بنده باید در ابتدا عنوان کنم که دولت آقای روحانی با محدودیت‌هایی مواجه بوده و این مسأله در آینده نیز وجود خواهد داشت. به نظر می‌رسد این وضعیت برای همکاران آقای روحانی در کابینه نیز وجود داشته است. دولت آقای روحانی چه در زمینه داخلی و چه در زمینه سیاستگذاری بین‌المللی با محدودیت مواجه بوده است.
با تحریم جدید آمریکا علیه برنامه موشکی ایران آینده برجام و معادلات بین‌المللی با محوریت ایران و آمریکا در هاله‌ای ابهام فرو رفته و روز بهروز تنش بین این دو کشور شکل جدی‌تری به خود می‌گیرد. از گوشه و کنار نیز خبر می‌رسد که ترامپ دیر یا زود هدف اصلی خود در زمینه مقابله با ایران را آشکار خواهد کرد. به همین دلیل و برای تحلیل و بررسی مهم‌ترین تحولات پیرامون اقدامات اخیر ترامپ علیه ایران با فریدون مجلسی دیپلمات سابق کشورمان و تحلیلگر مسائل بین‌المللی گفت‌وگو کردیم. مجلسی معتقد است: «به نظر من برخورد نظامی بین ایران وآمریکا جدی‌تر از گذشته شده است. متأسفانه برخی از مخالفان داخلی، برجام را به منزله سازشکاری تلقی کرده و به همین دلیل ابایی از افزایش تنش‌ها ندارند. البته این نکته را نیز باید در نظر داشته باشید که برخورد نظامی بین ایران و آمریکا به صورت زمینی نخواهد بود. ایران تمایل دارد اگر جنگی در این زمینه صورت بگیرد به صورت زمینی باشد تا با فداکاری‌های نیروی انسانی خود آمریکا را از حمله نظامی به ایران پشیمان کنند. این در حالی است که آمریکا به این مسأله آگاهی دارد و به همین دلیل تلاش خواهد کرد از برخورد نظامی به صورت زمینی با ایران پرهیز کند. ترامپ به دنبال آتش گشودن به منطقه خاورمیانه و به خصوص ایران است. برخی عنوان می‌کنند ممکن است بین ایران و آمریکا به صورت اتفاقی درگیری صورت بگیرد. این در حالی است که جنگ نظامی هیچ گاه به صورت اتفاقی صورت نمی‌گیرد و دو طرف باید سیاست‌های کشور خود را در جنگ دنبال کنند.» در ادامه متن گفت‌وگو فریدون مجلسی با «آرمان» را از نظر می‌گذرانید.پس از تحریم‌های جدید آمریکا علیه برنامه موشکی ایران گام بعدی ترامپ چه خواهد بود؟ ترامپ در مخاصمه با ایران دنبال چیست؟
ترامپ قبل از اینکه هر تصمیمی درباره برجام بگیرد به دنبال تشدید تحریم‌ها و محدودیت‌ها علیه ایران است تا واکنش ایران را نسبت به تحریم‌ها مشاهده کند. به نظر می‌رسد ترامپ برای همه واکنش‌های ایران برنامه‌ریزی دارد و تلاش می‌کند متناسب با هر واکنش ایران اقدام مقابلی را انجام بدهد. این در حالی است که ایالات متحده در منقطه خاورمیانه نیز هم‌پیمانانی دارد که آمریکا را در اجرای سیاست‌هایش در منطقه همراهی می‌کنند. بدون شک مهم‌ترین متحدان منطقه‌ای آمریکا در خاورمیانه عربستان و اسرائیل هستند. این در حالی است که اتحاد کشورهای اروپایی در مرحله بعد قرار می‌گیرد. در نتیجه حفظ متحدان خود در منطقه خاورمیانه یکی از استراتژی‌های مهم ایالات متحده آمریکا در سال‌های اخیر بوده است. از سوی دیگر با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا احتمال هر اتفاق ناگواری در منطقه خاورمیانه وجود دارد. این وضعیت درباره ایران نیز وجود دارد و ممکن است ترامپ هر اقدامی درباره ایران انجام دهد.
