عربستان سعودی از سعد حریری چه می‌خواهد؟

دیپلمات‌های خارجی و سیاستمداران لبنانی می گوینددقیقا مشخص نیست هدف مقام‌های عربستانی از وادار کردن سعد حریری به استعفا چه بوده است اما به نظر می‌رسد آنها به دنبال جایگزینی سعد حریری با برادر بزرگترش «بهاء حریری» بودند؛ شاید او موضع سخت‌تری در برابر ایران اتخاذ کند.

نیویورک تایمز در گزارش جدید خود آورده است استعفای سعد حریری نخست وزیر لبنان از مقام خود در عربستان سعودی، تحت فشار و اجبار صورت گرفت و اکنون هم که حریری به کشور خود بازگشته است، طبق خواست محمد بن سلمان، سیاست محدود کردن قدرت حزب‌الله لبنان و ایران را پیگیری می‌کند.

سعد حریری نخست وزیر لبنان سرانجام پس از سه هفته غیبت و استعفای ناگهانی در عربستان سعودی، به کشور بازگشت. بازگشت او به لبنان گرچه اندکی از حاشیه‌ها کم کرد اما مسائلی که منجر به ایجاد این حاشیه‌ها شدند، همچنان بر سر جای خود باقی هستند.

این کشور کوچک به عرصه‌ای برای کشمکش عربستان سعودی و ایران برای اعمال نفوذ در خاورمیانه تبدیل شده است. لبنان خانه حزب الله، متحد ایران، است. حزب الله لبنان اکنون به یک نیروی منطقه‌ای ارتقا پیدا کرده است.

اگرچه سعد حریری انکار کرده است اما سیاستمداران لبنانی و دیپلمات‌های خارجی، به اتفاق می‌گویند عربستان او را مجبور کرد از مقامش استعفا بدهد. حتی عربستان در نظر داشت برادر سعد حریری را سر کار بیاورد تا از این راه، بتواند وضعیت موجود را در لبنان تغییر بدهد و حزب‌الله را ضعیف‌تر کند.

اما این نقشه، تا حدی به خاطر متحدان غربی عربستان سعودی شکست خورد. آنها با اعمال فشار بر عربستان، این کشور را مجبور کردند از موضع خود کوتاه بیاید. اکنون سعد حریری در خانه است و همه می‌خواهند بدانند از این پس چه پیش می‌آید.

رویدادهای اخیر نشان داد، لبنان تا چه اندازه می‌تواند در برابر مناقشه‌ها و زورآزمایی‌های منطقه‌ای آسیب پذیر باشد. نظام سیاسی لبنان چندپاره است و هر بازیگر داخلی از سوی یک بازیگر خارجی، حمایت می‌شود. بیشتر بازیگران اصلی لبنان به کمک‌های مالی قدرت‌های خارجی وابسته هستند. در مقابل، از این بازیگران انتظار می‌رود که منافع حامیان بین‌المللی خود را پیگیری کنند.

سعد حریری مانند پدرش رفیق حریری - که در سال 2005 در بیروت کشته شد - آدم عربستان سعودی است. کشورهایی مانند آمریکا و فرانسه هم از سعد حریری پشتیبانی می‌کنند زیرا او را یک رهبر میانه رو و طرفدار غرب می‌دانند.

حزب الله لبنان هم که در دهه 1980 با کمک‌های ایران ایجاد شد، از سوی ایران حمایت می‌شود. حزب الله متحد راهبردی ایران در برابر اسرائیل به شمار می‌آید و به یک نیروی نظامی تاثیر گذار در جهان عرب تبدیل شده است.

گذشته از تفاوت دیدگاه سعد حریری و حزب الله درباره نقش لبنان در جهان عرب، مشکلات دیگری نیز بین این دو وجود دارد. سعد حریری منتقد حضور حزب الله در سوریه بوده و همچنین برخی از اعضای حزب الله را متهم کرده است که در قتل پدرش نقش داشته اند. البته حزب الله این اتهام ها را به شدت رد کرده است.

با این‌حال، سال گذشته، حزب الله لبنان و سعد حریری بر سر تقسیم قدرت به توافق رسیدند. طی این توافق، سعد حریری نخست وزیر لبنان شد و میشل عون متحد مسیحی حزب الله، به مقام ریاست جمهوری لبنان رسید.

این آرایش در داخل کشور کارآمد بود اما عربستان و محمد بن سلمان ولیعهد پر مدعای این کشور، از این وضعیت و تحرک‌های منطقه‌ای ایران و متحدانش، ناراضی بودند. مقام‌های عربستانی، توافق متحد لبنانی خود با حزب الله را غیرقابل قبول می‌دانستند.

ماجرا زمانی به اوج خود رسید که سعد حریری به عربستان احضار و در روز 4 نوامبر، به گفته دیپلمات‌های خارجی و سیاستمداران نزدیک به او، مجبور به استعفا شد. چند ساعت پس از اعلام این استعفا، مقامات سعودی اعلام کردند موشکی را که از یمن پرتاب شده بود، در نزدیکی ریاض پایتخت کشور در هوا منهدم کرده‌اند.

