

** دسترسی آسان و مستقیم، ویژگی اصلی فضای مجازی
 
سهولت در برقراری ارتباط مستقیم و بدون واسطه با مشتری مهمترین ویژگی کسب و کار در فضای مجازی است. بسیاری از ارائه دهندگان خدمات و فروشندگان کالا با ایجاد صفحه و کانال هایی در فضای تلگرام و اینستاگرام اقدام به فروش خدمات خود کرده و از این راه درآمد بالایی را کسب می کند.
 
در این زمینه طالبی حوزه کسب و کار را به دو بخش کسب وکارهای بزرگ و متوسط یا کوچک تقسیم کرد و گفت: حدود 90 درصد از کسب و کارها در حوزه کسب و کار کوچک جای می گیرد حتی در کشوری مانند آلمان شرکت هایی مانند «بنز» و «بی ام و» جزو این گروه از مشاغل هستند.
 
در ایران آمار دقیقی وجود ندارد اما به نظر می رسد بین 93 تا 97 درصد کسب و کارها کوچک و خرد هستند.
 
وی افزود: این در حالی است که رسانه های جمعی و بزرگ مانند رادیو و تلویزیون جزو ابزارهای گران قیمت برای بازاریابی و تبلیغات به شمار می روند که تنها کسب و کارهای بزرگ امکان استفاده از آن ها را دارند.
 
از این رو، به دلیل کاهش هزینه در فضای مجازی و امکان سهولت در برقراری ارتباط بدون واسطه با مشتریان، کسب و کارهای کوچک یا حتی خانگی به سمت این فضا حرکت می کنند و بدون نصب نرم افزارهایی مانند «سی آر ام» با همین شبکه های اجتماعی با مشتریان خود ارتباط پیدا کرده و به صورت مستقیم بازاریابی می کنند. به همین دلیل فضای مجازی و اینترنت برای مشاغل خرد بسیار با اهمیت است.
 
به گفته طالبی ، شرایط این امکان را ایجاد کرده که به کسانی که تا پیش از این دسترسی نداشتیم به راحتی با یک جست و جوی ساده در شبکه های اجتماعی یا گوگل دست یابیم.

** رقابت تنگانگ کسب و کار در فضای سنتی و مجازی
 
خرید از یک کانال تلگرامی یا سایتی مطمئن و تحویل کالا و خدمات در منزل به دلیل سهولت دسترسی و فرار از ترافیک و شلوغی شهر برای کاربران فضای مجازی جذاب است.
 
همین مساله باعث ترغیب افراد به خرید اینترنتی و در برابر رشد سایت های خرید اینترنتی مطمئن در یکی دو سال اخیر شده است. به گونه ای که حتی مغازه دارانی که به شیوه ای سنتی و مرسوم فعالیت می کنند نیز با ساخت کانال و صفحه های مجازی سعی می کنند جایی برای خود در این فضا باز کرده و نظر مشتریان را جلب کنند. پرسشی که مطرح می شود، این است که آیا گسترش چتر اینترنت بر فضای کسب و کار، باعث آسیب به کسب و کارهای مرسوم یا سنتی خواهد شد؟ کدام یک به سود اقتصاد کشور خواهد بود؟
 
در این باره طالبی معتقد است: کسب و کارها از نگاهی دیگر به دو بخش دیجیتال و غیردیجیتال تقسیم می شوند. کسب و کارهای دیجیتالی به آن بخشی اطلاق می شود که خدمات در فضای دیجیتال صورت می گیرد مانند برخی نرم افزارهای خدماتی فعال در زمان حاضر نوعی از مشاغل که تا 20 سال پیش وجود نداشتند. کسی گمان نمی کرد که هر روز می تواند بدون طی مسیر از شهرهای مختلف خرید انجام دهد یا با نرم افزاری تاکسی را خبر کرده و مسیر خود را روی آن مشخص کند.
 