بعد از تحریم‌های جدید، ترامپ منتظر چه نوع واکنشی از سوی ایران است؟
مهم‌ترین اولویت در این زمینه عدم تهدید متحدان آمریکا در منقطه خاورمیانه مانند عربستان و اسرائیل از سوی ایران است. در شرایط کنونی هم آمریکا و هم متحدانش به‌این نکته پی برده‌اند که ایران در منطقه خاورمیانه یک قدرت راهبردی است و از قدرت تأثیرگذاری زیادی برخوردار است. بدون شک مهم‌ترین مسأله بین ایران و آمریکا که سبب عمیق شدن مخاصمه این دو کشور شده مسأله اسرائیل است. به نظر من اگر مسأله اسرائیل مطرح نبود مناقشه ایران و آمریکا هیچ گاه شکل حاد و خطرناک به خود نمی‌گرفت. منافع آمریکا و اسرائیل مدت‌هاست به هم گره خورده و دو کشور علاوه بر اتحاد اقتصادی در زمینه‌های نظامی نیز دارای ارتباطات گسترده‌ای هستند. رابطه آمریکا و اسرائیل به‌اندازه‌ای عمیق و نزدیک است که‌ایالات متحده آمریکا تهدید منافع اسرائیل را تهدید منافع خود تلقی می‌کند و اجازه نمی‌دهد هم‌پیمانش دچار مشکل جدی امنیتی و نظامی شود. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران موجودیت کشور اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد و در مجامع بین‌المللی به صراحت علیه آن موضع‌گیری سیاسی و امنیتی می‌کند. از سوی دیگر ایران بارها اسرائیل را به حمله موشکلی و نظامی تهدید کرده که این مسائل سبب احساس خطر آمریکا نسبت به منافع اسرائیل شده است. به نظر من تا زمانی که تهدیدهای ایران علیه اسرائیل وجود دارد تحریم‌های آمریکا علیه ایران وجود خواهد داشت. آمریکا ترجیح می‌دهد تا آنجا که امکان دارد از برخورد مستقیم نظامی با ایران خودداری کند و به همین دلیل نیز تلاش می‌کند با تحریم‌های اقتصادی ایران را در تنگنا قرار دهد.
کشورهای اروپایی در ظاهر عنوان می‌کنند که حاضر به همراهی با ترامپ برای لغو و یا اصلاح برجام نیستند. آیا این اتفاق در عمل نیز رخ می‌دهد و کشورهای اروپایی با آمریکا همراهی نخواهند کرد؟
حمایت کشورهای اروپایی از اسرائیل همانند آمریکا و شاید بیشتر از آمریکا باشد. در نتیجه هر تهدیدی که منافع اسرائیل را به خطر بیندازد با واکنش کشورهای اروپایی نیز همراه خواهد شد. به نظر من در این زمینه نیز روسیه با کشورهای اروپایی وآمریکا همکاری خواهد کرد و مسائلی که در زمینه همکاری با ایران مطرح می‌کند مانع از همکاری با کشورهای اروپایی و آمریکا نمی‌شود. برخی عنوان می‌کنند که ایران و روسیه در یک جبهه قرار دارند و هم‌پیمان هستند. به اعتقاد برخی کارشناسان که البته من هم بر این نظر هستم، هم‌پیمانی ایران با روسیه خبر خوشایندی نیست. روس‌ها همواره در طول تاریخ خود ثبات کرده‌اند که شریک و هم‌پیمان مطمئنی برای ایران نبوده‌اند و همواره منافع خود را در نظر می‌گیرند. البته در شرایط کنونی روسیه روابطش را با ایران را قطع نخواهد کرد و همچنین تلاش می‌کند با ایران در یک جبهه باقی بماند. با این وجود مسأله اسرائیل نیز برای روسیه مهم است و روسیه به دلیل اینکه بسیاری از شهروندان اسرائیل روسی‌الاصل هستند تلاش خواهد کرد این کشور در معرض تهدید قرار نگیرد. در هفته‌های گذشته نیز نتانیاهو به مسکو رفت و با پوتین دیدار و گفت‌وگو کرد. روابط روسیه و اسرائیل همواره مناسب و مثبت بوده است و به همین دلیل روسیه حاضر نیست در اتحادی حضور داشته باشد که در نهایت به ضرر اسرائیل تمام شود. از سوی دیگر ترکیه و عربستان نیز به عنوان کشورهای اسلامی با اسرائیل رابطه دارند. حتی دولت خودگردان فلسطین و حماس نیز به صورت کجدار و مریز با اسرائیل رابطه دارند و تلاش می‌کنند در برخی از زمینه‌ها بدون جنگ و خونریزی مشکل خود را با اسرائیل حل کنند.
