پاسخ سوالات بی‌جواب درباره نفتکش سانچی

سانچی" که ۹ روز در دل آب با آتش جنگید در نهایت غرق شد و به زیر آب رفت اما ابهامات آن از قبیل چگونگی برخورد دو کشتی، دقایق پر التهابی که به دریانوردان گذشته است،‌ دلیل نجات نیافتن پرسنل و سئوال‌های دیگر همچنان در کانال های خبری رسمی و غیررسمی دست به دست می‌چرخد. سئوالات بی جوابی که این گزارش به دنبال یافتن پاسخی برای آن‌هاست.

 فصل نخست قصه پر غصه سانچی فقط ۹ صفحه داشت. این نفتکش که حامل ۱۳۶ هزار تن میعانات به مقصد کره جنوبی بود در تاریخ ۱۶ دی‌ماه پس از برخورد با یک کشتی چینی به نام ""سی اف کریستال" دچار حریق شد و ۳۲ پرسنل آن مفقود شدند. حریقی که کم‌تر کسی گمان می‌کرد روز به روز گسترده‌تر و در نهایت باعث غرق شدن و فوت همه پرسنل کشتی شود.

سانچی در آتش می‌سوخت که زمزمه‌های عدم همکاری چین برای اطفای حریق کم کم به گوش رسید. در ابتدا اعلام شد ایران و چین درمورد نحوه اطفای حریق با یکدیگر اختلاف نظر دارند. درحالی که ایران دلنگران نیروهای مفقود شده خود که احتمال می داد در موتورخانه کشتی مبحوس شده باشند بود،  چینی‌ها گاه به بهانه بد بودن آب و هوا، گاه به دلیل تاریک شدن هوا و گاهی هم به دلیل وقوع انفجار در نفتکش ایرانی سانحه دیده  عملیات اطفای حریق و جست و جو برای خدمه مفقود  را متوقف می‌کردند.

توقفی که  نگرانی و چشم انتظاری خانواده‌های مفقودین را روز به روز بیشتر و این انتظار را ایجاد می کرد که کارشکنی چینی‌ها توسط مقام‌های ایرانی پیگیری شود و فشارهای لازم به دولت چین برای جدی گرفتن عملیات قوت بیشتری گیرد. علی ربیعی - وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی - به عنوان مسئول کمیته رسیدگی به وضعیت نفتکش سانچی برگزیده شد؛ مذاکره با ژاپن برای مشارکت در عملیات اطفای حریق آغاز و ۱۲ تکاور ایرانی به محل حریق اعزام شدند. اقداماتی که به تعبیری نوشدارو بعد از مرگ سهراب بود و البته هیچ کدام هم نتیجه بخش نشد. تنها سه پیکر از ۳۲ فرد مفقود شده پیدا شد که فرآیند قانونی برای انتقال این سه پیکر به ایران آغاز شده است.

از ابتدا این سوال که چگونه امکان دارد دو کشتی با یکدیگر برخورد کنند و چرا پرسنل نفتکش ایرانی زمانی که متوجه شدند درحال برخورد با کشتی رو به رو هستند، اقدام به نجات خود نکردند، سر زبان‌ها افتاد و سپس سوالاتی مانند اینکه چرا هیچ خبری درمورد کشتی رو به رو و پرسنل آن که شاهدان عینی ماجرا بوده اند نیست؟ آیا مقصد نفتکش ایرانی واقعا کره جنوبی بوده است؟ چرا وزیر کار و نه وزیر نفت به عنوان مسئول کمیته رسیدگی به حادثه انتخاب شده اند؟ این قصه را وارد فصل دوم کرد.

سانچی مشکل رادار داشته است؟

در این راستا طاها کامکار، دریانورد کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران که در حال حاضر با یک شرکت بلژیکی همکاری می‌کند و ارزیاب خسارت بیمه‌های دریایی است به برخی سوالات ایسنا پاسخ داد.

کامکار با تاکید بر اینکه نفتکش یکی از کم خسارت‌ترین ناوگان دنیا است، اظهار کرد: من در حال حاضر به عنوان کارشناس خسارت کشتی فعالیت می‌کنم و با این مسائل درگیر هستم. حداقل در پنج سال اخیر خسارت نفتکش‌ها در حد گم شدن لنگر و مسائلی از این قبیل بوده است؛ بنابراین مسائلی مبنی بر این‌که نفتکش سانچی رادار یا قایق نجات نداشته خیلی بعید است.

وی با اشاره به تجهیز نفتکش به سه رادار اظهار کرد: در مسیرهای پرتردد، داشتن سه رادار برای کشتی بسیار مفید است و همان طور که گفته شد سانچی سه رادار داشته است و به عبارت دیگر به یک ایمنی مضاعف مجهز بوده است. مجهزترین رادارها در سیستم دریانوردی فقط می‌توانند هشدار دهند و هیچ عملیاتی نمی‌توانند انجام دهند. فقط می‌توانند هشدار دهند که یک کشتی بیش از حد مجاز نزدیک شده است. آفیسری که در آن لحظه در حال شیفت‌دهی است باید در قبال هشداری که از رادارها دریافت می‌کند عکس‌العمل انسانی نشان دهد.

