چه می‌شود که «غش» می‌کنیم؟!

 وقتی یک چیز ترسناک می‌بینید ممکن است جیغ بکشید، شاید هم بخندید! اما آیا تا به حال غش کرده‌اید؟ اگر چنین است باید بدانید که غیر عادی نیستید. بسیاری از افراد در واکنش به ترس، غش می‌کنند، اما به راستی دلیل این واکنش شدید چیست؟
 
وقتی کسی با یک موضوع ترسناک، مشمئز کننده یا هراس انگیز روبرو می‌شود، مراکز هیجانات در مغزش فعال شده و سیگنالی به مغز فرستاده می‌شود که مغز و نخاع را به هم مرتبط می‌کند. وقتی این ارتباط‌ها برقرار می‌شود، سیگنالی به نخاع فرستاده می‌شود که رگهای خونی گشاد شوند و سیگنالی هم به قلب فرستاده می‌شود تا ضربانش را آهسته‌تر کند، و این زمانی است که غش کردن اتفاق می‌افتد.
 
به طور طبیعی زمانی که فشار خون افت می‌کند، ضربان قلب باید شتاب بگیرد و برعکس. اما در مواردی که افراد غش می‌کنند، این سیگنال‌دهی‌ها بهم می‌ریزند؛ رگهای خونی گشاد می‌شوند و ضربان قلب کُند می‌شود و در نتیجه افت فشار خون و کُند شدن ضربان قلب موجب غش کردن فرد می‌شود. این نوع غش کردن، سنکوپ وازوواگال ( یا اصطلاحا شوک وازوواگال) نامیده می‌شود، که شایع‌ترین دلیل غش کردن است. این اتفاق معمولا با دیدن خون یا سوزن و یا زمانی که کسی می‌ترسد، دهیدراته شده و یا دچار گرما زدگی شده روی می‌دهد.
 
 چرا ممکن است در اثر ترس غش کنید؟!

پارادوکس واکنش «جنگ یا گریز»

هر چند ممکن است اینطور به نظر برسد که واکنش جنگ یا گریز بدن باید مانع غش کردن ما بشود اما همیشه هم اینگونه نیست. برخی از افراد، در بخشی از واکنش جنگ یا گریز خود، ضربان قلب‌شان خیلی زیاد بالا می‌‌رود، و به جای اینکه تدریجا پایین بیاید، مغز این ترمز کردن را خیلی ناگهانی انجام می‌دهد. بنابراین قلب خیلی سریع از وضعیت تپش بسیارشدید به وضعیت بسیار آهسته می‌رسد و شما غش می‌کنید. واکنش جنگ یا گریز، به شیوه‌ای دیگر نیز ایفای نقش می‌کند.

وقتی ما می‌ترسیم یا خیلی مضطرب می‌شویم، آدرنالین ترشح می‌کنیم (اپی نفرین)، که یکی از هورمون‌های واکنش جنگ و گریز ماست. این هورمون به ما کمک می‌کند تا از شرایط بد فرار کنیم. یکی از کارهایی که این هورمون‌ انجام می‌دهد، فرستادن خون به پاهاست. اگر فرار نکنیم (چون استرس ما هیجانی و روحی است نه جسمی)، خون جمع شده در پاهای‌مان زیاد شده و در نتیجه خون کمتری به سمت سرمان می‌رود و باعث می‌شود در چنین شرایطی، در معرض غش کردن قرار بگیریم. همین اتفاق در مواقعی که خون می‌بینیم روی می‌دهد که در میان 3 تا 4 درصد جمعیت، شایع است.

افرادی که با دیدن خون غش می‌کنند ممکن است در مواجهه با درد نیز غش کنند، مثلا هنگام واکسیناسیون یا آسیب دیدگی. مکانیسم این نوع غش کردن، گیج کننده است؛ با افزایش ضربان قلب و فشار خون شروع می‌شود، سپس فشار خون و ضربان قلب در زمان غش کردن افت می‌کند! معمولا افراد قبل از غش کردن احساس تهوع می‌کنند که می‌تواند به دلیل کمبود خون در قسمت پشتی مغز باشد، و ممکن است استفراغ کنند.

به عقیده‌ی بعضی از دانشمندان، دلیل این اتفاق می‌تواند ترکیبی از اثر اپی نفرین با تغییرات فیزیولوژیکی ناشی از یک واکنش هیجانی به ترس یا اضطراب باشد که منجر به این الگو از تغییرات در ضربان قلب و فشار خون می‌شود.

غش کردن تا چه اندازه خطرناک است؟

بیشتر از 50 درصد افراد زمان‌هایی در زندگی خود غش می‌کنند. این اتفاق می‌تواند متناوب یا موقتی باشد، درست همانطور که سنکوپ وازوواگال یا مشکلات تنظیم فشار خون، برای 70 درصد از آنهایی که غش می‌کنند وجود دارد.