مخالفان داخلی دولت آقای روحانی اظهارات و اقدامات اخیر ترامپ را دستاویزی برای زیرسوال بردن سیاست‌های دولت در زمینه بین‌المللی قرار داده‌اند. به نظر شما فراز و نشیب‌هایی که ممکن است در آینده درباره برجام رخ بدهد به چه میزان انتقادات مخالفان را نسبت به دولت تشدید خواهد کرد؟
بنده باید در ابتدا عنوان کنم که دولت آقای روحانی با محدودیت‌هایی مواجه بوده و این مسأله در آینده نیز وجود خواهد داشت. به نظر می‌رسد این وضعیت برای همکاران آقای روحانی در کابینه نیز وجود داشته است. دولت آقای روحانی چه در زمینه داخلی و چه در زمینه سیاستگذاری بین‌المللی با محدودیت مواجه بوده است. در شرایط کنونی آقای حسن روحانی بین دو قطب صلح و جنگ قرار گرفته است. البته باید گفت بدون تردید مهم‌ترین دلیلی که توانست آقای روحانی را در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی برساند، حمایت طرفداران صلح از ایشان بود. در حالی که دیگران نگاه متفاوتی نسبت به این موضوع داشتند و به رقیب آقای روحانی رای دادند. در شرایط کنونی نیز برخی اجازه نمی‌دهند روحانی از کلید صلح استفاده کند. این عده گمان می‌کنند برجام توافق صلح بین ایران و آمریکا بوده است. در حالی که برجام به این مساله ربط ندارد و توافق صلح بین ایران و آمریکا محسوب نمی‌شود. اگر به گذشته نگاه کنیم می‌بینیم که ریشه بخش مهمی از تحریم‌های بین‌المللی به‌خاطر سیاست‌هایی بود که محمود احمدی نژاد برای از بین بردن اسرائیل دنبال می‌کرد. در شرایط کنونی می‌بینیم که بخشی از شاگردان احمدی‌نژاد به دولت فشار می‌آورند که چرا تحریم‌ها را از بین برده و با کشورهای غربی توافق کرده است. به نظر می‌رسد اغلب مخالفان برجام از شاگردان احمدی‌نژاد هستند.
آیامخالفان دولت آقای روحانی تلاش خواهند کرد کارشکنی‌های آمریکا در مسأله برجام و اظهارات ضد ایرانی ترامپ را به حربه‌ای برای تبلیغات انتخاباتی ریاست جمهوری آینده تبدیل کنند و اصلاح‌طلبان را تحت فشار قرار دهند؟
مهم‌ترین دستاورد برجام برداشته شدن تحریم‌های ایران و از سر گیری مراودات اقتصادی ایران با کشورهای جهان بود که با برجام به دست آمد. ما باید با توجه به قدرت اقناع خود در بین کشورهای منقطه خاورمیانه و نوعی همبستگی منطقه‌ای این مشکل را حل کنیم. ترامپ به شکل‌های مختلف از مبارزه با داعش حمایت می‌کرد و در این زمینه با روسیه و سوریه هم رأی بود. در نتیجه راستگرایان ایران تمایل بیشتری نسبت به ترامپ دارند و با پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا رضایت بیشتری پیدا کردند.
