تاثیرات ماه رمضان بر اقتصاد کشورهای مسلمان

نخستین نشانه ها از هلال ماه رمضان، ماه مقدس مسلمانان، نزدیک به 1.5 میلیارد نفر از مسلمانان جهان را از طریق روزه گرفتن به یکدیگر پیوند می دهد. در کشورهای حوزه خلیج فارس، دفاتر زودتر تعطیل می شوند، تماس های تلفنی عصرگاهی بی پاسخ می مانند، گردشگران در محل اقامت خود باقی می مانند و انعقاد بسیاری از قراردادهای مهم نیز به تعویق می افتند. با همه این ها بازهم نمی توان به سادگی گفت که رمضان باعث کاهش رونق اقتصادی می شود چرا که حقیقت بسیار پیچیده تر از این است.

چهار هفته ای که به عید فطر ختم می شوند، زمان فعالیت های اقتصادی نامتعارف هستند. در حالی که بسیاری از جنبه های کسب و کار در این ماه از رونق می افتند اما برخی بخش های دیگر مانند بازار مواد خوراکی و مواد مصرفی روزهای پر رونقی را تجربه می کنند. در واقع به جای کاهش رشد اقتصادی باید گفت که ذات فعالیت های اقتصادی در ماه رمضان تغییر می کند و افزایش مخارج مربوط به کالاهای مصرفی، افت کسب و کار در دیگر بخش ها را جبران می کند.  رئیس اتاق بازرگانی و صنایع بحرین می گوید: "طی ماه رمضان برخی از بخش های فعالیت بیشتری می یابند." به اعتقاد او در ماه رمضان عادات اجتماعی افراد تغییر می کند. برای مثال هزینه های مربوط به مواد خوراکی نسبت به ماه های دیگر افزایش می یابد و فروشگاه ها هم اگرچه صبح ها مشتری چندانی ندارند اما با غروب آفتاب، آن ها نیز به مراتب فعالتر می شوند.

البته افزایش هزینه ها در برخی از بخش ها نیز مشکلات مربوط به خود را ایجاد می کند که اصلی ترین آن ها ایجاد فشار تورمی است. افزایش تقاضای مواد خوراکی در ماه رمضان و ماه های منتهی به آن، تعادل های شکل گرفته در بازار را دچار تغییر می کند. دولت های عرب حوزه خلیج فارس معمولا بوسیله روش هایی مانند نیروی های نظارتی و فشار به خرده فروشان برای بالا نبردن قیمت، با فشار تورمی ماه رمضان مقابله می کنند. جوخه هایی از بازرسان بازار نه تنها با خرده فروش هایی که قیمت ها را افزایش داده اند، برخورد می کنند بلکه در مواقعی که پای کالاهای اساسی در میان باشد، ممکن است کار گرانفروشان به زندان هم کشیده شود. اما در سال های اخیر مشکل دیگری نیز به  مشکلات بازار افزوده شده و آن افزایش جهانی مواد خوراکی است. یکی از کارشناسان ارشد بانک استاندارد چارترد بانک می گوید جنس تورمی که اکنون کشورهای منطقه خلیج فارس با آن روبرو هستند، نسبت به سال های گذشته متفاوت است. پیشتر آن ها باید تلاش می کردند تا تورم ناشی از وضعیت اقتصاد داخل را مهار کنند اما اکنون تورم جهانی مواد خوراکی دامنگیر آن ها شده است. به همین خاطر محمد رحمی، اقتصاددان و کارشناس بازارهای کشورهای عضو شورای همکاری های خلیج فارس می گوید که اکنون رشد بهای مواد غذایی در کشورهایی مانند امارات متحده عربی و قطر که تورم کلی به خاطر رکود بخش املاک مهار شده، شاید دغدغه چندانی ایجاد نکند اما در کشورهای دیگری مانند عربستان سعودی، کویت و عمان، به فشار تورمی دامن می زند.

به علاوه موج ناآرامی های سیاسی در منطقه باعث شده تا دولت ها بیش از پیش نسبت به عواقب گرانی مواد خوراکی حساس باشند. به همین خاطر وزارت اقتصاد امارات متحده عربی طرحی ملی را به کار گرفته که بوسیله آن طی ماه رمضان بهای 400 قلم کالا ثابت نگه داشته شود که در این طرح 70 خرده فروشی سراسر کشور از جمله فروشگاه های زنجیره ای Carrefour نیز شرکت دارند و تیم هایی از بازرسان  نیز به طور روزانه از خرده فروشی ها بازدید می کنند. در بحرین نیز اگرچه پلیس ویژه بازار وجود ندارد اما وزارت صنعت و تجارت این کشور بر روند قیمت ها در ماه رمضان نظارت دارد و کمیته ملی کنترل قیمت ها نیز هر سال پیش از شروع ماه رمضان، جلسات ویژه ای را برگزار می کند. البته دولت های منطقه در مهار تورم معمولا از ویژگی کوچک بودن خود بهره می برند اما در کشور بزرگی مانند مصر، به سختی می توان بازار را با استفاده از چند بازرس، کنترل کرد.