وی افزود: اکنون کسب و کارهای مرسوم هم در کنار مشاغل وابسته به فضای دیجیتال مشغول به فعالیت شده اند. اما باید توجه کنند که فردی در این فضا موفق خواهد بود که از فرصت استفاده کرده و سریع تر وارد فضا شود. افراد باهوش و مطلع این قدرت را دارند که مشتریان بیشتری را به سمت خود بکشند.
 
این کارشناس فضای مجازی، آسیب جدی رشد کسب و کارهای دیجیتال را از بین رفتن کسب و کارهای سنتی عنوان کرد.
 
وی گفت: به ازای چند خرید و فروش اینترنتی مغازه ای در خیابان بسته می شود. به مرور زمان افرادی که در این فضا حضور دارند قدرت گرفته و افراد دور از فضای مجازی به کناره ای رانده و از صحنه خارج می شوند.
 
هزینه های هنگفت خرید، اجازه و مالیات محل کسب نیزعامل دیگری است که باعث گرایش صاحبان مشاغل خرد و متوسط به شبکه های اجتماعی و اینترنت می شود. اما آیا این درست است که به همین دلیل از ورود فناوری که سهولت را نیز به همراه می آورد، جلوگیری کرد؟ آیا باید برای حفظ شغل درشکه چی، از ورود خودرو به کشور جلوگیری می شد؟ تنها راهکار این است که با ساماندهی فضای کسب و کار، مشاغل سنتی نیز حفظ شوند. برای نمونه در کشورهای آمریکایی و اروپایی محدودیت هایی برای کسب و کارهای اینترنتی درنظرمی گیرند تا به خرده فروشان آسیبی نرسد. سیاستگذاران باید به چنین مسائلی توجه کنند.

** چالش های کسب و کار مجازی چیست؟
 
از نگاه این کارشناس کسب و کار اینترنتی، نبود ثبات در تصمیم گیری، سیاست گذاری و قانونگذاری ها عمده ترین چالش پیش روی کسب و کار دیجیتال در ایران است. بسیاری از تصمیمات مانند آنچه چندی پیش در مورد فیلترینگ شاهد بودیم لحظه ای و یک شبه گرفته می شود. صاحب شغلی که به واسطه کانال تلگرامی با مشتریان خود ارتباط داشته و حتی سفارش هایی گرفته، به یک باره روز بعد متوجه می شود که تنها راه ارتباطی اش با مشتری قطع شده است. اینگونه تصمیمات آسیب های بزرگی به این بخش می زند.
 
وی افزود: عدم ثبات در تصمیم گیری منجر به افزایش ریسک می شود. از سویی دیگر نبود آگاهی و تخصص لازم برای فعالیت در این فضا گاهی اوقات به شکست یا سودجویی هایی منجر می شود. احساسی رفتار کردن در فضای کسب و کار دیجیتال هم نوعی از آسیب است که افراد پیش از ورود باید از آن دوری کنند.
 
آگاهی اندک کاربران در استفاده از شبکه های اجتماعی به دلیل تازه و ناشناخته بودن فضا از دیگر مشکلاتی است که در برخی مواقع باعث سودجویی های مالی و اخلاقی بسیاری از مشتریان شده و منجر به تشکیل پرونده های قضایی و انتظامی می شود.
 
به گفته کارشناسان، راهکار مقابله با این معضل ارتقای فرهنگ و آموزش استفاده از فضای مجازی میان خانواده ها و فرزندان است. ارتباط موازی دستگاه های مختلف با کسب وکارهای نوپا، اعمال سلایق مختلف، تداخل با کسب و کارهای سنتی و تخطی از قانون نیز دیگر چالش های موجود در فضای کسب وکار نوین به شمار می رود که مرکز ملی فضای مجازی برای رفع این چالش ها به دنبال تدوین سندی جامع جهت اشتغالزایی در فضای مجازی است.