آیا این احتمال وجود دارد که تنش بین ایران و آمریکا در دوران ترامپ به تنش نظامی کشیده شود؟
احتمال این مسأله خیلی زیاد و به نظر من برخورد نظامی بین ایران وآمریکا جدی‌تر از گذشته شده است. متأسفانه برخی از مخالفان داخلی، برجام را به منزله سازشکاری تلقی کرده، به همین دلیل ابایی از افزایش تنش‌ها ندارند. البته این نکته را نیز باید در نظر داشت که برخورد نظامی بین ایران و آمریکا به صورت زمینی نخواهد بود. اگر رویارویی صورت بگیرد، به صورت زمینی باشد، ایران با فداکاری‌های نیروی انسانی خود آمریکا را از حمله نظامی به‌ایران پشیمان می‌کند. آمریکا هم به این مسأله آگاهی دارد و به همین دلیل تلاش خواهد کرد از برخورد زمینی با ایران پرهیز کند. ترامپ به دنبال آتش گشودن به منطقه خاورمیانه و به خصوص ایران است. برخی عنوان می‌کنند ممکن است بین ایران و آمریکا به صورت اتفاقی جنگ صورت بگیرد اما جنگ نظامی هیچ گاه به صورت اتفاقی صورت نمی‌گیرد و دو طرف باید سیاست‌های کشور خود را در جنگ دنبال کنند تا اتفاق بیفتد. من معتقدم تندروها باید سیاست خود را تعدیل کنند و با شعارهای کلیشه‌ای آتش بیار معرکه جنگ نشوند. باید مراقب باشیم که نتوانند آهسته‌آهسته ما را به جنگ بکشانند. من قصد مقایسه ندارم اما چه کسی فکر می‌کرد سوریه که زمانی یکی از بهترین حکومت‌های عربی را داشت امروز به این وضعیت دچار شود و خون بسیاری از انسان‌های بی‌گناه در این کشور به زمین ریخته شود. چه کسی فکر می‌کرد کشور ثروتمند عراق که روزی ادعای سروری بر همه کشورهای عربی را می‌کرد، امروز به این وضعیت فلاکت‌بار دچار شود. عراقی‌ها و سوری‌ها هم هیچ گاه فکر نمی‌کردند چنین روزهایی را در کشور خود ببینند، اما آهسته آهسته وارد مسیری شدند که نتیجه‌ای جز فلاکت و بدبختی نداشت. ممکن است به مرور زمان دامنه درگیری‌ها را به طرف کشورمان گسترده کنند تا ایران را مستقیما درگیر کنند. پس از مدتی وقتی به خود نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که به صورت ناخودآگاه در یک جنگ بزرگ و گسترده قرار گرفته‌ایم.
به نظر شما ترامپ در نهایت با برجام چه خواهد کرد؟
برجام توافقنامه‌ای بین ایران و آمریکا نبوده که آمریکایی‌ها بتوانند آن را اصلاح و یا ملغی کنند. برجام یک توافقنامه بین‌المللی است که بین ایران و شش قدرت جهانی بسته شده و آمریکا تنها یکی از آن شش کشور جهان است. در نتیجه پنج قدرت دیگر جهانی نیز در توافقنامه برجام سهم دارند. بدون شک ترامپ مجبور خواهد شد به سیستم حکومتی ایالات متحده آمریکا که دارای پشتوانه علمی و اقتصادی است تن بدهد و نمی‌تواند به راحتی علیه توافقی که سیستم حاکمیتی آمریکا خود را پایبند به آن می‌داند اقدام کند. ترامپ فاقد اتاق فکر منسجم و برنامه‌ریزی شده است و بیشتر روی موج پوپولیسم آمریکایی حرکت می‌کند و شعارهای عوامفریبانه می‌دهد. برجام توافقی بین ایران و کشورهای1+5 بوده که با موفقیت به نتیجه رسیده و آثار آن در عرصه جهانی بروز کرده است. در نتیجه اختیار این توافق از دست آمریکا خارج شده و اگر ترامپ حتی برجام را پاره کند هیچ اهمیتی نخواهد داشت. مهم‌ترین آثار برجام لغو قطعنامه‌های سازمان ملل علیه ایران بود. طرف قرارداد ایران شش کشور غربی هستند که اگر آمریکا به صورت یکجانبه برجام را پاره کند نسبت به این مساله اعتراض خواهند کرد و اجازه نخواهند داد سیاست‌های داخلی آمریکا در مساله برجام تأثیرگذار باشد. با این وجود اگر ایران برجام را پاره کند پیامدهای متفاوتی در پی خواهد داشت. اگر کشورهای1+5 همگی برجام را پاره کنند برجام از حیز انتفاع می‌افتد و شرایط جدیدی به وجود می‌آید. در طرف مقابل اگر ایران برجام را پاره کند به دلیل اینکه به تنهایی یک طرف توافق است به صورت طبیعی برجام لغو می‌شود و همه تحریم‌ها به شرایط گذشته برمی‌گردد. این در حالی است که ممکن است بازگشت تحریم‌ها با شدت بیشتری نیز نسبت به گذشته صورت بگیرد. اگر ایران به صورت یکجانبه برجام را پاره کند هیچ نیازی به قطعنامه جدید سازمان ملل برای بازگشت تحریم‌ها وجود ندارد و قطعنامه‌هایی که براساس برجام لغو شده به سرعت و به صورت خودکار با حالت اولیه باز‌می‌گردد. هیچ کشوری نمی‌تواند، در عرصه بین‌المللی هر کاری که دوست داشته باشد انجام بدهد به‌نظر می‌رسد تندروها در هر کجای جهان که باشند باید به این نکته فکر کنند.
ارسال نظر
