یک قرن شاعری پشت میزهای کافه نادری

هوا اندکی گرفته و ابری است. خیابان زیر طاقی از دود و سرما لمبر می‌خورد. در میان صدای بوق و هیاهوی ماشین‌ها تنها فریادهای راننده‌های خطی به گوش می‌رسد. یکی‌شان با صدای تو دماغی فریاد می‌زند: «جمهوری، لاله‌زار، چهارراه اسلامبول». پیرمردی با ظاهری اتوکشیده که به نظر می‌رسد انگار در شلوغی تهران راه گم کرده باشد، صدای مرد راننده را قطع می‌کند. «خیابان نادری هم می‌روی؟» مرد راننده با صدایی آمیخته به خنده می‌گوید: «پدر از چه زمانی پا در خیابان نگذاشتی؟ الان دیگر از نادری فقط یک هتل و یک کافه باقی مانده که از آن هم خبرهای خوشی به گوش نمی‌رسد. همین چند روز پیش شنیدم می‌خواستند دیوار حیاطش را خراب کنند.» و پیرمرد سوار می‌شود و می‌رود تا شاید خاطراتش را در کافه نادری پیدا کند.

یک قرن شاعری پشت میزهای کافه نادری

پیش‌تر‌ها با نام‌های بسیاری خوانده می‌شد: «خیابان شاه، شاه‌آباد یا استانبول (اسلامبول)»، بعدها برای چهل سال به نادری معروف شد و پس از انقلاب هم جمهوری نام نهاده شد. روزگاران پیش مرکز تجدد و نوگرایی‌ و پاتوق کافه نشینان بود و حلقه فکر روشنفکران؛ حالا اما مکان خرید است و نبض بازار. نادری گرچه زیر پوست‌اندازی تهران، چهره در هم کشیده اما هنوز هم حرفی برای گفتن دارد. درست کمی آن طرف‌تر از لاله‌زار، کافه‌ای است که نادری را خوب می‌شناسد و داستان آدم‌هایی را از بر است که تاریخش را ساخته‌ و پرداخته‌اند. شهرتش را از سیمین دانشور، صادق هدایت، جلال آل احمد، احمد فردید، نیما یوشیج، پروین اعتصامی، عباس اقبال آشیانی، احمد شاملو و بزرگ علوی دارد و بر دیوارهایش خاطرات تهران نقش بسته است. کافه نادری که در جوار هتلی به همین نام قرار دارد دومین هتل تهران است که پس از گراندهتل میزبان تهرانگردان بوده است.

نادری، از نانوایی تا کافه

کافه نادری در سال 1306 یعنی درست 90 سال پیش بنا شد. صاحبش یک مهاجر ارمنی به نام خاچیک مادیکیانس بود که پس از آمدنش به ایران در خیابان نادری تهران عزم ساخت یک نانوایی کرد و به پخت نان بلکی مشغول شد. کم‌کم نانوایی کوچک به کافه‌ای تبدیل شد و در جوار کافه، هتلی برگرفته از نام خیابان نادری بنا کرد. هتل نادری در آن زمان به سبب نزدیکش با سفارتخانه‌های آلمان، انگستان، روسیه، ترکیه و فرانسه خیلی زود پا گرفت و میزبان مسافران خارجی زیادی شد اما کمی بعد داستان دیگری را دنبال کرد؛ در ابتدای کارش میزبان جوانان مرفه و سرمایه‌دار بود اما چندی نرفته به پاتوق بحث و گفت‌وگوهای روشنفکران و روزنامه‌نگاران و شاعران و هنرمندان زمان خود بدل شد. در آن دوران فضای کشور تازه دیکتاتوری پهلوی اول را پشت سر گذاشته بود و افکار آزادیخواهانه در کشور ریشه دوانده بود. ارتباط روشنفکران با دنیای خارج قوت گرفته بود و کافه نادری جای مناسبی برای بحث و جدل‌های روشنفکرانه به شمار می‌رفت. کافه‌نشینان نادری معمولا دغدغه شاعری داشتند و یک چای لیوانی با لیموی قاچ زده را با چند بیتی شعر نو می‌نوشیدند.

90 سال تهران روی دیوارهای نادری

مجموعه نادری شامل (هتل، کافه تریا و رستوران) حالا بخشی از هویت و تاریخ و میراث ایران به حساب می‌آیند. ساختمان نادری که مساحتی حدود 2500 متر مربع و زیر بنای 1500 متر مربع دارد و در شرق پل حافظ در خیابان جمهوری کنونی واقع شده نزدیک به 14 سال پیش یعنی از سال ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۴۴۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است. بنای ساختمان کافه گرچه یک بار دستخوش آتشسوزی شده و بازسازی دوباره چهره اصلی و اولیه‌اش را از بین برده اما ظاهر قدیمی خود را حفظ کرده است. گرچه در ظاهر جدید کافه دیگر خبری از قوس‌های قدیمی نیست ولی درها و پنجره‌های مستطیل شکل چوبی، عکس‌های قدیمی روی دیوار و چلچراغ‌های حبابی سقف، این مکان را به گذشته پیوند می‌زنند. ظروف قدیمی، فنجان‌های گل سرخی و بشقاب‌های لب پریده، همه بخشی از تاریخ کافه نادری هستند. در این کافه هیچ چیز عوض نشده؛ صندلی‌ها، فنجان‌ها، قاشق و چنگال‌ها و روکش میزها همان روکش استخوانی رنگ 90 سال پیش است. کافه نادری فارغ از اینها حیاطی بزرگ‌ با حوضی عریض و طویل در میانه‌اش دارد. گوشه حیاط هم سنی قدیمی و دست نخورده باقی مانده که روزگاری محل بزم مهمانان بوده و اکنون سال‌هاست که خالی و بدون استفاده بر جای مانده است. حیاطی که در چند روز گذشته بخشی از خبرها را بعد از چند سال بی‌خبری از وضعیت کافه نادری به خود اختصاص داده و دوباره نام کافه نادری را بر سر زبان‌ها انداخته است.