غش کردن به دلیل مشکلات تنظیم فشار خون در صورتی می‌تواند خطرناک و جدی باشد که فرد در شرایط خطرناکی غش کند مثلا هنگام رانندگی یا اینکه به دلیل غش کرد از ارتفاع پرت شود و یا به خودش آسیبی بزند. اما این حالت به خودی خود، هیچ خطری ندارد. اما اگر غش کردن به علت بیماری‌های قلبی باشد (10 تا 15 درصد از موارد)، مثلا به دلیل ضربان غیر عادی قلب یا بیماری‌هایی که جریان خون از قلب مسدود می‌شود، می‌تواند بسیار خطرناک باشد. یک نگرانی دیگری هم که در مورد غش کردن وجود دارد زمانی است که هنگام ورزش کردن یا دراز کشیدن روی بدهد، یا برای آنهایی که سابقه‌ی شخصی یا خانوادگی بیماری قلبی دارند.

غش کردن ارثی است!

هر چند سنکوپ وازوواگال شایع است، اما هنوز دقیقا مشخص نیست چرا عده‌ای غش می‌کنند و بقیه نه! بیشتر محققان دریافته‌اند افرادی که مستعد غش کردن هستند، خون بیشتری به سمت پاها و لگن خود می‌کشند، بنابراین وقتی از جا بلند می‌شوند، خون بیشتری به سمت پاهای‌شان رفته و خون کمتری به سرشان می‌رسد. این افراد در هوای گرم بیشتر در معرض غش کردن هستند، زیرا بدن، رگهای خونی را گشاد می‌کند تا خون بیشتری را به سطح پوست برساند و دمای بدن را پایین بیاورد. اما این اتفاق می‌تواند به این معنا هم باشد که، این رگها مجددا خوب منقبض نمی‌شوند تا خون را به سمت قلب بفرستند تا قلب هم آن را در بدن پمپاژ کند.

آنهایی که سنکوپ وازوواگال را تجربه می‌کنند، احتمال اینکه زمینه‌ی ژنتیکی آن را داشته باشند، زیاد است، هر چند تاکنون هیچ ژن خاصی شناسایی نشده است. اگر سابقه‌ی خانوادگی غش کردن را دارید، احتمال اینکه شما هم غش کنید زیاد است! ضمنا مطالعات نشان داده غش کردن وازوواگال، در دوران کودکی و نوجوانی اوج می‌گیرد و با افزایش سن، کمرنگ‌تر می‌شود. بیمارانی که هنگام دیدن خون یا تماشای فیلم‌های ترسناک غش می‌کنند، معمولا در دهه‌ی بیست و سی و چهل زندگی‌شان به مراتب بهتر خواهند شد.

سیستم بدن در دهه‌ی بیست و سی و چهل زندگی، بسیار سالم و قوی می‌شود و با افزایش سن، سیستم بدن ریلکس‌تر خواهد شد. همچنین با افزایش سن، احتمال اینکه دارو مصرف کنیم بیشتر می‌شود. اگر فشار خون بالا داشته باشیم و برایش دارو مصرف کنیم، احتمال گشاد شدن رگهای‌مان بیشتر است، بنابراین اگر دچار استرس یا گرمازدگی شویم یا عمل جراحی داشته باشیم، احتمال اینکه غش کنیم بیشتر است.

اگر احساس کردید دارید غش می‌کنید چه باید بکنید

اگر مستعد سنکوپ وازوواگال هستید اما همچنان دوست دارید به دیدن صحنه‌های ترسناک ادامه دهید، چند کار وجود دارد که می‌توانید قبل از تماشای مثلا یک فیلم ترسناک انجام دهید.

. آب بنوشید و کمی نمک بخورید تا حجم پلاسمای خون‌تان بیشتر شده و حتی اگر رگهای‌تان گشاد شد و ضربان قلب‌تان افت کرد، بتوانید جلوی افت فشار خون‌تان را بگیرید.

. اگر نشسته‌اید، به جلو خم شوید و پاها و عضلات باسن‌تان را منقبض کنید. منقبض کردن عضلات پا باعث می‌شود خون، بالای کمرتان باقی بماند و در نتیجه غش نکنید.

اگر هم نشسته نیستید، چمباتمه زدن هم باعث می‌شود خون از پاهای و شکم‌تان به سمت سرتان برود. در مواردی که با کسی مواجهه می‌شوید که غش کرده، فورا او را بخوابانید، سپس پاهایش را به حالت ضربدری بالا بیاورید تا خون به سمت قلبش برگردد. یادتان باشد بعضی از افراد ممکن است هنگام غش کردن، تکان بخورند، معنی‌اش این نیست که لزوما صرع دارند. تکان‌های بدن معمولا تلاش بدن برای برگشتن به شرایط عادی است. اما اگر تکان‌ها ادامه پیدا کرد، فرد را به پهلو بخوابانید چون ممکن است صرع داشته باشد، فورا با اورژانس تماس بگیرید.