اثرات اقتصادی ماه رمضان بر کشورهای مسلمان تنها شامل بازار مواد خوراکی نمی شود. در این ماه بسیاری از مغازه ها برای اینکه با شیوه زندگی مصرف کنندگان هماهنگ شوند، بعد از ظهرها کرکره خود را پایین می کشند و به جای آن پس از افطار دوباره بر سر کار حاضر می شوند. ادارات دولتی نیز معمولا زودتر تعطیل می شوند. با این حال برخی نهادها که ماهیتی بین المللی دارند، تغییر چندانی در ساعات فعالیت خود ایجاد نمی کنند؛ برای مثال مرکز مالی دوبی بدون هیچ تغییری ماه مبارک رمضان را سپری می کند.

رشد بازار سرمایه

فعالیت بازارهای مالی کشورهای مسلمان در ماه رمضان نیز همچون دیگر ماه ها ادامه می یابد اما این عدم تغییر در ساعات کاری باعث نمی شود که رفتار سرمایه گذاران نیز یکسان بماند. مفصل ترین تحقیقی که در مورد تاثیر ماه رمضان بر بازارهای مالی انجام شده، تحقیقی است که توسط سه استاد از دانشگاه های سنتربری، نیوهمشایر و لیستر انجام شده و در سال 2009 به چاپ رسیده است. در این تحقیق نشان داده شده که نوسان بازارهای مالی کشورهای مسلمان در ماه رمضان کمتر از دیگر ماه های سال است و بازده سرمایه نیز در این ماه افزایش می یابد. این تحقیق بازار سهام 14 کشور مسلمان را طی سال های 1989 تا 2007 مورد بررسی قرار داده که در 11 کشور از 14 کشور، میانگین بازده سهام نسبت به دیگر ماه ها بیشتر است و تنها بازار سهام کشورهای عربستان، اندونزی  و بحرین از این قاعده پیروی نکرده اند. همچنین در میان 14 کشور مورد بررسی قرار گرفته، غیر از ترکیه، همه کشورها در ماه رمضان نوسان سهام کمتری را تجربه کرده اند. در انتهای این تحقیق نتیجه گرفته شده که ماهیت مذهبی رمضان باعث می شود تا رفتار سرمایه گذاران در این ماه تغییر کند. "ما معتقدیم که بهترین توجیه برای تاثیر نشان داده شده ماه رمضان در بازارهای مالی، تغییرات روانشناختی سرمایه گذاران است. در کنار روزه گرفتن و نماز خواندن، ماه رمضان توجه فرد به جامعه و حس همبستگی را تقویت می کند. همچنین رضایت فرد از زندگی افزایش یافته و او نسبت به آینده خوشبین تر می شود، عاملی که در رفتار سرمایه گذاران تاثیر می گذارد و افزایش بازده بازار سرمایه در این ماه را توجیه می کند."

جشن متحرک

در مورد اثر ماه رمضان بر کل اقتصاد به سختی می توان اظهارنظر کرد که نخستین عامل آن نبود داده های اقتصادی کافی برای کشورهای حوزه خلیج فارس است چرا که برای مثال داده های رسمی مربوط به تولید ناخالص داخلی (GDP) در بیشتر کشورهای منطقه به صورت فصلی اعلام می شوند و نه ماهیانه.  ماریو ماراتفتیس می گوید: "ما داده های ماهیانه نداریم و نمی توانیم آن ها را برآورد کنیم. حدس من این است که ماه رمضان و به خصوص عید فطر بر تولید ناخالص داخلی (GDP) تاثیر مثبت دارد اما بدون داده های ماهیانه، محاسبه این تاثیر غیر ممکن است."

همچنین از آنجا که زمان ماه رمضان هر سال تغییر می کند، اثرات فصلی نیز بر تاثیر ماه رمضان افزوده می شود. برای مثال اکنون ماه رمضان در فصل تابستان است، یعنی زمانی که به طور معمول اقتصاد کشورهای حوزه خلیج فارس با افت مواجه می شود.

منبع: خبرآلاین