درد بزرگ "فراموشی" بعد از هر زمین‌لرزه

 در هر رخداد زلزله معمولا شایعاتی مبنی بر شنیدن صدا و یا دیدن نور مطرح می‌شود که به گفته محقق پژوهشگاه زلزله‌شناسی باید مسؤولان به این شایعات به صورت علمی پاسخ دهند.

دکتر فریبرز ناطقی‌الهی، استاد مهندسی سازه و زلزله پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با تاکید بر اینکه مطالعه خسارت زمین‌لرزه، منبع اصلی معیار طراحی برای سازه‌های مقاوم در برابر زمین‌لرزه بشمار می‌رود،‌ اظهار کرد: به عنوان مثال بعد از زمین‌لرزه 1906 سانفرانسیسکو، مهندسین مشاهده کردند ساختمان‌هایی که برای بار باد به شدت Lbf/ft2 30 (پاند بر فوت مربع) طراحی شده بودند، بهتر عمل کردند.

به گفته وی، این مشاهده ساده یک ایده عمومی از خود بروز داد و آن استفاده از نیروی جانبی استاتیکی برای در نظر گرفتن تأثیر زمین‌لرزه بوده است.

ناطقی الهی با تاکید بر اینکه در مهندسی زلزله تنها نباید از کتاب‌ها آموخته شود، ادامه داد:  مهندسین عموما تجربیاتی را از ساختمان‌هایی که بارگذاری شده‌اند، دارند؛ چراکه خطا در محاسبات، خود را بصورت ایرادهای جزئی و یا کلی بعد از بارگذاری نشان می‌دهد. به این ترتیب بازتاب این تجربیات در بکارگیری آنها برای طراحی سازه‌های مقاوم‌تر مفید خواهد بود.

وی ادامه داد: بنابراین تنها منبع تجربه برای یک مهندس، مطالعه گزارشات خسارات در زمین‌لرزه‌های گذشته و بهتر از آن، این است که شخصا از خسارات بازدید کند؛ از این رو یک طراح باید به همان خوبی که قواعد طراحی را بداند، احساس کند که برای ساختمان‌هایش چه اتفاقی ممکن است بیفتد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله ادامه داد: یکی از مهمترین مواردی  که از دیدن خسارات ناشی از زمین‌لرزه آموخته می‌شود، تفاوت انواع شکست بین بارهای استاتیکی وقتی در یک جهت اثر می‌کنند و بارهای متناوب یا دوره‌ای است. تفاوت‌های مهم بین این دو شکست در پدیدار شدن انواع ترک‌ها در سازه‌ها است.

وی با بیان اینکه پس لرزه‌ها عموما بزرگی کمتری نسبت به موج اصلی زلزله دارند، یادآور شد: پس لرزه‌ها هرچند که در مراحل طراحی سازه نقشی ندارند، ولی در زمان امداد و نجات و مراحل امدادرسانی بعد از وقوع زمین‌لرزه اهمیت بسزایی دارند. در ضمن پس‌لرزه‌ها خساراتی به ساختمان‌های خسارت‌دیده در زمین‌لرزه اصلی وارد می‌کنند که خود بسیار مهم و حائز اهمیت هستند.

ناطقی الهی با تاکید بر اینکه برای اینکه یک ساختمان به شدت خسارت ببیند به مقدار قابل توجهی انرژی نیاز دارد، گفت: وقتی در ارزیابی ساختمان‌های موجود در بعد از زلزله این موضوع به عنوان یک معیار ارزیابی بکار می‌رود، وارد شدن انرژی اضافه از پس‌لرزه‌ها نباید فراموش شود.

بنیانگذار مدیریت بحران در کشور یکی از مسائل مهم در مطالعات بعد از حادثه زمین‌لرزه را کیفیت ساختمان‌ها دانست و ادامه داد: زمین‌لرزه‌ها از تئوری، محاسبات و قسمت‌های مقاوم طراحی شده تبعیت نمی‌کنند که برای نمونه می‌توان به بسیاری از ساختمان‌های با دارا بودن کیفیت ساخت پایین اشاره کرد که به دلیل آرماتورگذاری نامناسب، تراکم ضعیف بتن و کامل نبودن ملات ساختمان‌های آجری در زمره ساختمان‌های آسیب‌دیده قرار گرفته‌اند.

فراموشی بزرگترین درد بعد از هر زلزله

به گفته این محقق در هر زمین‌لرزه‌ای مثال‌های زیادی از خطراتی که جان انسان‌ها را در مقابل شکست‌های کوچک در ساختمان‌ها تهدید می‌کند قابل مشاهده است که از آن جمله می‌توان به ریختن مصالح بنایی یا پوشش‌ها، بیرون زدن بلوک‌های سفالی سقف، جدا شدن قاب پنجره‌ها از دیوار و افتادن آنها به داخل یا خارج و بسته شدن راه‌های فرار بوسیله درهای بسته و مصالح فرو ریخته اشاره کرد.

وی با بیان اینکه عکس‌العمل انسان در طول زمان از الگوی ارائه شده در جدول پایین تبعیت می‌کند، افزود: مادامی که به این قضیه با بدگمانی نگاه شود، تردیدی نیست که وقتی مدتی از زمین‌لرزه می‌گذرد، متقاعد کردن سازندگان و مسئولین دولتی بر لزوم سنجش مقاومت لرزه‌ای ساختمان‌ها بطور فزاینده‌ای سخت‌تر می‌شود.

ناطقی الهی با تاکید بر توجه بیشتر به جدول فوق، گفت:‌ بعد از زلزله بزرگ رودبار – منجیل دولت و ملت بصورت جدی مسائل را تا چندی دنبال کردند و سپس فراموش شد و باز در زلزله‌های بعدی شدت گرفت و دولتمردان با جدیت بیشتری مسائل را دنبال کردند و سپس فراموش شد و در بم به اوج خود رسید. علی‌رغم تلاش‌های من و همکارانم در گوشه و کنار کشور برای زنده نگاه داشتن این موضوع حیاتی و بسیار بسیار مهم، ولی متاسفانه باز فراموش شد تا به یکشنبه گذشته رسید.

بازار داغ شایعات بعد از هر زلزله

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله همچنین با اشاره به برخی شایعات در جریان هر زمین‌لرزه، خاطرنشان کرد: توجه به رفتارهای انسانی بخصوص بعد از حوادث سهمگینی چون زلزله حاکی از این است که مردم هر پدیده‌ کوچکی را برای ارضای درونی خود به زلزله ارتباط می‌دهند.

وی ادامه داد: برای مثال نوری در آسمان دیده شد، صدای غرش وحشتناکی شنیده شد و مسائلی از این قبیل که باید با ملایمت توضیح داده شود که این مسائل پدیده‌های طبیعی است و به احتمال قوی فقط اگر تازه و همزمان با پدیده‌ای نظیر زلزله رخ داده باشد، اتفاقی است. مگر اینکه با مطالعات دقیق موضوع دیگری را نشان دهد.