مقام‌های سعودی انگشت اتهام خود را به سوی حزب الله لبنان نشانه رفتند و به حزب الله برای کمک به نیروهای یمنی‌ به شدت تاختند. آنها همچنین ایران و حزب الله را به انجام «عملی جنگی» علیه عربستان سعودی متهم کردند.

به گفته دیپلمات‌های خارجی و سیاستمداران لبنانی، دقیقا مشخص نیست هدف مقام‌های عربستانی از وادار کردن سعد حریری به استعفا چه بوده است اما به نظر می‌رسد آنها به دنبال جایگزینی سعد حریری با برادر بزرگترش «بهاء حریری» بودند؛ شاید او موضع سخت‌تری در برابر ایران اتخاذ کند.

به گفته آلن عون یک عضو پارلمان لبنان از حزب رئیس جمهور، مقام­های عربستانی با این کار می‌خواستند بگویند که اگر حریری نمی‌تواند کاری انجام بدهد، پس بیایید کس دیگری را پیدا کنیم که بتواند کاری صورت بدهد.

اما این نقشه با شکست روبرو شد. سیاستمداران لبنانی از همه طیف‌های سیاسی و حتی اعضای خود خانواده سعد حریری با این امر مخالفت کردند و این ایده را که عربستان سعودی می‌تواند هر جور مایل است، سیاستمداران لبنانی را برکنار یا انتخاب کند، به شدت رد کردند.

نهاد المشنوق وزیر کشور لبنان هم به شدت نسبت به دخالت‌های عربستان سعودی در امور کشورش واکنش نشان داد و گفت: «ما یک گله گوسفند و یا یک قطعه زمین نیستیم که مالکیتش از فردی به فرد دیگر منتقل شود.» او همچنین در انتقاد از نظام پادشاهی عربستان سعودی گفت: «در لبنان، امور از راه انتخابات انجام می‌شود؛ نه از راه پیمان‌های وفاداری.»

کشورهای غربی مانند آمریکا و فرانسه خواهان آن هستند که ثبات لبنان حفظ شود. در لبنان بیش از یک و نیم میلیون پناهنده سوری زندگی می‌کنند. این کشور کوچک و کم جمعیت، پس از ترکیه، پذیرای بیشترین شمار پناهندگان سوری در جهان است.

سعودی ها متحدان غربی خود را از برنامه‌هایشان برای سعد حریری آگاه نکرده بودند. مقامات در واشنگتن و پاریس هنگامی که حریری استعفایش را اعلام کرد، وحشت زده شدند. چند روز بعد، هنگامی که یک وزیر عربستانی به آمریکا رفت، مقام‌های وزارت امور خارجه آمریکا، به شدت از اقدام‌های عربستان، که می‌تواند لبنان را بی‌ثبات کند، انتقاد کردند.

فرانسه هم در رویدادهای اخیر مداخله کرد. امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه، سعودی ها را تحت فشار گذاشت و بارها از آنها خواست اجازه بدهند سعد حریری از عربستان خارج شود. او سپس سعد حریری را به فرانسه دعوت کرد.

حریری سرانجام پس از سفر به فرانسه، مصر و قبرس روز سه شنبه 21 نوامبر (30 آبان) وارد بیروت شد. او روز بعد در مراسم روز استقلال لبنان، اعلام کرد به منظور گفتگو با دیگر رهبران سیاسی، استعفایش را به حالت تعلیق در می‌آورد.

با این‌حال، سیاستمداران لبنانی از هر گونه گفتگویی درباره فعالیت‌های برون مرزی حزب الله طفره می‌روند زیرا به خوبی می‌دانند در برابر یک نیروی نظامی که حتی از ارتش ملی لبنان هم بسیار قدرتمندتر است، اهرم فشاری در دست ندارند.

آلن عون عضو پارلمان لبنان هم از بازگشت سعد حریری به کشور استقبال کرد و آن را مدیون حمایت‌های لبنانی‌ها و متحدان خارجی لبنان دانست. او افزود: «هیچ کس حریری را مسئول آنچه اتفاق افتاد، نمی‌داند. در آنچه اتفاق افتاد، همه او را مانند یک قربانی می‌بینند!» این عضو پارلمان لبنان، همچنین گفت امیدوار است گفتگوهای آتی روی این ایده متمرکز باشد که لبنان باید از کشمکش‌های منطقه‌ای دور بماند.

با وجود این، به نظر می رسد برخی بازیگران خارجی با نفوذ لبنانی، فضای زیادی برای گفتگوهای داخلی فراهم نمی‌کنند. عربستان سعودی و ایران همچنان درگیر جنگ لفظی هستند و اتهام‌های تندی را علیه یکدیگر مطرح می‌کنند.