این دریانورد ادامه داد: این‌که آفیسر چه عکس‌العملی نشان می‌دهد بستگی به این دارد که چند دقیقه فرصت دارد و بهترین کاری که در این زمان می‌تواند انجام دهد چیست. کشتی مقابل هم باید یک اقدام مقابل انجام دهد و همه دریانوردان بر این عکس‌العمل‌ها واقف هستند و به همین دلیل کمتر شاهد تصادف هستیم.

بازخوانی جعبه سیاه سانچی چه چیزی را روشن می‌کند؟

کامکار به این سوال که چرا زمانی که دو کشتی متوجه شدند در مسیر یکدیگر قرار دارند ترمز نکردند یا تغییر مسیر نداده‌اند؟ پاسخ داد: کشتی به سیستمی به نام ترمز مجهز نیست. در نهایت می توان موتور نفتکش را متوقف کرد که توقف کشتی بعد از خاموش کردن موتور به زمان زیادی نیاز دارد. درمورد چرخاندن سکان کشتی و تغییر مسیر نیز باید گفت که این کار در مسیرهای پرتردد ریسک بالایی دارد. احتمالا پرسنل سانچی اقداماتی انجام داده‌اند اما این‌که چه اقدامی انجام داده‌اند مشخص نیست. بازخوانی جعبه سیاه سانچی که پیدا شده است خیلی از مسائل را روشن می‌کند، زیرا گفت‌وگوها در آن لحظات در این جعبه ضبط شده است. بدون بازخوانی این جعبه نمی‌توان نظر دقیقی داد که پرسنل سانچی در آن لحظه چه عکس‌العملی از خود نشان داده‌اند.

همه پرسنل سانچی در لحظات اول فوت شده اند؟

وی درمورد ادعای چین مبنی بر اینکه اعلام کرده‌ همه پرسنل سانچی در دقایق ابتدایی فوت شده اند اظهار کرد: من بعید می‌دانم که همه پرسنل سانچی در لحظات اول فوت شده باشند، زیرا انفجار ابتدا از وسط کشتی آغاز شده است. طبق اولین خبرها که از سوی رسانه‌های خارجی مانند رویترز منتشر شد، پرسنل کشتی چینی پس از انفجار خود را به داخل دریا انداخته‌اند و این نشان می‌دهد تصادفی که انجام شده مرگبار نبوده است. تصادفات دریایی در اکثر مواقع باعث کشته شدن پرسنل نمی‌شود و این موضوع خیلی بعید است که پرسنل احتمال کشته شدن بدهند و برای نجات دادن خود به داخل دریا بپرند، زیرا دریا بزرگ و بی‌پایان است و پریدن به داخل آن به نوعی خودکشی محسوب می‌شود. تنها راه نجات این است که با قایق به داخل دریا بروند که بتوانند فرصت نجات داشته باشند.

سرنوشت قایق نجات چه شد؟

این دریانورد با اشاره به قایق‌های نجات سانچی توضیح داد: عکس‌هایی که از سانچی گرفته شده حاکی از آن است که یکی از قایق‌های نجات سر جای خودش نیست. در کشتی کنار هر قایق نجات یک جرثقیل برای استفاده از قایق ساخته شده است و عکس‌ها نشان می‌دهد که از یکی از این جرثقیل‌ها برای پایین آوردن قایق استفاده شده است، اما موفق نبوده‌اند. البته احتمال منفجر شدن این قایق هم وجود دارد. قایق‌های نجاتی که برای نفتکش‌ها تعبیه می‌شوند بسیار مجهز هستند. سوخت آنها بنزین است و دستگاه‌هایی دارند که به ماهواره وصل می‌شود و امکان ارسال سیگنال به آنها وجود دارد. یکی از نگرانی‌هایی که در روزهای اول وجود داشت این بود که اگر پرسنل سانچی از قایق استفاده کردند، چرا هیچ سیگنالی ارسال نمی‌کنند.

چینی ها چرا سکوت کرده‌اند؟

کامکار درمورد دور شدن کشتی رو به رو از محل حادثه و سکوت پرسنل این کشتی اظهار کرد: کشتی روبه‌رو با مرکز انفجار فاصله داشته است و به همین دلیل قبل از این‌که دچار انفجار شود توانسته از صحنه دور شود. این موضوع مرسوم است هنگامی که دو کشتی با هم برخورد می‌کند و یکی به شدت دچار حادثه می‌شود کشتی روبه‌رو در ابتدا سکوت کند و ابتدا با وکلا صحبت کنند.