کافه نادری و ماجرای تخریبش

اگر عاشق تاریخ قدیمی ایران و میراث دوست باشید یا اهل گردشگری یا ادبیات یا شاید اهل هر دوی آن یعنی گردشگری ادبی قطعا به خاطر دارید که 4 سال پیش بحث تخریب و نوسازی هتل نادری بر سر زبان‌ها افتاد. خبری که موجب شد تا اداره میراث فرهنگی در تیر ماه همان سال، یعنی سال 92 ممنوعیت تخریب کافه را با اشاره به مواد قانونی مرتبط با حفظ ثبتی و قانون مجازات اسلامی طی نامه‌ای به مالکان آن ابلاغ کند. این قائله در همان سال‌ها ختم به خیر شد اما 2 سال بعد با مطرح شدن واگذاری سرقفلی کافه نادری به صاحب پاساژ خیابان جمالی دوباره نام کافه نادری در رسانه‌ها پیچید. در آن زمان بیم آن می‌رفت تا ‌کافه نادری (یکی از زنجیره‌های اصلی گردشگری ادبی ایران در پایتخت) با تخریب و تغییر کاربری‌اش از گردشگری ادبی خارج شود. در آن زمان محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری به نقل از مالک کافه نادری گفته بود که تنها سرقفلی این کافه واگذار شده است، خبری که فعالان حوزه میراث فرهنگی تهران آن را رد می‌کردند و مدعی بودند که خرید ملک قبل از خرید سرقفلی اتفاق افتاده است. با این حال گرچه از آن روز تا به امروز معلوم نشد که ملک کافه چگونه و چرا واگذار شده اما حالا خبر دیگری از کافه نادری فضای مجازی و رسانه‌ها را پر کرده است. خبری که چندی بعد سبب شد تا مسئولان به موقع وارد عمل شوند و جلوی هر گونه آسیب به کافه نادری را بگیرند.

خطری که از بیخ گوش کافه نادری گذشت

خبر تخریب بخشی از حیاط «کافه نادری»، از شب ۱۵آذر موجی از نگرانی را در میان شهروندان ایجاد کرد، خبری که پای ستاد اجرایی فرمان امام (ره) نیز در آن پیش ‌کشیده شد و میراث فرهنگی را برای چندمین بار بر سر یک مکان ثبت ملی شده رو در روی ستاد اجرایی فرمان امام (ره) قرار داد. این خبر حتی علی اعطا، سخنگوی شورای شهر تهران را به واکنش را وادار کرد و در کانال اطلاع‌رسانی‌اش نوشت: «اخباری مبنی بر خطر تخریب دیوار کافه نادری در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده است. با شهردار منطقه صحبت کردم. گفت نیروهای شهرداری مستقرند، یگان میراث هم قرار است مستقر شود. خود شهردارِ منطقه هم امشب کشیک است و مراقبت می‌کند. گفتم به محض کوچکترین مساله‌ای، به من اطلاع دهند». اما چطور پای ستاد اجرایی فرمان امام (ره) به شایعه تخریب دیوار حیاط کافه نادری، تفکیک زمین و دیوارکشی آن باز شد؟ ماجرا از آگهی مزایده یک ملک در روزنامه آغاز شد. ملکی که ستاد فرمان امام (ره) مالک آن بود و در ضلع جنوب غربی حیاط کافه نادری قرار داشت و قرار بود به قیمت به دو میلیارد و ۱۶۰میلیون تومان به مالک دیگری واگذار شود. همزمانی این آگهی مزایده با خبری که فعالان میراث فرهنگی درباره وقوع تخریب دیوار حیاط کافه داده بودند، شایعه را قوت بخشید. حجت نیکی ملکی، مدیر مرکز اطلاع‌رسانی و ارتباطات ستاد اجرایی فرمان امام (ره) در گفت‌وگو با ایسنا گرچه مالکیت ستاد بر این بنا را تایید کرده اما خبر تخریب و تفکیک زمین را شایعه خواند و اعلام کرد «با توجه به مذاکره حضوری وکیل بهره‌بردارانِ کافه نادری با نمایندگی مربوطه و اعلام شفاهی مبنی بر آمادگی خرید این ملک، به منظور حلِ مشکلِ کافه نادری، این ملک در لیست مزایده قرار داده شده بود اما حالا که این شائبه به وجود آمده ملک مجاور کافه نادری تا زمان تعیین تکلیف موضوعات اختلافی درباره این ملک و کافه، از فهرست مزایده ستاد فرمان امام (ره) خارج شده است.» حالا گرچه خطر با اقدام به موقع مسئولان از بیخ گوش کافه نادری گذشته است اما تجربه نشان داده که ماجرای تغییر کاربری یا تغییر و تحولات دست از سر آن بر نمی‌دارد.