پرسنل سانچی داخل موتورخانه رفته بودند؟

این کارشناس دریانوردی با اشاره به اخباری مبنی بر اینکه پرسنل سانچی داخل موتورخانه بودند، گفت: طبق دستورالعمل‌های ایمنی، افراد در هنگام آتش‌سوزی نباید وارد موتورخانه شوند. اگر دزد دریایی وارد کشتی شد افراد می‌توانند وارد موتورخانه شوند، زیرا قسمت اعظم موتورخانه زیر سطح آب قرار دارد. به طور کلی دیوارهای موتورخانه به صورت عمومی ضدآتش هستند. درهای موتورخانه هم ضد آتش است، اما آتش نگرفتن موتورخانه منوط به این است که همه درها بسته باشد. برفرض مثال هم پرسنل فرار کرده و به داخل موتورخانه رفته باشند و همه درهای موتورخانه را بسته باشند، اما در و دیوارهای موتورخانه هم به میزان مشخصی مقاومت در برابر درجه خاصی از حرارت و آتش دارد. حتی اگر در و دیوارها هم مقاومت کافی را داشته باشند افرادی که در موتورخانه هستند نیاز به هوا دارند. به نظر من بعید است که آنان به داخل موتورخانه رفته و محبوس شده باشند.

 سانچی به سمت کره جنوبی می‌رفته یا شمالی؟

بر اساس این گزارش طی این چند روز شایعاتی منتشر شده مبنی بر اینکه مقصد اصلی سانچی کره شمالی بوده است نه کره جنوبی. ادعایی که ممکن است با چند دلیل محکم رد شود.

اولین دلیلی که حرکت سانچی به سمت کره شمالی را تکذیب می‌کند این است که کره جنوبی به محض رخ دادن این اتفاق یک قایق و کشتی به محل حریق برای کمک  و اطفای هرچه زودتر حریق اعزام کرد. دومین دلیل این است که محموله سانچی توسط شرکت Hanwha total Petrochemical co سفارش داده شده بود و به محض این‌که این اتفاق رخ داد شرکت مذکور واکنش نشان داد و اعلام کرد مجبور است یا از ذخایر خود استفاده کند یا معادل محموله‌ای که آتش گرفته را از ایران یا صادرکنندگان دیگر دریافت کند.

نکته‌ای که قابل توجه است این است که فروش نفت به کره شمالی نمی‌تواند با نفتکشی به اندازه سانچی انجام شود. از آنجایی که شورای امنیت سازمان ملل کره شمالی را تحریم نفتی کرده است، کشورها مسئول هستند موارد نقض تحریم را شناسایی کرده و با کشورهای متخلف برخورد کنند؛ بنابراین چنانچه کشوری بخواهد محموله‌ای به کره شمالی اعزام کند با کشتی‌های کوچک این کار را انجام و محموله را وسط دریا به کره شمالی تحویل می‌دهد.

شاهدان عینی سانحه کجا هستند؟

همانطور که ذکر شد، یکی از سوالاتی که ذهن مخاطبان و خانواده‌های مفقودین سانچی را به خود مشغول کرده این است که چرا هیچ خبری از پرسنل کشتی رو به رو که شاهدان عینی حادثه بوده اند نیست.

در روزهای نخست حادثه، محسن بهرامی - سخنگوی شرکت ملی نفتکش - اعلام کرد قرار است به محض اینکه کشتی رو به رو به بندر رسید، فرآیند تحقیق و مصاحبه از پرسنل کشتی آغاز شود. البته این اتفاق صورت نگرفت و چند روز بعد بهرامی اعلام کرد از آنجایی که بحث بیمه مطرح است، بعید است چینی‌ها اطلاعات خود را در اختیار ایران قرار دهند.

در نهایت هادی حق شناس - معاون دریایی سازمان بنادر و دریانوردی - از درخواست ایران برای مصاحبه با پرسنل کشتی چینی که با نفتکش سانچی برخورد کرده است، خبر داد و گفت که ما به عنوان سازمان بنادر از این کشتی بازدید کرده‌ایم.

سرنوشت جعبه سیاه سانچی چیست؟

باید گفت همه مباحث مطرح شده و هر تحلیل دیگری که درمورد جزییات حادثه ارائه می‌شود در حد حدس و گمان است و تا جعبه سیاه بازخوانی نشود و اظهارات خدمه کشتی رو به رو شنیده نشود نمی‌توان درمورد چگونگی بروز این حادثه عظیم و غم انگیز نظر قطعی داد. جعبه سیاه کشتی درحال حاضر در بندر شانگهای است و زمان دقیق بازخوانی آن مشخص نیست. زمان تقریبی که برای آن اعلام شده، یک ماه است اما ممکن است بیشتر یا کمتر شود. بازخوانی جعبه سیاه مراحل قانونی خاص خود را دارد و برای رمزخوانی آن همه ذینفعان باید حضور داشته باشند. ایران، چین، پاناما، هنگ کنگ، بنگلادش و ملیت کشتی کریستال که با سانچی برخورد کرده است، باید حضور داشته باشند. به عبارت دیگر باید یک کمیته حقوقی بین‌المللی تشکیل شود.